Иҫке Мерәҫ

Иҫке Мерәҫ (рус. Старомрясово) — Башҡортостандың Дәүләкән районындағы ауыл. Имай-Ҡарамалы ауыл Советы биләмәһенә инә. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 259 кеше. Почта индексы — 453427, ОКАТО коды — 80222816009.

Ауыл
Иҫке Мерәҫ рус. Старомрясово
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Дәүләкән
Ауыл советы	Имай-Ҡарамалы
Координаталар	54°16′24″ с. ш. 55°31′18″ в. д.
Элекке исеме	Мерәҫ
Халҡы	↗259 кеше (2010)
Милли состав	башҡорттар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	453427
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 222 816 009
ОКТМО коды	80 622 416 106
Иҫке Мерәҫ

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август	373	197	176
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	259	125	134	48,3	51,7

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Ауылдың тарихы

Ауылға XVIII быуаттың 1‑се яртыһында Нуғай даруғаһы Өршәк‑Мең улусы башҡорттары аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған. Көнсығышҡа табан 49 км алыҫлыҡта Өршәк йылғаһы буйында урынлашҡан. Мерәҫ — тәүге төпләнеүсе улус старшинаһы Мерәҫ Юлымбәтов исеме. 1815 йылда керҙәшлек килешеүе буйынса бында — ҡаҙаҡтар, 1817 йылда һәм 1832 йылда шундай уҡ шарттарҙа керҙәш башҡорттар килеп ултыра. 1795 йылда 25 йортта 160 кеше йәшәгән, 1865 йылда 71 йортта — 397 кеше.

Ауыл халҡы малсылыҡҡ, умартасылыҡ, игенселек, урман кәсептәре менән шөғөлләнгән. Мәсет, училище, һыу тирмәне булған. 1906 йылда мәсет, министрлыҡ мәктәбе теркәлгән. 1835 йылда Иҫке Мерәҫ 7‑се башҡорт кантонының үҙәге булған. XIX быуат аҙағында — XIX быуат башында Яңы Мерәҫ ауылы барлыҡҡа килгәндән һуң хәҙерге исемен ала.

Ҡаҙаш тархан легендаһынан өҙөк:

Иҫке Мерәҫ – бик боронғо ауыл. Юлымбәт исемле бай Ҡаҙаш тархан нәҫеленән булған. Юғарыла әйтелгән бөтә ауылдар ҙа Ҡаҙаш нәҫеленән, уларҙы Ҡаҙаш тархан башҡорттары тип һанайҙар. Юлымбәт байҙың улы Мерәҫ Өршәк буйындағы күренекле старшина булған, ул идара иткән осорҙа ауылдарҙа мәҙрәсә, мәхәлләләр һалынған, бик башлы аҡыл эйәһе булған. Уның улы Ибраһим Мерәҫов Салауат яуында ҡатнашҡан, күренекле старшина. Уның улы Усман, 7-се башҡорт кантоны старшинаһы, Ҡаҙморонға ( хәҙер Уҫман) күсә.

Урамдары

Исемдәре:

• Үҙәк урам (рус. Центральная (улица))

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Дәүләкән): 49 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Имай-Ҡарамалы): 10 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Дәүләкән): 49 км

Билдәле шәхестәре

• Ғәбдерәхим Усман әл-Болғари (1752—1836) — башҡорт әҙибе.
• Ибраһим Мерәҫов — 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышында ҡатнашҡан Өршәк-Мең улусы башҡорт старшинаһы.
• Хәбиәхмәтова Миңлегөл Тимерхан ҡыҙы (15 декабрь 1951 йыл) — педагогик хеҙмәт ветераны, Башҡортостан Республикаһының мәғариф алдынғыһы, Рәсәй Федерацияһының почетлы дөйөм белем биреү хеҙмәткәре.
• Йосопов Борис Хафиз улы (рус. Юсупов Борис Хафизович) (1 май 1942 йыл —?) — совет һәм хужалыҡ эшмәкәре, 1990 йылдың 11 октябрендә БАССР-ҙың ун икенсе саҡырылыш Юғары Советының өсөнсө сессияһында Республиканың дәүләт суверенитеты тураһында Декларация ҡабул иткән Башҡорт АССР-ының 12-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Милләте — башҡорт
• Йәғәфәр ишан (1747 йыл—1824 йыл) — ҙур ғилем эйәһе һәм дин әһеле, көслө табиб булараҡ даны таралған шәхес йәшәгән һәм Иҫке Мерәҫ зыяратында ерләнгән.

Һылтанмалар

Ревизия мәғлүмәттәре

• Материалы ревизских сказок по: Мразова д., Стерлитамакский уезд, 7 к-н; год 1834, фонд И-138, опись 2, дело 525(недоступная ссылка)
• Материалы ревизских сказок по: Мрясева д., Стерлитамакский уезд, 7 к-н; год 1834, фонд И-138, опись 2, дело 525(недоступная ссылка)
• Материалы ревизских сказок по: Мрясева д., Стерлитамакский уезд, 7 к-н; год 1834, фонд И-138, опись 2, дело 525(недоступная ссылка)

1917 йылғы ауыл хужалығын иҫәпкә алыу карточкалары

• Материалы поземельной переписи 1917 года по: д. Старо-Мрясево, Белебеевский уезд, Имай-Карамалинская волость; фонд Р-473, опись 1, дело 1039 2022 йыл 27 ғинуар архивланған.

Халыҡ ижады информаторҙары

• «Ерләү йолаһы (Ҡәбер ҡаҙыу)» 1989 йылда Усманов Ибраһим Ибраһим улынан (1905 йыл— ?) Р.Ә.Солтангәрәева яҙып алған. «Башҡорт халыҡ ижады» Йола фольклоры I томға һәм «Дәүләкән ынйылары»на ингән .
• «Кендек инәһенең теләктәре» 317(Ғ) 1988 йылда Сөләймәнова Мәфтуха Миңлеғәле ҡыҙынан (1909 йыл-?) Р.Ә.Солтангәрәева яҙып алған. «Башҡорт халыҡ ижады» Йола фольклоры I томға һәм «Дәүләкән ынйылары»на ингән.

Һылтанмалар

• Иҫке Мерәҫ // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 9 февраль 2022)
• А.З.Асфандияров «История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий» 469-се б. 2022 йыл 11 апрель архивланған.
• А.М.Хәкимйәнова, Р.Г.Мөхәмәтғәлин. «Дәүләкән ынйылары». — Өфө: «Эшлекле династия», 2008 й. — С. 333-сө б..
• С.А.Килдин, С.М.Ярмуллин, Ф.Ф.Ғайсина. «Башҡортостан — әүлиәләр иле » Йәғәфәр ишан. — Өфө: «Китап», 2012 й. — С. б..
• Давлеканово ТV Телевидение «Село, в котором мы живём» Имай-Кармалинский сельсовет (рус.)
• Список населённых пунктов БашРеспублики (составлен Центральным Статическим Управлением) издание «Башкниги» Уфа-1926 г. Старо-Мрясово № 136 стр.24,30
• Әхмәт Сөләймәнов, Розалия Солтәнгәрәеева. «Башҡорт халыҡ ижады» Йола фольклоры I том. — Өфө: «Китап», 1995 й. — С. 325-сө (357).
• Давлекановский район. «Наши славные педагоги». — Уфа: «Валькирия», 2016 г.. — С. 176.