Шах-Азиз Смбат Симонович
Шах-Азиз Смбат Симонович (Шахазизян) (әрм. Սմբատ Շահազիզ; 17 сентябрь 1841 йыл — 5 ғинуар 1908 йыл) — әрмән шағиры, публицист һәм педагог.[2]
| Шах-Азиз Смбат Симонович | |
| әрм. Սմբատ Շահազիզ | |
.png) | |
| Зат | ир-ат[1] |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
 Рәсәй империяһы |
| Тыуған көнө | 17 сентябрь 1840 |
| Тыуған урыны | Аштарак[d], Эчмиадзинский уезд[d], Эриванская губерния[d], Рәсәй империяһы |
| Вафат булған көнө | 5 ғинуар 1908 (67 йәш) |
| Вафат булған урыны | Мәскәү, Рәсәй империяһы |
| Ерләнгән урыны | Армянское кладбище[d] |
 | |
| Һөнәр төрө | шағир |
| Эш урыны | Лазаревтар көнсығыш телдәре институты[d] |
| Уҡыу йорто | Лазаревтар көнсығыш телдәре институты[d] |
 Шах-Азиз Смбат Симонович Викимилектә | |
Биографияһы үҙгәртергә
Шах-Азиз Смбат Симонович 1840 йылдың 17 сентябрендә Эриван губернаһы Эчмиадзинск өйәҙендә Аштарак ҡалаһында дин әһеле ғаиләһендә тыуа; алты баланың иң кесеһе була.
10 йәшенә тиклем — өйҙә, шунан өйәҙ мәктәбендә уҡый, һуңынан Мәскәүгә Лазарев институтына ебәрелә. Юғары уҡыу йортон тамамлағандан һуң унда хәҙерге һәм классик әрмән телдәрен уҡытырға ҡалдырыла, бер үк ваҡытта үҙенең белемен артабан дауам итергә әҙерләнә. 1867 йылда ул Санкт-Петербург университетында шәрҡиәт (көнсығыш телдәре буйынса) кандидаты дәрәжәһен ала. Бынан һуң утыҙ биш йыл дауамында эшләгән Лазаревский институтында уҡытыуын — 1897 йылда хаҡлы ялға киткәнгә тиклем дауам итә.
1893 йылда ул мохтаж яҙыусылар өсөн Абовско-Назарский фонды булдыра. 1898 йылда Мәскәүҙә 1894—1896 йылдарҙа әрмәндәрҙе күпләп үлтереү (Хамидия үлтереше) һөҙөмтәһендә етем ҡалған балаларҙы тәрбиәләү буйынса комитет ойоштора. Батша Рәсәйенең әрмәндәргә ҡаршы режимы позицияһын һәм уның Төркиә дипломатияһыныъ ике йөҙлөлөгөн фашлай.
1908 йылдың 5 ғинуарында Мәскәүҙә вафат була, Әрмән зыяратында ерләнә.
Ижады үҙгәртергә
Смбат студент йылдарында яҙа башлай һәм әрмән шағирҙарыы Рафаэль Патканян, Хачатур Абовян йоғонтоһо аҫтында була. 1861 йылдан «Юсис апайл» («Северное сияние», Степан Назарян нигеҙ һала) журналы менән 1864 йылда баҫманың эшмәкәрлеге туҡтатылғанға тиклем хеҙмәттәшлек итә. 1860 йылда Шах-Азиз үҙенең тәүге «Азатутян жамер» («Часы свободы») хәҙерге һәм классик әрмән телдәрендә яҙылған утыҙ өс шиғыр ингән шиғырҙар йыйынтығын баҫтыра.
Уның шиғри әҫәрҙәре: «Часы досуга» (1858, шиғырҙар йыйынтығы), «Скорбь Леона» (1865, поэма); прозаһы: «Голос публициста» (1881), «Воспоминания по поводу праздника Вардана» (1901), «Несколько слов моим читателям» (1903).
Хәтер үҙгәртергә
- Ащтарактың 2-се мәктәбе Смбат Шах-Азиз исемен йөрөтә (2014 йылда асыла).
- Уның тыуыуына 150 йыл тулыу уңайынан СССР-ҙа почта конверты сығарылған.[3]
- Әрмән шағиры Шах-Азиз Смбат тураһында рус телендә беренсе монографияны Юрий Веселовский яҙа.
- Уның әҫәрҙәрен рус теленә Ольга Чюмина, Изабелла Гриневская, Лев Уманец, Сергей Головачевский һәм башҡалар тәржемә итә.
Әҙәбиәт үҙгәртергә
- Веселовский Ю. А. Армянский поэт Смбат Шахазиз. М., 1905.
- Поэзия Армении с древнейших времен до наших дней, под ред. В. Я. Брюсова. М., 1916.
- Ерканян В. С. Армянская культура в 1800—1917 гг. / Пер. с арм. К. С. Худавердяна. Ер., 1985.
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
- ↑ Шахазиз Смбат 2019 йыл 20 апрель архивланған.
- ↑ Шахазиз Смбат Симонович
Һылтанмалар үҙгәртергә
- Биография на сайте Фонда «Хайазг»
- «Кругом-весна». Русские переводы поэзии Смбата Шах-Азиза
- Շահազիզ Սմբատ 2018 йыл 22 февраль архивланған. (әрм.)