Эфиопия таулығы
Эфиопия (Абиссиния) таулығы — Африканың төньяҡ-көнсығышында Эфиопияла, Эритреяла һәм Сомалиҙың төньяғында урынлашҡан тау системаһы. Тау континентта иң ҙур өҙлөкһөҙ ҡалҡыулыҡ барлыҡҡа килтерә, уның өҫкө йөҙөнөң бик аҙ өлөшө генә 1500 метрҙан түбәнәйә. Тау түбәләре 4550 метрға тиклем етә. Уның бейеклеге һәм ҙур майҙаны арҡаһында ҡайһы берҙә «Африканың ҡыйыҡтары» тип атайҙар[1]. Эфиопия таулығының күпселек өлөшө үҙәк һәм төньяҡ Эфиопияның бер өлөшө булып тора, ә уның иң төньяҡ өлөшө Эритреяға тиклем һуҙыла.
| Эфиопия таулығы | |
 | |
| Дәүләт |
 Эфиопия |
|---|---|
| Административ-территориаль берәмек | Эфиопия |
| Иң юғары нөктә | Рас-Дашэн[d] |
| Диңгеҙ кимәленән бейеклек | 4550 метр |
| Барлыҡҡа килгән, эшләнгән | вулканические горные породы[d] |
 | |
Ҡылыҡһырлама үҙгәртергә
Уртаса бейеклеге 2000—3000 м. Иң бейек нөктәһе — Рас-Дашен тауы (4533 м), ул Африкала бейеклеге буйынса дүртенсе урында тора. Таулыҡты ҡайһы берҙә «Африка ҡыйыҡтары» тип тә атайҙар. Тауҙың көнсығыш һәм көньяҡ ситтәре — тәрән үҙәнгә текә һикәлтәләрҙән тәрән үҙәнгә. Көнбайыш өлөшө киртләсле, Зәңгәр Нил каньондары һәм уның ҡушылдыҡтары менән йырғыланған. Сейсмиклығы юғары.
Тау 75 миллион йыл элек барлыҡҡа килгән. Тау битләүе гнейстарҙан һәм кристаллы һәүерташтарҙан тора, уларҙан өҫтәрәк вулкан тоҡомдары ята. Тәрән һәм тар үҙәндәр менән тау битләүе айырым массивтарға — амбаларға бүленә.
Эфиопия таулығының аныҡ вертикаль оҙонлоғо бар:
- 1700—1800 метр бейеклеккә тиклем — ҡойманың эҫе бүлкәте: саванна һәм аҡһыл урмандар;
- 1800—2300 метр бейеклектә — һуғыш-деганың уртаса бүлкәте (йөҙөм яйлаһы): ҡыуаҡлыҡтар, акациялар, бейек тау далалары;
- 2300 метрҙан ашыу бейеклектә — деганың һалҡын билбауы: тау һуғандары өҫтөнлөк итә.
Таулыҡта климат — муссонлы климаттың бер төрө.
Тарих үҙгәртергә
Эфиопия таулығының көньяҡ өлөшөндә ҡасандыр Каффа короллеге — урта быуаттарҙағы боронғо дәүләт урынлашҡан, унан Ғәрәбстан ярымутрауына кофе сығарылған. Элекке короллек ере урман массивтары менән таулы. Ер бик уңдырышлы, йылына өс уңыш алырға һәләтле. «Кофе» термины qahwah (ғәр. قهوة) ғәрәп теленән килеп сыҡҡан[2] һәм короллек атамаһына барып тоташа[3].
Тәбиғи ресурстары үҙгәртергә
Эфиопия таулығы (Колла районы) — кофе ағасының, шулай уҡ бойҙайҙың һәм арыштың бер нисә сортының тыуған төйәге. Файҙалы ҡаҙылмалары: алтын, платина, көкөрт, баҡыр, тимер мәғдәндәре, һоро күмер, гипс, эзбизташ.
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ Paul B. Henze, Layers of Time (New York: Palgrave, 2000), p. 2.
- ↑ Oxford English Dictionary, 1st ed. «coffee, n.» Oxford University Press (Oxford), 1891.
- ↑ Weinberg & Bealer, 2001
Әҙәбиәт үҙгәртергә
- Ҡалып:УСЭ
- B. Weinberg, B. Bealer. The world of caffeine : the science and culture of the world's most popular drug. — New York: Routledge, 2001. — ISBN 0-415-92722-6.