Харнский Константин Андреевич
Харнский Константин Андреевич (30 май (11 июнь) 1884 йыл — 25 апрель 1938 йыл) — совет һәм рус революционеры, ғалим-шәрҡиәтсе һәм журналист.
| Харнский Константин Андреевич | |
| Зат | ир-ат |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
 Рәсәй империяһы.svg){kind=small} РСФСР.svg){kind=small} СССР.svg){kind=small} Алыҫ Көнсығыш Республикаһы[d] |
| Тыуған көнө | 1884 |
| Тыуған урыны | Калвария[d], Литва |
| Вафат булған көнө | 1938 |
| Вафат булған урыны | Владивосток, Приморская область[d], СССР |
| Һөнәр төрө | журналист |
| Эшмәкәрлек төрө | Шәрҡиәт |
| Эш урыны | Государственный дальневосточный университет[d] |
| Уҡыу йорто | Шәрҡиәт институты (Владивосток) |
| Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре |
  |
Биографияһы үҙгәртергә
1884 йылдың 30 майында (яңы стиль буйынса 11 июндә) Сувалка губернаһының Калвария ҡалаһында (хәҙер Мариямполь өйәҙе, Литва) офицер ғаиләһендә тыуған, дворяндар нәҫеленән. 10 йәшендә атаһын юғалта.
3-сө Мәскәү кадет корпусын тамамлай, унда һул хәрәкәткә теләктәшлек иткән билдәле тарихсы Н. А. Рожковтың лекциялары ҙур йоғонто яһай. Һуңынан Михайлов артиллерия училищеһын тамамлай. Ковно ҡәлғәһендә хеҙмәт итә, унда марксистик әҙәбиәт менән таныша башлай һәм һалдаттар араһында пропаганда алып бара. Йәшерен марксистик ойошмала ҡатнашҡаны өсөн Читаға күсерелә, унда уҡсылар полкында хәрби күҙәтеү хеҙмәт итә.
1908 йылда штабс-капитан дәрәжәһендә ҡалып, Көнсығыш институтының япон бүлегенә «сит тыңлаусы» бүлексәһе япон Көнсығыш институты, булып уҡырға инә, уны ул 1912 йылда тамамлай. Институтын тамамлағас, телен камиллаштырыу өсөн Японияға ебәрелә.
1914 йылда Беренсе донъя һуғышы башланыу менән тыуған иленә ҡайтарып алына. Хәрәкәттәге армияла ауыр артиллерия дивизионы командиры сифатында хеҙмәт итә. Күрһәткән ҡаһарманлығы өсөн ҡылыс һәм бант менән 3-сө һәм 2-се дәрәжә Изге Станислав ордены менән бүләкләнә. 1917 йылда ауыр контузиянан һуң Хабаровск госпиталенә ебәрелә. Дауаланғандан һуң Амур алды хәрби округы штабының мәғлүмәт бүлегенә хеҙмәт итергә инә, унда баҫыла башлаған «Китай и Япония» журналы менән хеҙмәттәшлек итә башлай.
Февраль революцияһынан һуң социалист-федералистарға барып ҡушыла. 1917 йылда армия гәзитенең баш мөхәррире була, Октябрь революцияһын энтузиазм менән ҡаршы ала.
1918 йылда — эшселәр, һалдат һәм крәҫтиәндәр депуттарының Хабаровск Советы депутаты. 1918 йылдың сентябрендә Владивостокҡа күсеп килә. Омск Хөкүмәтенең Дальохранаһында һәм АҠШ оккупация ғәскәрҙәре штабында тәржемәсе булып эшләй, унан һуң — Приморье өлкә земство идаралығы Ваҡытлы хөкүмәт ғәскәрҙәре штабының разведка бүлегендә начальник урынбаҫары булып эшләй, капитан дәрәжәһе ала. Журналистика эшмәкәрлеге менән әүҙем шөғөлләнә, «Далёкая окраина» гәзите менән хеҙмәттәшлек итә. 1920 йылда «Дальневосточное обозрение» гәзитенең әҙәби бүлек мөхәррире була, был вазифала Парфёнов Пётр Семёновичҡа «По долинам и по взгорьям» партизан йырының тексын яҙырға ярҙам итә. Шанхайҙа инглиз телендә яңы Рәсәй тураһында гәзит сығара. 1920 йылдан башлап — РКП(б.) ағзаһы, үҙенең журналист һәм тәржемәсе эшмәкәрлеге аҫтында йәшерен партия эше менән шөғөлләнә.
1920 йылдың август айында телеграф агентлығы хеҙмәткәре булараҡ, Пекинға бара, 1921 йылдың мартында Алыҫ Көнсығыш республикаһы (ДВР) Хөкүмәте тарафынан ДВР сит ил эштәре министрлығы ҡарамағына ҡайтарып алына. Читала (ДВР-ҙың баш ҡалаһы) мәғлүмәт бүлеге мөдире, «Дальневосточный путь» гәзитен һәм «Вестник ДВР» журналын сығара. 1922 йылдың март-май айҙарында — Ҡытайҙа ДВР миссияһы секретары, РКП(б) Үҙәк Комитеты ҡарамағында матбуғаттың Алыҫ Көнсығыш бюроһы мөдире. Уның сәйәси-ағартыу эшмәкәрлегенең бер һөҙөмтәһе булып 1923 йылда Читала нәшер ителгән «Япония» китабы тора.
