Үрге Үтәш

Үрге Үтәш (рус. Верхнеутяшево) — Башҡортостандың Балаҡатай районындағы ауыл. Үтәш ауыл Советы составына инә. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 248 кеше. Почта индексы — 452587, ОКАТО коды — 80210837003.

Ауыл
Верхнеутяшево башҡ. Үрге Үтәш
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Балаҡатай
Ауыл биләмәһе	Үтәш
Координаталар	55°38′18″ с. ш. 58°58′53″ в. д.
Халҡы	↘248 кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452587
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 210 837 003
ОКТМО коды	80 610 437 111
Верхнеутяшево

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Яңы Балаҡатай): 9 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Түбәнге Үтәш): 3 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Үңкерҙе): 46 км

Үрге Үтәш ауылы Әй йылғаһы бассейнындағы Атарша йылғаһы буйында, район үҙәге Яңы Балаҡатай ауылынан көньяҡҡа табан 9 километр һәм Үңкерҙе (Силәбе өлкәһе) тимер юл станцияһынан көньяҡ-көнбайышҡа табан 46 километр алыҫлыҡта урынлашҡан.

Тарихы

Үтәш ауылына Себер даруғаһы Балаҡатай улусы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған. Үтәш ауылының атамаһы антропонимдан, йәғни тәүге төпләнеүсе Иҫәт провинцияһы Балаҡатай улусының отставкалағы сотнигы Үтәш Ҡотлоғужин исеменән. Үтәш ауылы 1717 йылдан билдәле, 1722 йылда үткән I рәүиз материалдарында телгә алына.

Биләмә берәмектәренә инеүе

Теркәү йылы	Улус, ауыл советы	Өйәҙ, кантон, район	Губерна, Республика	Дәүләт
1920	Балаҡатай улус Советы (1918 й.), Үтәш ауыл Советы	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	РСФСР
1926	Үтәш ауыл Советы (1923 йылдан)	Мәсәғүт кантоны	Автономлы Башҡорт ССР-ы	СССР
1935	Үтәш ауыл Советы	Балаҡатай районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1941	Үтәш ауыл Советы	Балаҡатай районы	Башҡорт АССР-ы	СССР
1990	Үтәш ауыл советы	Балаҡатай районы	Башҡортостан Республикаһы	Рәсәй Федерацияһы

Үрге Үтәш ауылының XX быуаттағы һәм хәҙерге үҫеше

1905 йылда дөйөм Үтәш ауылындағы 220 йортта — 1254 кеше йәшәгән.

1906 йылда Үтәш ауылында улус идаралығы булған. 2 мәсет, запас иген һаҡлау мөгәзәйе, 4 бакалея кибете иҫәпкә алынған.

1906 һәм 1913 йылдар араһында Златоуст өйәҙе территорияһында Үтәш ауылынан бүленеп сыҡҡан Үрге Үтәш ауылы барлыҡҡа килә. Ул Атарша йылғаһы буйлап өҫтәрәк урынлаша. Бүлендек ауыл Үрге Үтәш тип исемләнгәнлектән, төп ауыл Түбәнге Үтәш тип атала башлай. Үрге Үтәш ауылы 1919 йылдарға тиклем формалаша.

1920 йылда Үрге Үтәштең 93 йортонда 465 кеше булһа, төп халыҡ йәшәгән Түбәнге Үтәштең 168 йортонда — 864 башҡорт йәшәгән.

Әлеге ваҡытта ауылда Түбәнге Үтәш урта мәктәбенең филиалы — Үрге Үтәш мәктәбе, фельдшер-акушерлыҡ пункты, клуб бар.

Халыҡ һаны

Үрге Үтәш ауылында башҡорттар йәшәй (2002).

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1920 йыл 26 август	465
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	321
1959 йыл 15 ғинуар	298
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	212	114	98	53,8 %	46,2 %
2002 йыл 9 октябрь	266	141	125	53,0 %	47,0 %
2010 йыл 14 октябрь	248	131	117	52,8 %	47,2 %

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Урамдары

• Әхтәм Ғәзизов урамы (рус.  Ахтяма Газизова (улица))
• Ҡарамалы урамы (рус.  Карамалинская (улица))
• Йәштәр урамы (рус.  Молодёжная (улица))

Тирә-яҡ мөхит

Ер-һыу атамалары

Тауҙар: Буҙатулғантау

Йылғалар: Атарша

Шишмәләр:

Ялан-бесәнлектәр:

Таусыҡтар, түбәләр:

Башҡа урын-ер атамалары:

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Ҡатай

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. Уфа: Китап, 2009. — 744 с. ISBN 978-5-295-04683-4 (рус.)

Һылтанмалар

• Үрге Үтәш // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 564. — ISBN 978-5-295-04683-4.
• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана. Кн. 9. Уфа: Китап, 2001, 120—121 с. — 304 с. — ISBN 5—295—02843—7 (рус.)