Плёс — ҡала (1925[4]), Плес ҡала биләмәһе муниципаль берәмегенең административ үҙәге, Рәсәйҙең Иваново өлкәһендәге Приволжский районы составында тора. Иваново өлкәһенең иң мөһим мәҙәни, тарихи һәм туристик үҙәге, ҡала, шул иҫәптән федераль әһәмиәткә эйә булған тарихи биләмәләр исемлегенә индерелгән[5].

Плёс
Флаг[d]
Нигеҙләү датаһы 1410
Рәсем
Дәүләт  Рәсәй[1]
Административ үҙәге Плёсское городское поселение[d][1]
Административ-территориаль берәмек Плёсское городское поселение[d][1]
Халыҡ һаны 1766 кеше (1 ғинуар 2018)[2],
1732 кеше (2020)[3]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 140 метр
Почта индексы 155555
Урындағы телефон коды 49339
Карта
 Плёс Викимилектә

Географияһы үҙгәртергә

Иваново өлкәһенең төньяғындағы Волга убаһында(Горький һыуһаҡлағысы), Шохонка йылғаһы тамағында (Волганың уң ҡушылдығы) урынлашҡан. Ҡаланың бейек нөктәһе — Волга йылғаһы. кимәленән 54 метрҙа урынлашҡан. Район үҙәгенә тиклем лыҫлығы (автотрассалар буйлап) — Приволжскиға тиклем 18 км, өлкә үҙәге — Ивановоға тиклем 69 км, илдең баш ҡалаһы — Мәскәүгә тиклем 396 км[6]. Халҡы — 1796 кеше (2017 йыл) Плес ҡалаһында түбәнгәрәк сөңгөллө сәнәғәт предприятиелары юҡ.

Тарих үҙгәртергә

Плес беренсе тапҡыр «Новгород йылъяҙмаһында» 1141 йылда телгә алынған, нигеҙләнеүенең аныҡ датаһы билдәле түгел. 1238 йылдың февралендә һөжүм ваҡытында ҡаланың ҡәлғәһен Батый.емергән. 1410 йылда, Мәскәү кенәзе Василий I, Дмитрий Донскойҙың улы, татар ханынан ҡасып, Костромаға килә һәм бында таможня-нығытма төҙөргә бойора, застава ҡарауылы булдыра, сөнки бында Волга туп-тура аға, ә был дошман килгәнде бик алыҫтан уҡ күрергә мөмкинлек бирә.

1469 йылдар тирәһенды ҡалаға Афанасий Никитин килә, ул был турала үҙенең «Хожение за три моря» юл яҙмаларында телгә ала[7].

1778 йылда Плес Кострома наместниклығының өйәҙ ҡалаһына әүерелә. Ҡалала киндер фабрикаһы, ике һыра ҡайнатыу заводы, 10 тимерлек, ҡаҙна тоҙ склады, сауҙа кибеттәре булған. Бынан батша өҫьтәленә балыҡ ташылған. 1812 йылда Плес ҡалаһы кострома халыҡ ополчениеһы отрядтары формалаштырыу үҙәктәренең береһенә әүерелә. Иваново сәнәғәтенең интенсив үҫеше арҡаһында Плес ҡалаһында 1871 йылда Иваново — Кинешма тимер юлы төҙөлә, ә уға тиклем ҡалаға Волга йылғаһы буйлап ҡына килгәндәр.

Иҫтәлекле урындар үҙгәртергә

Музей һәм күргәҙмәләр залы
  • 1982 йылда ҡалала Плес дәүләт тарихи-архитектура һәм һынлы сәнғәт музейы-ҡурсаулығы барлыҡҡа килә.әлеге ваҡытта уның менән Исаак Ильич Левитандың йорт-музейы берләшкән[8], Пейзаж музейы(1997 г.)[9], унда даими эшләүсе «Иваново крайына художество кәсептәре» экспозиция бар[10].[11].
  • Ҡалала шәхси музейҙар ҙа эшмәкәрлек алып бара: Боронғо ғаилә музейы, тәүтормоштағы балыҡсылыҡ музейы, А. И. Тимофеевтың йорт-музейы.
Һәйкәлдәр һәм монументтар
  • 5 июндә 2010 йылда — ҡаланың 600 йыллыҡ юбилейына Исаак Левитан һәйкәле яңынан асыла; скульпторы Н. В. Дыдыкин, архитекторы — В. Л. Новиков[12].
  • Кенәз Василий һәйкәле, скульптура эштәре С. С. Алешиндыҡы (тыуған 1886).
 
