Википедия

Ҡазан милли тикшеренеү техник университеты

Рәсәй Федерацияһының юғары уҡыу йорты

А. Н. Туполев исемендәге Ҡазан милли тикшеренеү техник университеты (татар. А. Н. Туполев исемендәге Казан милли тикшеренү техник университеты), элекке Ҡазан авиация институты (КАИ) — 1932 йылда барлыҡҡа килгән, университет статусын 1992 йылда алған. 2009 йылдың 7 октябрендә университет милли тикшеренеү университеты[3][4] тигән яңы рәсми статус алды.

Ҡазан милли тикшеренеү техник университеты
Нигеҙләү датаһы 5 март 1932 һәм 1932[1]
Рәсем
Кем хөрмәтенә аталған Андрей Николаевич Туполев[d]
Дәүләт  Рәсәй
Административ-территориаль берәмек Ҡазан
Урын Ҡазан
Ойошма ағзаһы Рәсәйҙең һәм Ҡытайҙың техник университеттары Ассоциацияһы[d]
Баш компания (ойошма, предприятие) Рәсәй Федерацияһының Фән һәм юғары белем биреү министрлығы[d][2]
Штаб-фатирҙың урынлашыуы Ҡазан, Рәсәй
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Халыҡтар Дуҫлығы ордены Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены
Рәсми сайт kai.ru
Ойошма хеҙмәткәрҙәре категорияһы Категория:Ҡазан техник университеты уҡытыусылары
Карта
 Ҡазан милли тикшеренеү техник университеты Викимилектә

Тарихы үҙгәртергә

5 март 1932 йылдың 5 марты уртаҡ ҡарар буйынса, Ауыр сәнғәт халыҡ комиссариатының Авиация сәнәғәте Баш идаралығы (Глававиапром) һәм ВКП (б)-ның Татар өлкә комитеты секретариаты базаһында аэродинамик ҠДУ-ның аэродинамик бүлеге нигеҙендә Ҡазан авиация институтына нигеҙ һалынған[5]. Уға элекке беренсе Ҡазан гимназияһы бинаһы тапшырыла.

Тәүге әҙер институтта ике: самолеттар төҙөү һәм аэродинамик бүлекттәр була, һәм, беренсеһе ҠДУ-ның аэродинамик бүлегенең бөтә студенттарын, аспиранттарын һәм уҡытыусылар контингентын күсереү иҫәбенә төҙөлгән, ә икенсеһе Ҡазандың башҡа юғары уҡыу йорттарынан студенттарҙы күсереү иҫәбенә ойошторолорға тейеш була.

Ҡазан авиация институтында ваҡытлыса директор вазифаһын башҡарыуҙы (шул уҡ ваҡытта Ҡазан дәүләт университеты директоры ла) Б З. Векслинға йөкмәтелә. Уҡытыу һәм фәнни эштәр буйынса директор урынбаҫары Н. Г. Четаев, административ-хужалыҡ эштәре буйынса ярҙамсыһы М. Н. Попов була.

 
«Ҡыҙыл Татарстан» гәзитенең 1932 йылдың 6 март һанында ҠАИ булдырыуҙы хәбәр иткән яҙма (заметка)

Институт ойоштороу тураһында ҡарар ҡабул иткәндән һуң, 6 мартта, ҠАИ етәкселегенең кәңәшмәһе үтә, унда тәү сираттағы саралар билдәләнә: эш башлау мөмкинлеген биргән университет биналарын билдәләү; ҡазан юғары уҡыу йорттарынан самолёт төҙөлөшө бүлегенә ҡабул ителәсәк студенттар кандидаттарын һайлап алыу буйынса комиссия булдырыла; Ҡазандың башҡа вуздарынан уҡытыусылар һәм инженер-техник хеҙмәткәрҙәрҙе институтҡа эшкә йәлеп итеү мөмкинлеге тураһында мәсьәлә ҡарала; Глававиапром менән берлектә уҡыу пландары һәм программалары эшләү, шулай уҡ самолёт төҙөлөшө бүлегенә махсус дисциплиналар уҡытыусыларын табыу маҡсатында, Н. Г. Четаевты кисектермәй Мәскәүгә ебәреү ҡарала.

Яңы институтҡа Чернышевский һәм Гостинодворский (хәҙерге Чернышевский һәм Кирмән) урамдары киҫелешендәге бинаны бирәләр.

