Ҡаҙағстанда дин
Ҡаҙағстанда дин — Ҡаҙағстан Республикаһындағы төбәктәрҙә ныҡлап таралған дини ағымдар йыйылмаһы.
| Ҡаҙағстанда дин | |
| Дәүләт |
 Ҡаҙағстан |
|---|---|
 Ҡаҙағстанда дин Викимилектә | |
Ҡаҙағстан Республикаһы Конституцияһы илде донъяуи дәүләт тип билдәләгән. Ҡаҙағстанда Ислам төп дин булып тора. Ҡаҙағстан халҡының ҙур өлөшө — мосолмандар.
Ҡаҙағстан халҡының дини билдәләнеше үҙгәртергә
2009 йылда (СССР-ҙа 1937 йылғы йәниҫәбенән һуң тәүге тапҡыр) халыҡ иҫәбен алғанда респонденттарға уларҙың дингә ҡарата мөнәсәбәте тураһында һорау бирелде. Халыҡ иҫәбен алыу һөҙөмтәләре күрһәтеүенсә, Ҡаҙағстан халҡының күпселеге (97 %) үҙен теге йәки был дин тотоусыларға индергән, һорау яуап биреүселәрҙең тик 3 % динле булмауын белдерҙе йәки яуап биреүҙән баш тартты.
| Респонденттарҙың дингә мөнәсәбәтле яуаптары |
Абсолют һан мең кеше |
Халыҡтың өлөшө % |
|---|---|---|
| мосолмандар | 11 237,9 | 70,19 |
| христиандар | 4 190,1 | 26,17 |
| атеистар | 450,5 | 2,81 |
| яуап бирмәнеләр | 81,0 | 0,51 |
| башҡа диндәр | 30,1 | 0,19 |
| буддасылар | 14,6 | 0,09 |
| йәһүдиҙәр | 5,3 | 0,03 |
| Йәмғеһе | 16 009,6 | 100,00 |
| Этник төркөм |
Ислам | Христианлыҡ | Йәһүдилек | Буддизм | Башҡа | Атеистар | Яуап биреүҙән баш тартҡандар |
Йәмғеһе |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ҡаҙаҡтар | 9928705 | 39172 | 1929 | 749 | 1612 | 98511 | 26085 | 10096763 |
| Урыҫтар | 54277 | 3476748 | 1452 | 730 | 1011 | 230935 | 28611 | 3793764 |
| Үзбәктәр | 452668 | 1794 | 34 | 28 | 78 | 1673 | 722 | 456997 |
| Украиндар | 3134 | 302199 | 108 | 49 | 74 | 24329 | 3138 | 333031 |
| Уйғырҙар | 221007 | 1142 | 34 | 33 | 63 | 1377 | 1057 | 224713 |
| Татарҙар | 162496 | 20913 | 47 | 58 | 123 | 16569 | 4023 | 204229 |
| Немецтар | 2827 | 145556 | 89 | 66 | 192 | 24905 | 4774 | 178409 |
| Корейҙар | 5256 | 49543 | 211 | 11446 | 138 | 28615 | 5176 | 100385 |
| Төрөктәр | 96172 | 290 | 7 | 6 | 20 | 321 | 199 | 97015 |
| Әзербайжандар | 80864 | 2139 | 16 | 16 | 24 | 1586 | 647 | 85292 |
| Белорустар | 526 | 59936 | 25 | 9 | 20 | 5198 | 762 | 66476 |
| Дунгандар | 51388 | 191 | 4 | 15 | 19 | 179 | 148 | 51944 |
| Курдтар | 37667 | 203 | 11 | 6 | 9 | 285 | 144 | 38325 |
| Тажиктар | 35473 | 331 | 2 | 6 | 30 | 307 | 128 | 36277 |
| Поляктар | 235 | 30675 | 14 | 4 | 45 | 2486 | 598 | 34057 |
| Чечендар | 29448 | 940 | 6 | 3 | 16 | 653 | 365 | 31431 |
| Ҡырғыҙҙар | 22500 | 206 | 6 | 6 | 4 | 352 | 200 | 23274 |
| Башҡа милләттәр |
54533 | 82254 | 1286 | 1433 | 210 | 13266 | 4233 | 157215 |
| Йәмғеһе: | 11239176 | 4214232 | 5281 | 14663 | 3688 | 451547 | 81010 | 16009597 |
Бойондороҡһоҙлоҡ йылдарында Ҡаҙағстанда ысын-ысындар дини ренессанс барлыҡҡа килгән. 18 йылда дини ойошмалар һаны 6 тапҡырға артҡан - 1991 йылда 671 булһа, 2009 йылға 4200-ҙән ашыу булып киткән. Әлеге ваҡытта 3200 тиерлек мәсет, сиркәү, ғибәҙәт йорто эшләгән булған[3]
International Religious Freedom Report 2010 мәғлүмәттәренә ярашлы[4] Ҡаҙағстанда ошондай дини ойошмалар бар:
- Ислам: 2369 мәсет рәсми теркәлгән, уларҙың күп өлөшө Ҡаҙағстан мосолмандарының диниә назаратына берләшкән, мәғлүмәт сығанаҡтары буйынса 70 тирәһе мәсет кенә Ҡаҙағстан мосолмандарының диниә назараты юрисдикцияһына ҡарамай.