Файл:Волга буйлап сәйәхәт (84).JPG
 
Файл:Cat Plios.JPG
 
Теплоходтан ҡарағанда йылға гирлаһынан түбәнгәрәк Волга күренеше

Плес ҡалаһы менән бәйле кешеләр үҙгәртергә

Плес ҡалаһы элек-электән күптәрҙе йәлеп итеп торған — бында билдәле рәссамдар: Илья Репин, Федор Васильев, Саврасов Алексей, Борис Пәйғәмбәр, Николай Жуков, Мануил Аладжалов, Сергей Виноградов, Алексей Корин,Исаак Левитан булған.

Плесҡа 1910 йылда Федор Шаляпин килгән һәм 1912 йылда ҡала янындағы Хмельница тигән буш ятҡан ерҙе һатып алған һәм 1914 йылда шунда дача төҙөгән[13].

Совет власы йылдарында бында Рәсәй халыҡ рәссамы Юрий Межиров (1960 йылдан алып), 1985 йылда — бында рәссам Панченко Виталий (тыуған. 1961 йыл, ул арт-студия ойошторған етәкселек итә һәм «Плес рәссамдары берләшмәһе» менән етәкселек иткән)[14][15]. 1989 йылда — рәссам Лев Николаев (тыуған 1958 йыл, ул сәнғәт галереяһын асҡан[16][17]. 2006 йылда — бында Рәсәйҙең атҡаҙанған рәссамы Александр Тимофеев (тыуған. 1941 йыл, үҙ йортонда төҫлө быяла һәм акварелдәр картиналары музейын асҡан)[18].

Плеста тыуған билдәле кешеләр үҙгәртергә

  • Смирнов Николай Павлович (1898—1978) — урыҫ яҙыусыһы һәм шағир-прозаик, «Золотой Плес» повесы авторы, «Новое время» журналының әҙәби мөхәррире.
  • Борисов Лев Иванович (1933—2011) — СССР һәм Рәсәй театр һәм кино актеры, Рәсәй Ффедерацияһының халыҡ артисы.

Шулай уҡ ҡарағыҙ үҙгәртергә

  • Тутаев (Романов-Борисоглебск) — схожий по расположению старинный город на Волге
  • Миловка (Ивановская область) — усадьба Черневых-Горбунова

Иҫкәрмәләр үҙгәртергә

  1. 1,0 1,1 1,2 ОКТМО. 179/2016. Центральный ФО
  2. 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 годаРәсәй Федерацияһы статистика федераль хеҙмәте.
  3. http://web.archive.org/web/20200424113056/https://www.gks.ru/storage/mediabank/Численность%20по%20МО_Site.xlsx
  4. Ҡалып:АТД-80
  5. Туристический поток в Плес вырос почти втрое с начала реализации ФЦП (18 ноябрь 2016). Дата обращения: 19 август 2018.
  6. Большая советская энциклопедия, 3-е изд. Т. 20. Плата — Проб / Гл. ред. А. М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1975. — 608 с.
  7. Афанасий Никитин өс диңгеҙ аръяғына Хожение. — Л., 1986. — 57. б.
  8. Дом-музей И.И.Левитана. Дата обращения: 5 апрель 2018.
  9. Музей пейзажа. Дата обращения: 5 апрель 2018.
  10. Плес сайты города. Дата обращения: 5 апрель 2018.
  11. Второе рождение. В Плесе открылся единственный в России Музей пейзажа.
  12. К 600-летию Плеса отреставрирован памятник Левитану, Interfax.ru (5 июнь 2010). 5 апрель 2018 тикшерелгән.
  13. Солнцева А. Иногда образцово поданный обед играет огромную роль в истории // Московские новости. — 2014. — № 664. — ISSN 0443-1243.
  14. Юбилейная выставка Виталия Александровича Панченко "Другой берег". Дата обращения: 19 август 2018.
  15. Кистью по полотну Плёса. Дата обращения: 19 август 2018.
  16. Картинная галерея художника Льва Николаева. Дата обращения: 19 август 2018. 2018 йыл 19 август архивланған.
  17. Лев Николаев. Четыре тысячи картин. Дата обращения: 19 август 2018. 2018 йыл 24 ноябрь архивланған.
  18. Заслуженный художник России Александр Иванович Тимофеев. Дата обращения: 19 август 2018.

Әҙәбиәт үҙгәртергә

Һылтанмалар үҙгәртергә