Ошо уҡ йылда институтта уҡыу процесын ойоштороу менән бергә осоу аппараттарын проектлау һәм эшләү буйынса эш башланы.

Урын етмәгәнлектән, ҠАИ Карл Маркс урамындағы элекке Урман-техник институтының бинаһына күсеү үтенесен Авиация сәнәғәте Баш идаралығы начальнигы П. И. Барановҡа ебәрә.

1932 йылдың апрелендә тәүге уҡытыусылар: Н. Г. Четаев, П. А. Широков, Е. И. Григорьев, Ю А. Радциг, Б М. Столбов, Н. И. Двинянинов, В Г. Войдинов ҡабул ителә.

1932 йылдың майында институттың беренсе кафедраларын: аэродинамика, төҙөлөш механикаһы, математика, теоретик механика, йәмәғәт дисциплиналары берләштерелгән кафедраһын һәм тел кафедраһын ойоштороу тураһында бойороҡ сығарыла.

1932 йылдың июнендә Баш авиация сәнәғәте (Глававиапром) Новочеркасск авиация институтын тамамлаған С. П. Гудзик Ҡазан авиация институтының беренсе директоры итеп тәғәйенләнә. Студенттар контингенты тиҙ арала артты. Мартта тәүге өс курста өс аэродинамик бүлектең өс төркөмө уҡый башлаған булһа, 1932 йылдың июлендә институтта 9 төркөмдә 202 кеше уҡый.

1932 йылдың авгусында тәүге институтҡа инеү имтихандары үтә һәм студенттар һаны 600-гә яҡын кеше була.

Профессор-уҡытыусылар составы ҠДУ-нан, Ҡазандың башҡа юғары уҡыу йорттарынан, башҡа ҡалаларҙан физика-математика һәм дөйөм инженерлыҡ дисциплиналары буйынса тәжрибәле уҡытыусыларын һәм предприятиеларҙан белгестәрҙе: Н. Г. Чеботарёв, Н. Н. Парфентьев, В. А. Яблоков, К. А. Архипов, Х. М. Мөштәри, И. Г. Малкин, К. П. Персидский, Б М. Гагаев, А В. Болгарский, С Ф. Лебедев, И. Д. Адо, Б Л. Лаптев, Л. И. Столов һ. б. саҡырыу юлы менән тулыландырыла.

1933 йылда баҫыла институтта «Хеҙмәт ҠАИ хеҙмәттәре» — ғилми мәҡәләләр йыйынтығы нәшер ителә башлай. Шулай уҡ беренсе кандидатлыҡ диссертацияларын яҡлау ҙа 1933 йылда башлана. 1941 йылға тиклем кандидатлыҡ һәм докторлыҡ диссертацияларын Г. В. Каменков (киләсәктә МАИ ректоры), Х. М. Мөштәри[6], И. Г. Малкин һ. б. яҡлай.

Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында ҠАИ СССР Фәндәр Академияһының Физика институтының эвакуацияланған подразделениеларын һәм лабораторияларын, ЦАГИ, Осоу-тикшеренеү институтын (ЛИИ), ГВФ ғилми-тикшеренеү институтын, шулай уҡ Харьков авиация институтының[7] бөтә составын ҡабул итте. 1941 йылдан алып 1943 йылға тиклем ҠАИ-ла СССР Фәндәр Академияһының буласаҡ президенты М. В. Келдыш[8] етәкселегендә алдынғы аэродинамика ғалимдары А. А. Дородницын, С А. Христианович, В В. Струминский эшләне.

1934 йылда самолёт төҙөлөшө һәм аэродинамик бүлектәр нигеҙендә самолёт төҙөлөшө факультеты асыла, уның беренсе деканы К. А. Архипов була.

Институт барлыҡҡа килеү менән, унда ғилми-тикшеренеү эштәре алып барылды. Атап әйткәндә , Н. Г. Четаев дөйөм механика[9] фәнни мәктәбен ойоштора. Был йүнәлеш үҫеше иғтибарға лайыҡ була, һәм 1940 йылда Четаевты Мәскәүгә лә эшкә күсерәләр, 1944 йылда ул СССР Фәндәр Академияһының Механика институты директоры булып китә.