- Православие: 299 рус православ сиркәүе рәсми теркәлгән.
- Католиклыҡ: 83 рәсми рәүештә теркәлгән рим-католик йәмғиәте һәм улар менән бәйле ойошмалар, 5 рәсми рәүештә теркәлгән грек-католик йәмғиәте бар.
- Протестантлыҡ: 1267 рәсми рәүештә теркәлгән ойошма, уларҙың 543 дини ҡоролмалары бар. Ҡаҙағстанда баптистар төрлө үҙәккә ҡараған 2 төркөмдән тора.
- Йәһүдилек: Алматыла, Астанала, Усть-Каменогорскиҙа, Павлодарҙа һәм Ҡостанайҙа 5 синагога бар.
- Башҡа конфессияларҙың 43 дини төркөмдәре бар, шул иҫәптән 4 буддасы, 12 Кришна аңы йәмғиәте бүлексәһе, Сайентология сиркәүе, Бахай, христиан фәне һәм Берләшеү Сиркәүе (рус. Церковь Объединения) (мунсылар).
Ислам үҙгәртергә
Ҡаҙағстанда Ислам диндең төп институты булып тора, мосолмандар илдәге халыҡтың 70 % тәшкил итә. Ҡаҙаҡтар — сөнниҙәр, (ғәр. أهل السنة والجماعة), Ислам диненең хәнәфи мәҙһәбенә ҡарайҙар.
Ҡаҙағстандың хәҙерге биләмәләрендә Ислам таралыу бер нисә быуатҡа һуҙылған процесс була. Башлап ислам дине VIII быуатта хәҙерге Ҡаҙағстан биләмәләренең көньяғына үтеп инә. Халыҡ араһында исламдың нығыныуы. Х быуат аҙағында уҡ Ислам Етеһыу һәм Һырдаръя буйҙарында ултыраҡ тормош алып барған халыҡ араһында нығына
Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса, ислам таралыуға беренсе этәргес булып 751-се йылдарҙағы Талас һуғышы тора. Ул ваҡытта Түргеш ҡағанлығы төркиҙәре Ғәббәсиҙәр хәлифәлеге ғәскәре менән берләшеп, Ҡытай ғәскәре өҫтөнән еңеү яулай. Еңеү Тан династияһының баҫышыуын туҡтата һәм ултыраҡ халыҡ араһында ислам нығыныуына килтерә.
Ҡарахани төрки империяһында Ислам дине төп урын яулай. Урта быуат төрки яҙыусыларынан Йософ Баласағуниҙың (1015-1016) «Кудатгу Билиг» әҫәре шул осор ҡомартҡыһы, ислам идеологияһы сағылышы булып тора.
Ислам дине шулай уҡ уға тиклем Ҡаҙағстанда йәшәп килгән зороастризм һәм тәңреселек менән дә үрелеп үҫешә.
Ҡаҙағстанда төрки халыҡтар һәм кавказдар, шулай уҡ тажиктар ислам динен тота.
Дин тотоу ирке үҙгәртергә
Данияр Наурыз фекеренсә, илдә мәғлүмәт йәһәтенән ғәмәлдә атеизм темаһы тыйылған тип әйтеп була[5] Мәҫәлән, дин-ара дошманлыҡ тыуҙырыуҙа ғәйепләнеп, Александр Харламов ҡулға алынған булған. Уның христианлыҡ һәм төрлө диндәр тураһында мәҡәләләрендә атеизмды пропагандалауы дин тотоусыларҙың хистәрен мыҫҡыллау тип тапҡандар[6][7][8]
Шулай уҡ ҡара үҙгәртергә
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ Итоги национальной переписи населения 2009 года (публикация 12.11.2010) 2013 йыл 12 июнь архивланған.
- ↑ Итоги национальной переписи населения 2009 года. Национальный состав, вероисповедание и владения языками в Республике Казахстан 2020 йыл 29 апрель архивланған.