1923—1937 йылдарҙа — уҡытыусы, Дәүләт Алыҫ Көнсығыш университетының (ГДУ) Тымыҡ океан бассейны илдәре сәйәсәте һәм иҡтисады кафедраһы мөдире, унда төп курстар, шулай уҡ Япония, Ҡытай һәм Корея тарихы курсы буйынса курстар уҡый. СССР ФА Алыҫ Көнсығыш филиалының өлкән белгесе (1933—1937). Нигеҙҙә Алыҫ Көнсығыш матбуғатында баҫылған Япония һәм Ҡытай мәҙәниәте һәм тарихы буйынса бик күп мәҡәләләр авторы.
1937 йылдың 10 авгусында ҡулға алына (башҡа мәғлүмәттәр буйынса, 31 август). Обыск ваҡытында Корея тарихы буйынса ҡулъяҙмалар (яҡынса 800 бит), Япония тарихы (яҡынса 300 бит), Ҡытай тарихы (400 самаһы бит), шулай уҡ 100-битлек «Тымыҡ океан бассейны илдәрен колониаль баҫып алыу тарихы» ҡулъяҙмалары тартып алына. ГДУ «шпион-ҡоротҡос ойошмаһы» тураһында эш буйынса ғәйепләнә, уның буйынса ГДУ-ның күп шәрҡиәтселәре үтә (шул иҫәптән В. А. Войлошников, М. Н. Востриков, А. П. Ещенко, З. Н. Матвеев, С. Е. Нельгин, Н. П. Овидиев, К. П. Феклин). Харнскийҙы Япония файҙаһына шпионлыҡта, «кәмселекле совет белгестәре» әҙерләүҙә, йәнәһе уларға Алыҫ Көнсығыш илдәренең географияһы һәм тарихы буйынса етерлек кимлдә белем бирмәгән, шулай уҡ стена матбуғатында ойошма ағзалары Н. П. Овидиевты һәм К. П. Феклинды фаш итеүҙән асыҡтан-асыҡ яҡлаған". Тикшереү барышында уға язалауҙар ҡулланыла. 1938 йылдың 25 апрелендә СССР Юғары суды хәрби коллегияһының күсмә сессияһында иң юғары язаға хөкөм ителә, шул уҡ көндә атып үлтерелә.
1957 йылда аҡлана. 1960 йыл КПСС ағзалығында тергеҙелә.
Хәтер үҙгәртергә
1966 йылда Харнский исеме тергеҙелгән Алыҫ Көнсығыш дәүләт университетының көнсығыш факультетына бирелә
Ғаиләһе үҙгәртергә
Ҡатыны — Е. Р. Харнская, шулай уҡ репрессиялана.
Библиография үҙгәртергә
- Обзор политической и экономической жизни Китая // НДВ. 1921. № 2. С. 156—164;
- Неравнодушные строчки: В годовщину 4-5 апреля 1920 г. — дня выступления японцев в Приморье / Сб. под ред. Н. Чужака. Чита, 1921 (вст. ст.);
- Япония в прошлом и настоящем. Владивосток, 1926;
- Ким Н. Под гнетом японского империализма: Очерк совр. Кореи. Владивосток, 1926 (ред. и предисл.); Китай с древних времен и до наших дней. Хабаровск; Владивосток, 1927;
- Academia Sinica // Вестник Дальневосточного отделения АН СССР. 1932. № 3/4. С. 80-82.
Әҙәбиәт үҙгәртергә
- Протоколы заседаний Конференции Восточного института за 1911—1912 акад. год. — Владивосток, 1914. — С. 115—116; НР. — С. 453.
- Ефимов Г. В. Константин Андреевич Харнский // Народы Азии и Африки (журнал). — М., 1964. — № 2. — С. 227—228.
- Никифоров В. Н. Первый марксистский очерк истории Китая: К 80-летию со дня рождения К. А. Харнского // Краткие сообщения Института народов Азии (журнал). — М.: Издательство восточной литературы, 1964. — Вып. 76: Мат-лы и хроника сов. востоковедения. — С. 217—226.
- Вишнякова-Акимова В. В. Два года в восставшем Китае. 1925—1927: Восп. — М., 1965. — С. 15.
- Историография и источниковедение стран Дальнего Востока. / Сборник научных статей. Вып. 2. — Владивосток: «Наука», 1979. — С. 3-28.
- За советский Дальний Восток. — Владивосток, 1982. — С. 186—193.
- Подпалова Г. И. Константин Андреевич Харнский (1884—1943) // Народы Азии и Африки (журнал). — М., 1986. — № 3. — С. 82-86; — РВост. № 5. — С. 103; — Алпатов, 1991 (1). — С. 313.
- Бондаренко Е. Ю. К. А. Харнский: Грани судьбы // Проблемы Дальнего Востока (журнал). — М.: Издательство РАН, 1994. — № 1. — С. 113—123.
- Бондаренко Е. Ю. Журналист, учёный, педагог // Забытые имена. Вып. 1. — Владивосток, 1994. — С. 166—180.
- Назаренко Э. Г., Розенблит В. М. Личный фонд К. А. Харнского в Государственном архиве Приморского края // ОА (?). — 1998. — № 1. — С. 126.
- Серов В. М. К. А. Харнский — историк стран Дальнего Востока // Известия Восточного института ДВГУ. — Владивосток: Издательство ДВГУ, 1999. — № 5. — С. 51-62. — Электронный ресурс: cyberleninka.ru.
- Милибанд С. Д. Востоковеды России. XX — начало XXI века: биобиблиографический словарь. В 2 кн. / Отв. ред. В. М. Алпатов. — М.: Издательство «Восточная литература», 2008. — ISBN 978-5-02-036364-9.