Тереғолов Ғиниәтулла Ниғмәтулла улы
Тереғолов Ғиниәтулла Ниғмәтулла улы (31 май 1891 йыл — 4 апрель 1984 йыл) — совет терапевт-табибы, ғалим-курортолог, юғары мәктәп ойоштороусыһы һәм уҡытыусыһы, педагог. Башҡорт АССР-ының 4-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Медицина фәндәре докторы (1940), профессор (1941). СССР-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1945), РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы (1957), Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1944). Ленин (1953), Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1949) һәм «Почёт Билдәһе» (1944) ордендары кавалеры.
| Тереғолов Ғиниәтулла Ниғмәтулла улы | |
| Зат | ир-ат |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
 Рәсәй империяһы СССР |
| Тыуған көнө | 31 май 1891 |
| Тыуған урыны | Үрге Ҡарғалы, Бәләбәй өйәҙе, Өфө губернаһы, Рәсәй империяһы |
| Вафат булған көнө | 4 апрель 1984 (92 йәш) |
| Вафат булған урыны | Өфө, Башҡорт АССР-ы, РСФСР, СССР |
| Ерләнгән урыны | Өфө мосолман зыяраты |
| Һөнәр төрө | ғалим |
| Эш урыны | БДМУ |
| Уҡыу йорто | М. В. Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты |
| Ғилми исеме | профессор[d] |
| Ғилми дәрәжә | медицина фәндәре докторы[d] |
| Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре |
    |
Биографияһы үҙгәртергә
Ғиниәтулла Ниғмәтулла улы Тереғолов 1891 йылдың 31 майында Өфө губернаһының Бәләбәй өйәҙе Яңы Ҡарғалы ауылында (хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Благовар районы Үрге Ҡарғалы ауылы) тыуған. Сығышы менән Тереғоловтар татар мырҙалары ғаиләһенән[1].
1911 йылда Ҡазанда уҡытыусылар мәктәбен тамамлаған. Бер нисә йыл татар ауылында башланғыс мәктәптә уҡытыусы булып эшләй. 1912—1914 йылдарҙа башҡорт һәм татар ауылдарында бер үк ваҡытта сәсәк һалыусы булып эшләй. 1918 йылда Өфө уҡытыусылар институтын тамамлай. Урта мәктәп уҡытыусыһы һәм мөдире, 20-се йылдар башында — Көнсығыш хеҙмәтсәндәренең Мәскәү университеты лекторы булып эшләй. 1925—1932 йылдарҙа Ғ. Н. Тереғолов татар мәктәптәре өсөн биш дәреслек төҙөүҙә әүҙем ҡатнаша. Медицина профессияһын һайлау файҙаһына ҡарар ҡабул итеп, ул 1927 йылда Мәскәү дәүләт университетының медицина факультетын тамамлай. 1932 йылда ул Башҡортостанда беренсе юғары медицина учреждениеһы Башҡортостан медицина институтын ойоштороу эшен етәкләй[2]; 1933—1936 йылдарҙа институттың директор урынбаҫары була (директоры итеп уны раҫламайҙар, сөнки ул партияһыҙ була[3]), 1937—1968 йылдарҙа — эске ауырыуҙар пропедевтикаһы кафедраһының мөдире. Бер үк ваҡытта, 1943 йылдан 1950 йыл буйынса, Башҡортостан госпиталдәренең, ә аҙаҡ — Башҡорт АССР-ы Һаулыҡ һаҡлау министрлығының баш терапевы. 1945 йылда Өфө профессиональ ауырыуҙар институтын ойоштора.
Курортологтар фәнни мәктәбенә нигеҙ һалыусы. Төп ғилми хеҙмәттәре «Янғантау» шифаханаһының дауалау факторҙарын, республика нефтселәре ауырыуҙарын өйрәнеүгә арналған. 1940 йылда Янғантау тауының дауалау факторҙарын тикшеренеүҙәре һөҙөмтәләре буйынса ул докторлыҡ диссертацияһы яҡлай. Бынан тыш Тереғолов Красноусол шифаханаһы төҙөү инициаторы була.
Тереғолов 60-ҡа яҡын фәнни хеҙмәт, шул иҫәптән ике монография нәшер иткән. Урыҫса-башҡортса-латинса медицина терминдары һүҙлеген төҙөүҙә ҡатнаша[4].
Ул табип-медиктар нәҫелен башлап ебәреүсе булып тора. Уның улы — Тереғолов Рал Ғиниәтулла улы (1922—1998) — медицина профессоры, ейәне Рәис — медицина фәндәре кандидаты.
Тереғолов Ғиниәтулла Ниғмәтулла улы 1984 йылдың 4 апрелендә вафат була. Өфө мосолман зыяратында ерләнгән.
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре үҙгәртергә
- Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1944)
- СССР-ҙың һаулыҡ һаҡлау отличнигы (1945)
- РСФСР-ҙың атҡаҙанған табибы (1967)
- «Почёт Билдәһе» ордены (1944)
- Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены (1949)
- Ленин ордены (1953)
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ Род мурз Терегуловых // Еникеев С. Х. Очерк истории татарского дворянства. Уфа: Академия наук Республики Башкортостан. Издательство «Гилем», 1999.
- ↑ Уже в год открытия было 23 преподавателя и 320 абитуриентов — см. Уфа. Год 1932-й. 2012 йыл 21 октябрь архивланған.
- ↑ Род мурз Терегуловых
- ↑ ТЕРЕГУЛОВ Гениатулла Нигматуллович(недоступная ссылка)
Һылтанмалар үҙгәртергә
- Тереғолов Ғиниәтулла Ниғмәтулла улы // Башкирская энциклопедия. — Уфа: ГАУН РБ «Башкирская энциклопедия», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-306-8.
- Род мурз Терегуловых. Дата обращения: 17 сентябрь 2011. Архивировано 19 апрель 2012 года.
- БДМУ ПВБ кафедраһы тарихы — башҡорт дәүләт медицина университетының рәсми сайты
Әҙәбиәт үҙгәртергә
- Юрий Узиков. Исторические памятники Уфы. [1] (на рус.яз.) «Китап» нәшриәте, 1999, 50-51 с. ISBN 5-295-02294-3.