Конструктор эштәренән КАИ ОКБ-һында 1933—1939 йылдарҙа төҙөлгән һәм уларҙа бер нисә рәсми рекорд ҡуйылған бер — һәм ике моторлы самолёттарҙы билдәләргә була.

1939 йылдан Ҡазан авиация институтында мотор төҙөү факультеты (беренсе деканы — Чусляев А. А.) эшләй. Авиадвигателдәр кафедраһы мөдире итеп буласаҡ ҠАИ ректоры, ә артабан СССР юғары белем биреү министры урынбаҫары, Патрис Лумумба исемендәге Халыҡтар Дуҫлығы университеты[10] ректоры С. В. Румянцев тәғәйенләнә.

 
Революцияға тиклемге асылмала Ҡазан художество мәктәбенең төп фасады. 1941 йылдан 2003 йылға тиклем — ҠАИ-ның икенсе бинаһы

1945 йылда институтта реактив двигателдәре кафедраһы— ил юғары уҡыу йорттары араһында берҙән-бер кафедра ойошторола. Кафедра мөдире итеп буласаҡ академик В. П. Глушко[11]саҡырыла, ә беренсе уҡытыусылар рәтендә С. П. Королёв, Г С. Жирицкийбулды.

Авиация үҫеше яңы факультеттар асылыуын талап итә: 1951 йылда авиация приборҙары эшләү факультеты, (беренсе деканы — В. В. Максимов), 1952 йылда — һуңыраҡ институтта иң ҙурына әйләнәсәк авиация радиотехникаһы факультеты (беренсе деканы — В. И. Поповкин) эшләй башланы.

1950-се йылдар уртаһында был мәктәптә бөтә союз ғилми йыл танылыу ала, тотороҡло хәрәкәт, авиация конструкцияларының ныҡлығы, оптималь процестар, авиация двигатель төҙөлөшө естроение, прогрессив технологик процестар һ. б. кеүек фәнни мәктәптәр бөтә союзда танылыу ала. Һәм уларҙың эш һөҙөмтәләрен һәм ҡаҙаныштарын таныу булараҡ, 1956 йылда ҠАИ-да фән докторы ғилми дәрәжәһен тапшырыу буйынса Совет ойошторолдо.

1958 йылда «Известия высших учебных заведений» яңы фәнни серия журналы сығарыла башланы. Авиацияға мөнәсәбәтле «Авиация техникаһы» йүнәлеше өсөн яуаплылыҡ институтҡа йөкмәтелә. Журнал бөгөн дә сығарыла, донъяның 30 илендә таратыла, атап әйткәндә, АҠШ-та инглиз телендә баҫыла — «Soviet Aeronautic».

1967 йылда әнни тикшеренеү институтында инженер кадрҙары әҙерләүҙәге ҙур ҡаҙаныштары һәм фәнни тикшеренеүҙәрҙәге үҫеше өсөн Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены менән бүләкләнә.

 
ҠАИ-тын Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены менән бүләкләү тураһында бойороҡ, 1967 йылдың 7 ғинуары

Мәғлүмәт технологиялары үҫеше иҫәпләү һәм идара итеү системалары факультетын (1972 йылдан беренсе деканы — Кожевников Ю. В.). 1973 йылда институт күренекле совет авиаконструкторы А. Н. Туполевисеменә лайыҡ була. 1982 йылдың мартында уҡыу йортоноң 50 йыллығы айҡанлы институт ҡа Халыҡтар Дуҫлығы ордены тапшырыла.

Үҙгәртеп ҡороу йылдарында институт глобаль үҙгәртеп ҡороу эштәре башлай, һәм ҡала вуздары араһында тәүге тапҡыр ректор һайлай, ҡала һәм һайлау тәүге тапҡыр 1987 йылда үткәрелә. Беренсе альтернатив ректор итеп профессор Г. Л. Дегтярёв һайлана — 2012 йылда — университет Президенты.

1991 йылда институтта идара итеү, иҡтисад, финанстар һәм эшҡыуарлыҡ тигән яңы факультетҡа (беренсе деканы — Т. К. Сиразетдинов) нигеҙ һалына.

