М.К. Аммосов исемендәге Төньяҡ-Көнсығыш федераль университеты
М.К. Аммосов исемендәге төньяҡ-көнсығыш федераль университеты (саха. М. К. Аммуоhап аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет) — Якутск ҡалаһында урынлашҡан күп тармаҡлы федераль университет; Саха Республикаһында (Яҡутстан)һәм Чукот автономиялы округында эре юғары уҡыу йорто, Рәсәйҙең Төньяҡ-Көнсығышында фәнни-мәғариф үҙәге. Университет илдең 10 федераль вузының береһе булып тора, улар геосәйәси мәсьәләләрҙе хәл итеүгә һәм ҙур төбәк-ара инвестиция проекттарының кадрҙар ихтыяжын ҡәнәғәтләндереүгә йүнәлтелгән.
| М.К. Аммосов исемендәге Төньяҡ-Көнсығыш федераль университеты | |
| Нигеҙләү датаһы | 1934 |
|---|---|
 | |
| Рәсми атамаһы | Федеральное государственное автономное образовательное учреждение высшего образования «Северо-Восточный федеральный университет имени М. К. Аммосова»[1], Якутский государственный университет имени М. К. Аммосова[2], Якутский государственный университет[2] һәм Federal State Autonomous Educational Institution of Higher Education "M. K. Ammosov North-Eastern Federal University"[3] |
| Ҡыҫҡаса атамаһы | СВФУ, NEFU, ХИФУ һәм ЯГУ |
| Эшмәкәрлек төрө | Юғары белем[4] |
| Кем хөрмәтенә аталған | Максим Кирович Аммосов[d] |
| Етәксе | Михайлова, Евгения Исаевна[d] |
| Ректор | Михайлова, Евгения Исаевна[d] |
| Дәүләт |
 Рәсәй[5] |
| Административ-территориаль берәмек | Яҡут Республикаһы һәм Яҡутск |
| Ойошма ағзаһы | Рәсәйҙең һәм Ҡытайҙың техник университеттары Ассоциацияһы[d], Арктика университеты һәм Российский совет по международным делам[d] |
| Уҡыусылар һаны | 19 077[6] |
| Баш компания (ойошма, предприятие) | Рәсәй Федерацияһының Фән һәм юғары белем биреү министрлығы[d][7] |
| Бойһонған ойошма (филиал) | Мирный политехник университеты[d][7] |
| Штаб-фатирҙың урынлашыуы | Яҡутск, Рәсәй |
| Ҡулланылған тел | урыҫ теле |
| Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре |
 |
| Рәсми сайт | s-vfu.ru |
| Социаль селтәрҙә күҙәтеүселәр | 2925 һәм 8480 ± 9[8] |
| Ойошма хеҙмәткәрҙәре категорияһы | Категория:Преподаватели Северо-Восточного федерального университета[d] |
 | |
 М.К. Аммосов исемендәге Төньяҡ-Көнсығыш федераль университеты Викимилектә | |
Төньяҡ-Көнсығыш федераль университет (ТКФУ) рәсми рәүештә 2010 йылдың апрелендә М.К. Аммосов исемендәге Якут дәүләт университеты базаһында ойошторола
Университет Яҡутстанда, Ҡаҙағстанда һәм Ҡырғыҙстанда эшләгән совет дәүләт һәм партия эшмәкәре Максим Кирович Аммосов хөрмәтенә аталған.
Тарихы үҙгәртергә
Яҡутстан тарихында, дөйөм алғанда, Рәсәй Империяһында кеүек үк, революция осоронда халыҡтың белем кимәле түбән була. Мәҫәлән, 1907 йылғы "Якутская газета" ла бер генә якут кешеһе юғары белемгә эйә тип яҙыла.
Урындағы халыҡтан кадрҙар әҙерләү өсөн Якутскиҙа уҡыу йортон асыу кәрәклеге хаҡында Борогонский улусы башлығы Алексей Аржаков яҙған. 1789 йылдың сентябрендә 18 ул императрица Екатерина II якут халҡы өсөн училище ойоштороу тураһында планын тәҡдим итә[9].
