Нуғай теле
Нуғай теле — (ногай тили, ногайша") [2] дөйөм алғанда Ставрополь крайы, Дағстан, Ҡарасай-Черкесия, Әстерхан өлкәһендә йәшәүсе нуғайҙарҙың теле. Нуғайса һөйләшеүселәр һаны яҡынса 90 000 кеше.
| Нуғай теле | |
| Халыҡтың үҙенә үҙе биргән исеме |
ногай тили, ногайша |
|---|---|
| Илдәр | |
| Регионы |
Дағстан, Ставрополь крайы, Ҡарасай-Черкес Республикаһы, Әстерхан өлкәһе |
| Рәсми статусы | |
| Был телдә һөйләшеүселәр |
87 119 (2010) [1] |
| Классификация | |
| Категория | |
| |
| Әлифба |
кириллица (нуғай яҙмаһы) латин яҙмаһы |
| Тел коды | |
| ГОСТ 7.75–97 |
ног 505 |
| ISO 639-1 |
— |
| ISO 639-2 | |
| ISO 639-3 | |
 Был телдә Википедия | |
Тасуирламаһы үҙгәртергә
Нуғай теле төрки телдәрҙең ҡыпсаҡ төркөмө нуғай-ҡыпсаҡ төркөмсәһенә инә, ләкин лексик-фонетик яҡтан үҙҙәре йәшәгән урындарҙағы халыҡтар телдәренә яҡын. Лингвист-төркиәтсе, фольклорсы, этнограф, доктор филология фәндәре докторы Н. А. Баскаков 1936 йылғы диалектологик экспедиция материалдары нигеҙендә фонетик, лексик һәм морфологик күрһәткестәр буйынса 3 төп диалект билдәләй: аҡнуғай (кубань нуғайҙары диалекты), ҡарануғай (Дағстан нуғайҙары диалекты), үҙнуғай (Ставрополь крайы нуғайҙары диалекты)[3] . .
Ғалим Калмыкова Софья Абдулхәмид ҡыҙы нуғай телендә 2 диалект тип билдәләй – аҡнуғай (кубань нуғайҙары диалекты; Нуғай, Адыгэ-Хабль,Ҡарасай-Черкесияның Хабез районы , Ставрополь крайының Ҡарамырҙа һәм Каңлы ауылдары) һәм ҡарануғай (дала нуғайҙары диалекты; Нуғай, Дағстандың Баба-Йорт, Кизляр райондары, Чечняның Шелковский районы, Ставрополь крайының Нефтекум районы)[4]
Нуғай теленә күршеләш йәшәгән халыҡтарҙың телдәренән алынмалар күп ингән, хатта улар теленә күсеү ҙә бар. Мәҫәлән, Әстерхан нуғайҙарының әҙәби теле — татар теле, Дағстандан Хәсәү-йорт, Баба-Йорт райондарында йәшәүселәрҙең әҙәби теле — ҡумыҡ теле.
Ғөмүмән алғанда, нуғай теле ҡыпсаҡ төркөмөнә ингән башҡа телдәрҙән лексик, грамматик яҡтан әллә ни айырылмай, шулай ҙа фонетик яҡтан төрөк һәм үзбәк, ҡарағалпаҡ телдәренә яҡын: акыкат—хәҡиҡәт, умер—ғүмер, таала—тәғәлә, саат—сәғәт.
Диалекттары үҙгәртергә
Нуғай һөйләш теле өс диалектҡа бүленә: үҙнуғай диалекты (Ставрополь нуғайҙары), ҡарануғай диалекты (Дағстан нуғайҙары), аҡнуғай диалекты (ҡарасай нуғайҙары).
Улар бер-береһенән ҡайһы бер фонетик үҙенсәлектәр менән генә айырыла.
Алфавиты үҙгәртергә
1928 йылға тиклем ҡулланылышта ғәрәп әлифбаһы була, һуңыраҡ латин әлифбаһы, 1938 йылдан – кириллица.
Мәғлүмәт саралары үҙгәртергә
Ноғай телендә «Шоьл тавысы» һәм «Ногай давысы» гәзиттәре сығарыла..
"Төркиә ауазы — Татарса" радиоһында аҙна һайын «Нуғайса нәсихәттәр» 2016 йыл 6 февраль архивланған. тапшырыуы сығып килә.
Видеояҙмалар үҙгәртергә
Сығанаҡтар үҙгәртергә
- Калмыкова Софья Абдулхамидовна. Ногайский язык : Грамматика, правописание и развитие речи Черкесск - Ставроп. кн. изд-во : Карачаево-Черкес. отд-ние, 1983 -159 с. : ил.; 22 см
Һылтанмалар үҙгәртергә
- НОГА́ЙСКИЙ ЯЗЫ́К 2019 йыл 2 июнь архивланған.
- Нуғай теле // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 26 август 2022)
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ Перепись-2010. Дата обращения: 14 ғинуар 2012. Архивировано 6 февраль 2018 года. 2021 йыл 6 октябрь архивланған.
- ↑ Викисловарь. Категория:Ногайский язык 2019 йыл 21 май архивланған.
- ↑ НОГА́ЙСКИЙ ЯЗЫ́К 2019 йыл 2 июнь архивланған.
- ↑ Калмыкова Софья Абдулхамидовна. Ногайский язык : Грамматика, правописание и развитие речи Черкесск - Ставроп. кн. изд-во : Карачаево-Черкес. отд-ние, 1983 -159 с. : ил.; 22 см