- ↑ Доктрина национального единства Казахстана
- ↑ U/S/ Department of State. International Religious Freedom Report 2010
- ↑ Данияр Наурыз: «В информационном отношении фактически наложен запрет на тему атеизма» / Видео / Интернет-газета. Казахстан. Дата обращения: 11 февраль 2013.(недоступная ссылка)
- ↑ Социалистическое движение Казахстана » Александр Харламов арестован за пропаганду атеизма! Дата обращения: 29 март 2013. Архивировано 5 апрель 2013 года.
- ↑ Правозащитник обвиняется в пропаганде атеизма, говорит адвокат. Дата обращения: 29 март 2013. Архивировано 5 апрель 2013 года.
- ↑ Казахстан: правозащитник Александр Харламов арестован за пропаганду атеизма - Портал-Credo.Ru. Дата обращения: 29 март 2013. Архивировано 5 апрель 2013 года.
Әҙәбиәт үҙгәртергә
- Байбусанова, Зейнеп Гуманистическое содержание культуры ислама // Экспресс К. — 03.06.2009. — № 343 (16729). Архивировано из первоисточника 3 апрель 2014.
- Бегалинова K. K. Ислам в Казахстане: история его распространения // КазНУ имени аль-Фараби. — Алматы: КазНТУ, 2012. — С. 57-62. Архивировано из первоисточника 4 апрель 2014.
- Бегалинова K. K Религиозный терроризм и экстремизм — вызовы современному обществу Казахстана // Министерство образования и наука республика Казахстан Сборник материалов второго форума. — Алматы: КазНТУ, 2012. — С. 133-137. Архивировано из первоисточника 4 апрель 2014.
- Бегалинова K. K, Ашилова М. С. Ислам и православие в поликонфессиональной структуре казахстанского общества // конференции КазНТУ. — Алматы: КазНТУ, 2013. — С. 74-77. Архивировано из первоисточника 4 апрель 2014.
- Бейбит, Сапар Али; Барбасов, Мухамед-Канафия Казахстан: религии и межконфессиональные отношения // Центральная Азия и Кавказ. — 2002. — № 2(20). — С. 79-88. Архивировано из первоисточника 4 апрель 2014.
- Бурова Е. Е., Косиченко А. Г. Актуальные проблемы развития религиозной ситуации в Республике Казахстан / Под общ. ред. З. К. Шаукеновой. — Алматы: ИФПР КН МОН РК, 2013. — 137 с. — ISBN 978-7082-78-9.
- Бурова Е. Е. Тренды новой религиозности в современном Казахстане (опыт социогуманитарного измерения). Монография / Под общ. ред. З. К. Шаукеновой, чл.-корр. НАН РК, д-ра соц. наук, проф.. — Алматы: Институт философии, политологии и религиоведения КН МОН РК, 2014. — 500 экз. — ISBN 978-601-304-038-7.
- Нурманбетова Д. Н., Сандыбаева У. М. Религиоведческий анализ религиозной ситуации в Республике Казахстан. Архивировано из первоисточника 4 апрель 2014.
- Нұрманбетова Ж. Н., Камарова Р. И., Сандыбаева У. М., Сайлаубек қызы А., Толғамбаева Д.Т., Шаповал Ю. В. Молодёжь и нетрадиционные конфессии в Казахстане (Рекомендации государственным органам, реализующим молодежную политику) = Жастар және Қазақстандағы дәстүрлі емес діни ұйымдар (Жастар саясатын жүзеге асыруға уәкілетті мемлекеттік органдарға ұсыныс / философия ғылымдарының докторы Нұрманбетова Ж.Н.. — Астана, 2009. — 43 с.
- Султангалиева А. К. Ислам в Казахстане: история, этничность и общество. — Алматы: КИСИ при Президенте РК, 1998. — 188 с.
- Султангалиева А. К. Эволюция ислама в Казахстане // Центральная Азия и Кавказ. — 1999. — № 5.
- Султангалиева А. К. „Возвращение ислама“ в Казахстан. — Алматы: Фонд «Алтынбек Сарсенбаулы», 2012. — 170 с.
- Султангалиева А. К. Религиозная идентичность и национальная интеграция в казахстане // Национальная консолидация Казахстана: проблемы и перспективы. Сборник материалов круглого стола (г. Алматы, 28 марта 2013 г.) / Под общ. ред. З. К. Шаукеновой. — Алматы: ИФПР КН МОН РК, 2013. — С. 33—40. — 196 с. — ISBN 978-601-7082-82-6.