XX быуат башында Якутскиҙа уҡыу йорттарында булған уҡыусылар һаны: реаль училищела - 119, ҡатын-ҡыҙҙар гимназияһында - 126, дини семинарияла - 58, ир-егеттәр дини училищеһында - 117, ҡатын-ҡыҙҙар училищеһында - 80, семинарияла - 36. Революцияға тиклемге осорҙа якуттар Рәсәйҙең башҡа өлөштәрендә университеттарҙа һәм институттарҙа белем алған. Яҡутстан өлкәһендә Томск, һуңынан Иркутск университеттарын асыу буйынса әүҙем пропаганда үтә. Өлкәлә йәшәүселәрҙең күбеһе был вуздарҙы ойоштороуҙа ҙур матди өлөш индерә.
Саха дәүләт педагогия институты үҙгәртергә
1934 йылда яҡут дәүләт педагогия институты асылды. 22 йыл эсендә институт 2535 уҡытыусы әҙерләй.
Институтты тамамлаусылар араһында танылған ғалимдар, педагогтар, дәүләт һәм сәйәси эшмәкәрҙәр: Рәсәй Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы Г. Ф. Крымский, Рәсәй Фәндәр академияһының ағза-корреспонденты Н. Ғ. Соломонов, Д. Красильников, Н. Ефимов, СССР-ҙың халыҡ уҡытыусыһы М.А. Алексеев, КПСС-тың Юғары Советы Президиумы рәйесе Г. И. Чиряев, ЯАССР-ның Юғары Советы Президиумы рәйесе А.Я. Овчинникова. Уның кафедраларында А. Е. Мординов, И. М. Романов, А. Д. Егоров, Л. Харитонов, Ф. Сафронов докторлыҡ диссертацияларын яҡлай. Һуңынан студенттар араһынан докторлыҡ диссертацияларын А. И. Кузьмин, Н. С. Иванов, Г. П. Башарин, Н. К. Антонов, Г. Ф. Крымский, Г. Л. Еловская, Н. Г. Соломонов, Е. И. Коркина, В. Ф. Афанасьев, Д. А. Данилов, В. М. Анисимов, И. С. Портнягин, Д. Е. Донской, И. Е. Томский, В. С. Луковцев, Н. Г. Самсонов, П. А. Слепцов, Н. Е. Егоров, Н. Д. Дьячковский, Н. В. Емельянов, М. С. Воронкин, Г. Г. Макаров һ.б. яҡлайҙар һәм профессор булып китәләр.
Яҡут дәүләт университеты үҙгәртергә
Яҡут дәүләт университеты (ЯДУ) 1956 йылдың 23 авгусындағы СССР Министрҙар Советы ҡарары менән ойошторола. СССР Юғары Советы Президиумы Указы менән 1984 йылдың 28 апрелендә Якутия дәүләт университеты Халыҡтар дуҫлығы ордены менән бүләкләнә. 1990 йылдан университет М.К. Аммосовтың исемен йөрөтә. 1991 йылда Мәғлүмәт иҫәпләү үҙәге базаһында Яңы мәғлүмәт технологиялары үҙәге ойошторола. 1999 йылда Интернет-технологиялар үҙәген булдырыуға Сорос грантын ота. 2005 йылда 92 юғары уҡыу йортонан университеттарҙың рейтинг классификацияһында ЯДУ 30-сы урын яулай.
Төньяҡ-Көнсығыш федераль университеты үҙгәртергә
2009 йылдың 21 октябрендә Рәсәй Президенты Дмитрий Медведев "Төньяҡ-Көнбайыш, Волга буйы, Урал һәм Алыҫ Көнсығыш федераль округтарында федераль университеттар булдырыу тураһында" ғы Указға ҡул ҡуя. 2009 йылдың 17 ноябрендә ЯДУ-ның ғилми советы "Төньяҡ-Көнсығыш федераль университеты" юғары профессиональ белем биреү федераль автономиялы белем биреү учреждениеһын булдырыу тураһында "ҡарар ҡабул итә. 2010 йылдың 26 апрелендә РФ Мәғариф һәм фән министрлығының "М.К. Аммосов исемендәге Төньяҡ-Көнсығыш федераль университеты" юғары профессиональ белем биреү федераль автономиялы дәүләт мәғариф учреждениеһы тураһында 435-се бойороғо сыға.
