Ҡырым һуғышы

Ҡырым һуғышы — (1853—1856), йәки Көнсығыш һуғышы, Яҡын Көнсығышта хакимлыҡ итеү өсөн Рәсәй менән Бөйөк Британия, Сардиния, Төркиә һәм Франция коалицияһы араһында була.

Крымская война
Деталь панорамы Франца Рубо Оборона Севастополя (1904).
Дата	4 (16) октября 1853 — 13 (25) февраля 1856
Урыны	Крым, Балҡандар, Кавказ, Ҡара диңгеҙ, Балтик диңгеҙе, Аҡ диңгеҙ, Алыҫ Көнсығыш
Нәтижә	Победа коалиции; Париж мирный килешеүе (1856)
Үҙгәрештәр	присоединение небольшой части Бессарабии к Османской империи
Ҡаршы тороусылар
Коалиция: Французская империя Ғосман империяһы Британия империяһы Сардинское королевство Рәсәй империяһы Мегрельское княжество
Командирҙар
Наполеон III Арман Жак Ашиль Леруа де Сент-Арно † Франсуа Сертен Канробер Жан-Жак Пелисье Абдул-Меджид I Абдул-Керим-Надир-паша Омер-паша Виктория Джеймс Кардиган Фицрой Сомерсет Раглан † Сэр Томас Джеймс Харпер Сэр Эдмунд Лайонс Сэр Джеймс Симпсон Дэвид Пауэлл Прайс † Вильям Джон Кодрингтон Виктор Эммануил II Альфонсо Ферреро Ламармора Николай I † Александр II Горчаков М. Д. Паскевич И .Ф. † Нахимов П. С. † Тотлебен Э. И. Меншиков А. С. Воронцов М. С. Муравьев Н. Н. Истомин В. И. † Корнилов В. А. † Завойко В. С. Андроников И. М. Екатерина Чавчавадзе-Дадиани Григорий Леванович Дадиани
Ҡаршы тороусы көстәр
Франция — 309 268 Османская империя — 165 тыс. Великобритания — 250 864 Сардиния — 21 тыс. германская бригада — 4250 швейцарская бригада — 2200 славянский легион — 1400 казаков Россия — 700 тыс. болгарская бригада — 3000 греческий легион — 800
Юғалтыуҙар
Франция — 97 365 погибших, умерших от ран и болезней; 39 818 ранено Османская империя — 45 300 погибших, умерших от ран и болезней Великобритания — 22 602 погибших, умерших от ран и болезней; 18 253 ранено Сардиния — 2194 погибших; 167 ранено Россия — по общим оценкам 143 тыс. погибших: 25 тыс. убиты 16 тыс. умерли от ран 89 тыс. умерли от болезней
Ҡырым һуғышы Викимилектә

Һуғыш барышы

Ҡоро ер ғәскәрҙәре Балҡанда һәм Кавказда, Балтик буйында, Ҡара диңгеҙ буйында (башлыса — Ҡырымда) һәм Камчаткала, флот Ҡара, Балтик, Аҡ һәм Баренц диңгеҙҙәрендә, Тымыҡ океанда хәрби хәрәкәттәр алып барған.

Синоп сугышы. 1853

Һуғышта башҡорт полктары

Молдавияла, 1854 йылдан алып Ҡырымда һуғышҡан урыҫ армияһы составында Бутырск пехота полкы, 1‑се һәм 2‑се Урал казак полктары, 1855 й. — Балтик буйында 1‑се һәм 3‑сө башҡорт полктары һәм 2‑се йыйылма Ырымбур казак полкы була. Бутырск пехота һәм Урал казак полктары Блокада корпусы составында 1854—1855 йылдарҙа Севастополде обороналауҙа, Рига күсмә корпусы һәм Эстляндия күҙәтеү отряды составында 1‑се һәм 3‑сө башҡорт полктары 1855—1856 йылдарҙа Балтик буйында инглиз һәм француз десанттарын юҡ итеүҙә ҡатнаша. Һуғышта ҡатнашыусылар «1853—1856 йылдарҙағы Көнсығыш һуғышы иҫтәлегенә» миҙалы менән бүләкләнә. Ырымбур губернаһында резервта 2‑се һәм 4‑се башҡорт полктары, шулай уҡ күсмә дәүләт ополчениеһы дружиналары була. 1856 йылдың май уртаһына ополчение файҙаһына Ырымбур сауҙагәрҙәре 1 мең һум, Башҡорт ғәскәре һәм Ырымбур казак ғәскәре кантондары халҡы 65 мең һум көмөш аҡса йыя.

Ҡырым һуғышы // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.

Әҙәбиәт

• Богданович М. И. Восточная война 1853—1856 гг.: в 4 т. СПб., 1877;
• Зайончковский А. М. Восточная война. 1853—1856: в 2 т. СПб., 2002.