Ярцов Аникита Сергеевич

Никита Сергеевич Ярцов (Ярцев) ( [17] август 1736 — 2 [14] август 1819) — тау сәнәғәте эшмәкәре, Петербург тау училищеһы директоры, 1797-1802 йылдарҙа идараның баш заводтары канцелярияһы башлығы, тулы хоҡуҡлы дәүләт кәңәшсеһе.

Ярцов Аникита Сергеевич
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	Рәсәй империяһы
Тыуған көнө	6 (17) август 1737
Тыуған урыны	Екатеринбург
Вафат булған көнө	2 (14) август 1819 (81 йәш)
Вафат булған урыны	Вышневолоцкий уезд[d], Тверь губернаһы[d], Рәсәй империяһы
Балалары	Любовь Аникитишна Ярцова[d]
Туған тел	урыҫ теле
Һөнәр төрө	металлург, промышленник
Уҡыу йорто	Мәскәү император университеты[d]
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Гражданский чин	действительный статский советник[d]
Специальное звание или классный чин	Глава Уральской горной администрации[d]
Ярцов Аникита Сергеевич Викимилектә

Биографияһы

Никита Ярцов Урал заводтары канцелярияһы рәйесе Ярцев Сергей Феоктистовичтың дворян ғаиләһендә тыуған.

Екатеринбург тау мәктәбен тамамлағандан һуң, екатеринбургтарҙан беренсе булып Мәскәү университетына уҡырға инә (1762 йылда тамамлай). Университетҡа уҡырға инеү өсөн үҙенең йәшен йылға бер кәметә, сөнки Указ буйынса уҡырға инеү өсөн йәш сиге 20 йәш була, ә Ярцовка инде 21 йәш була. Шулай итеп, 1737 йыл А.С.Ярцовтың барлыҡ шәхси документтарҙа, һуңынан А. С. Ярцовка арналған бөтә мәҡәләләрҙә ҙә ҡала.

1762-1764 йылдарҙа Вятка губернаһында Сенат генерал-прокуроры А.И. Глебовтың завод хужалығын етәкләй. Климковский һәм Холунецкий заводтарын төҙөү менән командалыҡ итә, Ҡарахолун заводын төҙөү урынын һайлай

1771 йылда, бегмейстер дәрәжәһе алыу менән, Олонецк тау заводына ебәрелә. 1772 йылдан 1782 йылға тиклем Александров пушка заводын етәкләй. А. С. Ярцов Неглинка һәм Лососина йылғалары буйында урынлашҡан, Олонец губернаһының буласаҡ баш ҡалаһы булған Петрозаводск биҫтәһе үҙәге төҙөлөшөн шәхсән үҙе планлаштыра һәм башлай. Никита Ярцов ҡала үҙәге — Түңәрәк (Циркуль) майҙанды һәм төп урамдарҙы планлаштыра һәм ойоштора.

1782 йылда Санкт-Петербург ҡаҙна палатаһының тау кәңәшсеһе итеп билдәләнә. 1783—1784 йылдарҙа-юғары Петербург тау училищеһы директоры.

1785 йылда Владимир губернаһының вице-губернаторы итеп билдәләнә

Екатеринбурглыларҙан беренсе булып Никита Ярцов генерал дәрәжәһенә (граждандар табеле буйынса) өлгәшә.

1797 йылдың апрелендә Никита Сергеевич Ярцов Пермгә килә, унда Урал заводтары менән етәкселек итә, император Павел I тарафынан өр-яңынан тергеҙелгән заводтарының Баш канцелярияһы башлығы вазифаһын башҡара. Май айында Никита Сергеевич Екатеринбургка килә, унан 1802 йылдың мартына тиклем Тергеҙелгән ойошма эшмәкәрлеге менән етәкселек итә. 1799 йылдан Урал заводтарының Тау советын (1799—1802) етәкләй. Урал осоронда Екатеринбург янында Түбән Исет заводын төҙөүҙе ойоштора һәм алтын сығарыу тармағын үҙгәртеп ҡора, алтын сығарыуҙы күп тапҡырҙар арттыра.

Урал тарихсыһы Н. С. Корепанов А. С. Ярцовты «Вильгельм де Геннин һәм Василий Татищев традицияларын һаҡлаған һуңғы тау командиры» тип атай һәм уның үҙ эшмәкәрлегендә этаплап эшләгән бик системалы кеше булыуын билдәләп үтә

Тау положениеһы проектын әҙерләү буйынса махсус комитет ағзаһы (1804-1806).

1807—1819 йылдарҙа А.С. Ярцов тарафынан 8 томлыҡ «Россия тау тарихы» (ҡулъяҙмаларҙа һаҡланған) яҙыла. Уны яҙыу өсөн материалдарҙы Ярцов 1797 йылда Берг-коллегияһы Президенты М.Ф. Соймонов тәҡдиме буйынса маҡсатлы йыя башлай.

А.С. Ярцов исеме менән металлургия производствоһында бер нисә яңылыҡ — вагранка, поршень һауа мейестәре, суйындың ныҡлығын үлсәү приборҙары индереү бәйле.