2012 йылдың 30 июнендә Санкт-Петербургта Федерация Советының Фән, мәғариф, мәҙәниәт һәм мәғлүмәт сәйәсәте буйынса комитеты, РФ Дәүләт Думаһының Фән һәм фән буйынса комитеты, РФ Дәүләт Думаһының Мәғариф буйынса комитеты, Рәсәй Фәндәр академияһы институттары, Халыҡ-ара сифат һәм маркетинг академияһы, "Нанотехнологиялар. Экология. Производство "VI" Рәсәй Федерацияһында юғары белем һәм фәнде үҫтереү проблемалары һәм перспективалары " Бөтә Рәсәй конференцияһы үткәрелә, шулай уҡ «Рәсәйҙең иң яҡшы 100 юғары уҡыу йорто һәм ғилми-тикшеренеү институты» конкурсына йомғаҡ яһалды.
Конференция һәм конкурстың финал өлөшө эшендә илдең 50-нән ашыу төбәгенән 140-тан ашыу кеше ҡатнашты. М.К. Аммосов исемендәге Төньяҡ-Көнсығыш федераль университеты (ректоры - педагогия фәндәре докторы Елена И. Михайлова) "Иң яҡшы социаль-йүнәлеш алған юғары уҡыу йорто" номинацияһында еңеүсе була.
М.К. Аммосов исемендәге төньяҡ-көнсығыш федераль университеты "Рәсәйҙең иң яҡшы 100 юғары уҡыу йорто һәм ғилми-тикшеренеү институты" конкурсы лауреаттары исемлегенә инә
26 июндә Рәсәй Хөкүмәте бойороғо менән А. Н. Николаев М.К. Аммосов исемендәге Төньяҡ-Көнсығыш федераль университеты ректоры итеп биш йылға тәғәйенләнә.[10]
Структураһы үҙгәртергә
Университет составына 5 ғилми тикшеренеү институты, 12 институт, 5 факультет, Мирный ҡалаһының политехник институты, Нерюнгри ҡалаһының Техник институты һәм 2010 йыл аҙағында Анадырь ҡалаһындағы Чукотка филиалы, шулай уҡ 2 колледж һәм 1 лицей инә.
- Институттар
- Тау институты
- Инженер-техник институты
- Тәбиғи фәндәр институты
- Сит ил филологияһы һәм төбәкте өйрәнеү институты
- Математика һәм информатика институты
- Психология институты
- Спорт һәм физик культура институты
- РФ Төньяҡ-Көнсығыш халыҡтары мәҙәниәте һәм телдәре институты
- Медицина институты
- Педагогия институты
- Финанс-иҡтисади институты
- Физика-техник институты
- Факультеттары
- Автомобиль юлдары факультеты
- Геология эҙләү факультеты
- Тарих факультеты
- Филология факультеты
- Юридик факультет
- Филиалдары
- Политехник институт (филиал) Мирный ҡалаһы
- Техник институты (филиалы) Нерюнгри ҡалаһы
- Анадырь ҡалаһында Чукот филиалы
- Коллджедары
- Инфраструктура технологиялары колледжы
- Юридик колледж
- Дөйөм университет кафедралары
- "Себерҙе өйрәнеү фәне" кафедраһы "Философия" кафедраһы "Климат үҙгәреше шарттарында йәмғиәт һәм кеше адаптацияһы" ЮНЕСКО-ның халыҡ-ара кафедраһы
- Өҫтәмә белем биреү
- Өҙлөкһөҙ һөнәри белем биреү институты
- Вузға тиклемге белем биреү һәм профориентация факультеты
- Инклюзив белем биреү
Төньяҡ-көнсығыш инклюзив белем биреү үҫешенең фәнни-инновацион үҙәге
- Ғилми-тикшеренеү институты
- А. Кулаковский институты
- Математика ғилми-тикшеренеү институты
- Олонхо ғилми тикшеренеү институты профессор Дмитрий Дмитириевич Саввинов исемендәге Төньяҡ ҡәмәли экологияһыныңғилми тикшеренеү институты
- Төньяҡ иҡтисадының төбәк ғилми-тикшеренеү институты
- Үҙәктәре, полигондары, лабораториялары
- Ботаника баҡсаһы
- Лабораторияһы
- ТКВУ үҙәге
- Урта дөйөм белем
- Махсуслаштырылған уҡыу-ғилми үҙәге — Университет лицейы
Халыҡ-ара хеҙмәттәшлеге үҙгәртергә
Халыҡ-ара хеҙмәттәшлек ТКФУ эшмәкәрлегенең төп аспекттарының береһе булып тора. Төньяҡ-Көнсығыш федераль университеты донъяның тиҫтәләгән университеты, колледж, ғилми-тикшеренеү үҙәктәре менән хеҙмәттәшлек итә. Университеттың уникаль геосәйәси хәле тәү сиратта Азия-Тымыҡ океан һәм Арктик төбәктәр илдәре ингән үҙ-ара эш итеүҙең өҫтөнлөктәрен билдәләй. ТКФУ Корея Республикаһы, Япония, Ҡытай Халыҡ Республикаһы, АҠШ, Канада, Финляндия, Швеция, Норвегия, Исландия, Бөйөк Британия, Германия, Франция, Польша, Швейцария, БДБ һәм башҡалар менән уңышлы хеҙмәттәшлек итә[11]
Рейтингтары үҙгәртергә
2019 йылда "Өс университет миссияһы" халыҡ-ара рейтингында 1001-1100-сө урынды[12] ала һәм 2020 йылда РАЭКС версияһы буйынса Рәсәй юғары уҡыу йорттары рейтингында 33-сө урынды биләй[13].