1980-се йылдарҙа башланған үҙгәртеп ҡороу процестары 1990-сы йылдарҙа ла дауам итә. 1992 йылда ҠАИ Ҡазан дәүләт техник университеты ҡазан авиация институты (КДТУ) тип үҙгәртелә. Техник университетҡа әйләнгәнлектән, ҠАИ юғары белем биреүҙең йүнәлештәрен һәм һөнәрҙәрен киңәйә башлай. 1992 йылда Өҙлөкһөҙ белем биреү үҙәге (ЦНО) ойошторола— беренсе директоры А. К. Ватолин. 1995 йылда университетта гуманитар факультет ойошторола (беренсе деканы — Д. К. Сабирова), 2000 йылда —физика-математика әҙерлеге факультеты (беренсе деканы — К. Г. Гараев), 2003 йылда —иҡтисад теорияһы һәм хоҡуҡ факультеты (деканы А. Ш. Хәсәнова) һәм психология һәм эшлекле идара итеү факультеттары булдырыла (деканы Р. В. Габдреев).

 
ҠАИ-н Халыҡтар дуҫлығы ордены менән бүләкләү тураһында 1982 йылдың 11 март Бойороғо

1999 йылда осоу аппараттары һәм осоу аппараттары двигателдәре факультеттары базаһында Авиация, ер өҫтө транспорты һәм энергетика институты (ИАНТЭ)ойошторола. Беренсе директоры — А. Ф. Дрегалин. Белгестәрҙе күп кимәлле әҙерләү системаһы ҡулланыла башланы: специалист-инженер, бакалавр һәм магистр.

Артабанғы реструктуризациялау 2003 йылда радиотехник факультет базаһында радиоэлектроника һәм телекоммуникациялар институты (ИРЭТ) ойоштороуға килтерә, директоры Г. И. Щербакова. Тағы башҡа институттар: автоматика һәм электрон приборҙар төҙөү, техник кибернетика һәм информатика, инженер-иҡтисади, социаль технологиялар, бизнес һәм инновацион технологиялар.

2013 йылдың 21 майында Горький исемендәге Зеленодольский заводы башланғысы менән университетта Караптар төҙөү үҙәге асыла[12].

2014 йылдың 2 сентябрендә КНИТУ-КАИ университеттары һәм Германияның ике университеты — Ильменау ҡалаһы техник университеты һәм Магдебург ҡалаһының Отто фон Герике университеттарының — хеҙмәттәшлеге нигеҙендә Герман-Рәсәй яңы технологиялар институты (ГРИНТ) (инг. — German-Russian Institute of Advanced Technologies (GRIAT)[13] асыла.

2015 йылдың 1 сентябрендә университет базаһында КНИТУ-КАИ Инженер лицейы асыла[14]. Бында уҡыуҙың үҙенсәлеге булып, 7-сенән алып 11 класҡа тиклемге балалар, классик мәктәп предметтарын өйрәнеү менән бер рәттән башланғыс инженер-техник һәм физика-математика әҙерлеген үтә. 2016 йылдың ғинуарында МАОУ «121-се Лицей» (178-се Мәғариф үҙәге) базаһында, А. Н. Туполев исемендәге Ҡазан милли техник университеты милли тикшеренеү университеты (КНИТУ-КАИ) «Лицей — инженерлыҡ үҙәге»[15] асылды.

Уҡыу биналары үҙгәртергә

Башта институт Карл Маркс урамындағы элекке Урман техник институты бинаһында (хәҙер КНИТУ -КАИ-ның 1-се бинаһы) урынлаша. Бер аҙҙан бөтә Ҡазан буйынса һигеҙ кампус ҠАИ-на ҡарай.

Ректорҙары үҙгәртергә

  • Четаев Николай Гурьевич —Ҡазан авиация институтына нигеҙ һалыусы
  • Векслин Нансон-Бер Залманович (06.03.1932 — 02.07.1932)
  • Гудзик Сергей Петрович (02.07.1932 — 17.08.1936), 1936 йылда репрессиялана
  • Богданов И.И (30.09.1936 — 11.06.1938)
  • Шохов И. С. (11.06.1938 — 18.08.1942)
  • Ильин П. А. (18.08.1942 — 26.07.1944)
  • Каменков Г. В. (26.07.1944 — 09.07.1949)
  • Румянцев Сергей Васильевич (04.10.1949 — 01.10.1953)
  • Застела Юрий Кириллович (01.10.1953 — 16.01.1967)
  • Ниғмәтуллин Рәшит Шакир улы (16.01.1967 — 01.07.1977)
  • Кожевников Юрий Васильевич (07.01.1977 — 08.02.1987)
  • Дегтярёв Геннадий Лукич (16.07.1987 — 20.04.2007)
  • Гортышов Юрий Фёдорович (16.07.2007 — 2011)
  • Абруков Николай Ремович, ректор вазифаһын башҡарыусы (2011 — сентябрь 2012)
  • Ғилметдинов Альберт Харис улы (сентябрь 2012 — хәҙерге көндә лә)