Бүләктәре

Үҙ ҡаҙаныштары өсөн бер нисә тапҡыр бүләкләнә:

• 1784 — 4 дәрәжә Изге Владимир ордены;;
• 1794 — 3 дәрәжә Изге Владимир ордены;
• 1798 -2 дәрәжә Изге Анна ордены.

Ярцовтарҙың тау династияһы

А. С. Ярцовтың туғандары:

Николай Сергеевич Ярцов (1745—1756 йылдан башлап Екатеринбург лабораторияһында проба уҡыусыһы булып хеҙмәт итә, 1758 йылдан — Мәскәү тау контораһында, унтер-шихмейстер (1760), 1773 йылдан — Берг-гешворен, 1775 йылдан — гиттенфервалтер, 1776 йылдан 1781 йылға тиклем — Олонец заводтары канцелярияһында маркшейдер, 1782 йылдан — Липецк завод контораһында маркшейдер, унан һуң иҫәп-хисап экспедицияһында хеҙмәт итә. (1797-1781), отставкалағы обер-бергмейстер (1801

• Семен Сергеевич Ярцов (1744 — 20.04.1760 йылдан-Берг — коллегияла проба уҡыусыһы, 1773 йылдан-Олонец тау заводтарының Александровка һәм Петрозавод контораларында, 13.04.1798-03.07.1801 йылдарҙа Уралдағы Камен заводы идарасыһы булып хеҙмәт итә
• Петр Сергеевич Ярцов — Петрозаводск завод контораһының унтер-шихмейстеры (1778), шихмейстер (1780)

А. С. Ярцовтың улы:

• Николай Никитович Ярцов (1790—?), Тау һәм тоҙ эштәре департаментында хеҙмәт итә.

С. С. Ярцовтың улы:

Сергей Семенович Ярцов (1785 —1802 йылдан бирле Уралдағы Камен заводында, 1812 йылдан Березовка заводында разведчик булып хеҙмәт итә, 1835—1838 йылдарҙа 9 класслы маркшейдер дәрәжәһендә Златоуст заводтары округында алтын ҡом сығарыу һәм йыуҙырыу буйынса өлкән ҡараусы булып хеҙмәт итә.

Никита Ярцовтың ҡыҙы-Любовь Никитина Ярцова (1794—1876) — урыҫ яҙыусыһы һәм тәржемәсе, Демидов премияһы лауреаты.

А. С. Ярцов хеҙмәттәре

• Начертание горных уральских заводов (1802)
• Опытное рассуждение о вредных и полезных расположения горнозаводский в Урале (1804)
• «Российская горная история» в 8 томах (1819)
• Записка о землетрясения на Среднем в Урале XVIII в.

Баҫтырылған хеҙмәттәре

• Российская горная история. Уральская часть : первая книга / А. С. Рцов ; С.-Петерб. горн. ун-т, Гос. арх. Свердл. обл., Музей истории Екатеринбурга ; [гл. ред. А. Казакова ; рук. проекта И. Короткова ; сост.: А. Казакова, Н. Корепанов ; науч. ред., авт. ист. и археог. предисл., ист. коммент. Н. Корепанов]. – Екатеринбург : [[Издательский дом Баско], 2018. – 378 с., [25] л. цв. ил., портр.]
• Российская горная история. Уральская часть : вторая книга / А. С. Рцов ; С.-Петерб. горн. ун-т, Гос. арх. Свердл. обл., Музей истории Екатеринбурга ; [науч. ред. Н. Корепанов] - Екатеринбург : [[Издательский дом Баско], 2019. – 295, [6] с., [25] л. цв. ил.]
• Российская горная история. Уральская часть : книга третья [рукопись 1812-1813 гг.] / А. С. Рцов ; Санкт-Петербургский горный университет, Государственный архив Свердловской области, Музей истории Екатеринбурга ; [научный редактор Н. Корепанов]. – Екатеринбург : [[Издательский дом Баско], 2020. – 424 с.  : ил.]

Әҙәбиәт

• Олонецкий горный округ // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)