- Жирков Александр Николаевич — рәйесе, дәүләт йыйылышы (Ил Тумэндарға) Республикаһы, саха (яҡут) V саҡырылыш.
- Румянцева, Валерий Иванович — сауҙа вәкилдәре рәсәй федерацияһы Канада.
- Мигалкин, Александр Васильевич — рәсәй федерацияһының генераль консулы булып Эрдэнэт (Монголия) (2006-2010), тышҡы бәйләнештәр министры саха республикаһы (Яҡутстан)
Яҡут дәүләт университетын тамамлаусылар үҙгәртергә
Саввинова Гөлнара Егоровна — М. К. Аммосов исемендәге Төньяҡ-Көнсығыш федераль (Яҡут дәүләт) университеты уҡытыусыһы, филология фәндәре кандидаты, Рәсәй Федерацияһы Төньяҡ-Көнсығыш халыҡтары телдәре һәм мәҙәниәте институтының Культурология кафедраһы доценты[14]
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ https://www.s-vfu.ru/universitet/o-vuze/obshchie-svedeniya/
- ↑ 2,0 2,1 https://www.s-vfu.ru/universitet/o-vuze/istoriya/
- ↑ https://www.s-vfu.ru/en/university/university_in_brief/
- ↑ Severo-Vostočnyj federal‘nyj universitet imeni M.K. Ammosova // Чешская национальная авторитетная база данных
- ↑ Directory of Open Access Journals — 2003.
- ↑ https://www.s-vfu.ru/universitet/o-vuze/obshchie-svedeniya/svfu-v-tsifrakh/
- ↑ 7,0 7,1 Единый Государственный Реестр Юридических Лиц, ЕГРЮЛ
- ↑ (unspecified title)
- ↑ Кулаковский А.Е. Якутской интеллигенции // Полярная звезда : журнал. — 1990. — № 5.
- ↑ Назначен ректор СВФУ — SakhaDay. sakhaday.ru. Дата обращения: 28 июнь 2019.
- ↑ Министерство образования и науки России. Северо-Восточный федеральный университет им. М.К. Аммосова, СВФУ. Министерство образования и науки Российской Федерации (23 августа 1956г.). Дата обращения: 30 января 2019.
- ↑ Рейтинг Три Миссии Университетов, 2019. mosiur.org. Дата обращения: 19 сентября 2019.
- ↑ [https://raex- rr.com/education/universities/rating_of_universities_of_russia Рейтинг лучших вузов России RAEX-100]. raex-rr.com. Дата обращения: 16 июнь 2020.
- ↑ [https://sci.e.nlrs.ru/open/73737?ysclid=ldt3kk7th6943684475 Вклад женщин-ученых в этнографическое изучение якутов Contribution of Female Scholars to the Ethnographic Study of the Sakha People Саввинова Гульнара Егоровна]
Әҙәбиәт үҙгәртергә
- Писарева Л. Ю., Кузьмина Р. А. Корпоративная социальная ответственность федеральных университетов // Мониторинг общественного мнения: экономические и социальные перемены. — 2014. — № 2 (120). — С. 96—106. — DOI:10.14515/monitoring.2014.1.09
- Румыния — Сен-Жан-де-Люз. — М. : Большая российская энциклопедия, 2015. — С. 647. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.]; vol. 2004—2017, вып. 29). — ISBN 978-5-85270-366-8.