Билдәле сығарылыш уҡыусылары үҙгәртергә

Уҡыу подразделениелары үҙгәртергә

Филиалдары үҙгәртергә

Рейтингтары үҙгәртергә

2014 йылда агентлыҡтын «РА эксперты» агентлығы юғары уҡыу йортон Бойондороҡһоҙ Дәүләттәр Берләшмәһенең иң яҡшы уҡыу йорттары исемлегенә индерҙе, уға «D» класы рейтингы бирелде[16]. Был юғары уҡыу йорто 2018 йылда QS Stars тигән донъя рейтингының 4 йондоҙона лайыҡ булды[17][18].

2019 йылда «Университеттың өс миссияһы» тигән Халыҡ-ара рейтингта 1001-1100-се[19] һәм 2020 йылда РАЭКС версияһы буйынса Рәсәй вуздары рейтингында 47-се урын алды[20].

Иҫкәрмәләр үҙгәртергә

  1. ↑ ROR Data — v1.19 — 2023. — doi:10.5281/ZENODO.7644942
  2. ↑ Единый Государственный Реестр Юридических Лиц, ЕГРЮЛ
  3. ↑ Список победителей конкурсного отбора программ развития университетов, в отношении которых устанавливается категория «национальный исследовательский университет». Дата обращения: 9 октябрь 2009. Архивировано 23 ғинуар 2010 года. 2010 йыл 23 ғинуар архивланған.
  4. ↑ КГТУ им. А. Н. Туполева получил высокий статус национального исследовательского университета! 2016 йыл 20 декабрь архивланған.
  5. ↑ Казанский университет имени А. Н. Туполева
  6. ↑ Персоналия : Республика Татарстан 2017 йыл 1 декабрь архивланған.
  7. ↑ Архивированная копия. Дата обращения: 17 декабрь 2014. Архивировано 17 декабрь 2014 года. 2014 йыл 17 декабрь архивланған.
  8. ↑ Трижды Герой Социалистического Труда Келдыш Мстислав Всеволодович :: Герои страны
  9. ↑ Николай Гурьевич Четаев. Дата обращения: 17 декабрь 2014. Архивировано 17 декабрь 2014 года. 2014 йыл 17 декабрь архивланған.
  10. ↑ КАИ: Кафедра авиационных двигателей и энергетических установок 2016 йыл 4 март архивланған.
  11. ↑ Дважды Герой Социалистического Труда Глушко Валентин Петрович :: Герои страны
  12. ↑ Центр кораблестроения открылся в КНИТУ-КАИ 2016 йыл 7 май архивланған.
  13. ↑ В Казани открылся Германо-российский институт новых технологий — Kznportal.ru
  14. ↑ Инженеров будущего надо готовить со школьной скамьи ​​- Бизнес-онлайн 2018 йыл 25 сентябрь архивланған.
  15. ↑ В Казани открылся инженерный лицей [ФОТО — Tatcenter.ru]
  16. ↑ Рейтинг высших учебных заведений России и стран СНГ.
  17. ↑ КНИТУ-КАИ получил 4 звезды в престижном мировом рейтинге QS Stars
  18. ↑ QS Stars University Ratings
  19. ↑ Рейтинг Три Миссии Университетов, 2019. Дата обращения: 19 сентябрь 2019.
  20. ↑ Рейтинг лучших вузов России RAEX-100. Дата обращения: 16 июнь 2020.

Әҙәбиәт үҙгәртергә

  • М. Б. Вахитов, С. В. Дмитриев, Т. К. Сиразетдинов, Я. Ш. Шарапов, Казанский авиационный институт. Под ред. Ю. В. Кожевникова. — М.: Машиностроение, 1986. — 248 с.

Һылтанмалар үҙгәртергә

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Ҡазан_милли_тикшеренеү_техник_университеты&oldid=1192535» битенән алынған