• Григорьев С. В. Биографическом словарь. Естествознание техника и в Карелия / С. В. Григорьев ; Гос. публи. б-ҡа АССР ; Карел. фил. Акад. наук СССР. — Петрозаводск : Карелия, 1973. — 290 с.  : ил., портр. — Из содерж.: Рцов Никита (Никита) Сергеевич. — С. 251.
• Петрозаводск: 300 лет истории : док. и материалы. В 3 кн. Кт. 1. 1703-1802 / Нац. арх. Респ. Карелия. — Петрозаводск: Карелия, 2001. — 416 б.  : ил. — ISBN 5-7545-0811-5. — Из содерж.: Именной указатель (Рцов А. С.). — С. 415.
• Смирнов В. И. Два века Нежилого завода : 1774-1974 / В. И. Смирнов. — Петрозаводск : Карелия, 1974. — 311 с.  : 48 с. ил. — Из содерж.: [Обь А. С. Яровое]. — С. 20-37.
• <i id="mw0A">Балагурова Я. А</i>. Олонецкий горные в заводы дореформенный период / Я. А. Балагурова. — Петрозаводск : Госиздат КАССИР, 1958. — 211 с.: ил. — Из содерж.: Именной указатель (Рцов А. С.). — С. 208.
• Пашков А. М. Горнозаводской краеведение Карелия конца XVIII — начала XX века / А. М. Пашков. — Петрозаводск : Изд-во ГПУ, 2007. — 302, [1] с. — ISBN 978-5-98774-060-6. — Из содерж.: Гл. 3. А. С. Рцов и Т. И. Арсеньев: полемика вокруг «английски художников». — С. 51-68.
• Васильевская О. В. Частная металлургия Карелия в середине XVIII века (1730-1770 гг.) / О. И. Васильевская. — Петрозаводск : Госиздат Карело-Фин. ССР, 1954. — 100 с. — Из содерж.: [Обь А. С. Яровое]. — С. 6, 8, 18.
• <i id="mw2w">Пименов В. В</i>. Карелия глазами путешественников и исследователей XVIII и XIX веков / В. В. Пименов, Е. М. Эпштейн. — Петрозаводск : Карелия, 1969. — 263 с. — Библиогр.: с. 258-260. — Из содерж.: [Обь А. С. Яровое]. — С. 74-75.
• Пашков А. М. Петрозаводск / А. М. Пашков, С. Н. Филимончик. — СПб.  : Звезда Петербурга, 2001. — 125, [2] c. — (Города Петра Великого). — ISBN 5-900804-08-9. — Из содерж.: [А. С. Рцов]. — С. 18-19.
• <i id="mw5A">Мулло И. М</i>. Петрозаводск : спутник туриста / И. М. Мулло, Е. Д. Рыбак. — Петрозаводск : Карелия, 1979. — 179, [3] c. — Из содерж.: [А. С. Рцов]. — С. 17-19.
• Мулло И. М. Петровская слобода / И. М. Мулло. — Петрозаводск : Карелия, 1981. — 78 с.  : ил. — Из содерж.: [Обь А. С. Яровое]. — С. 42, 45-47.
• Митрофанов А. М. Записки старого петрозаводскийҙа / А. М. Митрофанов ; [лит. запись В. П. Линьков ; ред. А. А. Тихонова]. — Петрозаводск : Карелия, 1987. — 100, [2] с. — Из содерж.: [А. С. Рцов]. С. 27-29.
• История Петрозаводска: власть и горожане / [А. И. Бутил и др.  ; науч. ред.: А. Ю. Жуков, А. И. Бутил] ; Карел. науч. центр Рос. акад. наук, Ин-т яз., лит. и истории. — Петрозаводск : Карел. науч. центр РАН, 2008. — 373, [1] с.  : ил. — ISBN 978-5-9274-0328-8. — Из содерж.: [А. С. Рцов]. — С. 49.
• Циклон Е. По плану Ярова: архитектура Петрозаводска / Елена Циклон // Лицей. — 2003. — Нояб. (№ 11). — С. 14.
• Капуста Л. И. Из истории топонимики Петровской слободы / Л. И. Капуста // Родные сердцу имена : (ономастика Карелия). — Петрозаводск, 1993. — С. 89-92.
• Котков Н. Уральский петрозаводска / Николай Котков // ТУР-Панорама. — 2005. — 13 апр. (№ 15). — С. 7.
• Никон О. Потомками творится имя Петрово / О. Никон // Север. — 2003. — № 5/6. — С. 41-57. — Из содерж.: [А. С. Рцов]. — С. 45-46.
• Вдовец Е. У-У-У истоков / Е. Вдовец // Сев. курьер. — 1998. — 27 июня.
• Белов В. Д. Исторический очерк Уральских горных заводов. — СПб., 1896.
• Козлов А. Г. Никита Яров // Календарь-справочник Свердловской области. — Свердловск, 1968.
• Козлов А. Г. Творцы науки и техники на Урале, XVII — начало XX века: Библиографический справочник. — Свердловск, 1981.
• Козлов А. Г. Выдающийся горный деятель и металлург А. С. Яров // Металлург. — 1963. — № 2.
• Корепанов Н. С. Первый век Екатеринбурга. — Екатеринбург: Банк культурной информации, 2005. — С. 162-173. — 274 с. — 1000 экз. — ISBN 5-7851-0578-0.
• Дулесов Е. С. История управления горнозаводской промышленностью Урала на рубеже XVIII—XIX веков. — Екатеринбург: Полиграфист, 1999. — 368 с. — ISBN 5-88425-057-6.
• Дулесов Е. С. А. С. Рцов — Главный начальник директор и Канцелярии главного заводов правления и монетах дел (1797-1802) // Второе Татищевский чтения. — Екатеринбург, 1999.
• Елькин М. Ю. Уральские Ярова — представители разных сословий. Родословная роспись Яровых. — Уральский родов. — Екатеринбург, 2001. — Вып. 5.