Ишморат
Ишморат (рус. Ишмуратово), Йәләндебаш — Башҡортостандың Нуриман районындағы ауыл. Иҫке Исай ауыл советына инә. Почта индексы — 452435, ОКАТО коды — 80245855003.
| Ишморат | |
| Ишморат | |
| Рәсми атамаһы | Ишморат |
|---|---|
| Дәүләт |
 Рәсәй |
| Административ-территориаль берәмек | Иҫке Исай ауыл Советы (Нуриман районы) |
| Сәғәт бүлкәте | UTC+05:00[d] |
| Халыҡ һаны | 223 кеше (2010)[1] |
| Почта индексы | 452435 |
 | |
Халыҡ һаны үҙгәртергә
1896 йылда Ишморатта 60 йорт була, уларҙа 340 кеше йәшәй. 1920 йылда йорттар һаны 107-гә етә, барлығы 585 кеше көн итә. Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
| Иҫәп алыу йылы һәм көнө | Бөтә халыҡ | Ир-егеттәр | Ҡатын-ҡыҙҙар | Ир-егеттәр өлөшө (%) | Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%) |
| 1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар) | |||||
| 1920 йыл 26 август | |||||
| 1926 йыл 17 декабрь | |||||
| 1939 йыл 17 ғинуар | 528 | 255 | 273 | 48,3 | 51,7 |
| 1959 йыл 15 ғинуар | 479 | 235 | 244 | 49,1 | 50,9 |
| 1970 йыл 15 ғинуар | |||||
| 1979 йыл 17 ғинуар | |||||
| 1989 йыл 12 ғинуар | |||||
| 2002 йыл 9 октябрь | |||||
| 2010 йыл 14 октябрь | 223 | 118 | 105 | 52,9 | 47,1 |
Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
- 1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.
- 1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
- 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.
- Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.
- 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.
- Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.
- 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)
- Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.
- 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.
- Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.
- 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.
- Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.
- 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
- 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
- Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7
- 1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.
Ауылда башҡорттар йәшәй.
Географик урыны үҙгәртергә
Ишморат ауылы Ҡариҙелдең һул ҡушылдығы булған Йәләнде (Йәнәлде) йылғаһы буйында урынлашҡан.
Тарихы үҙгәртергә
Ауылға XIX быуаттың 70-се йылдарында Өфө өйәҙе Бүләкәй Көҙәй улусының аҫаба башҡорттары нигеҙ һала. Йәнәлде (Йәләнде) йылғаһы башланған ерҙә урынлашҡанлыҡтан уны Йәләндебаш тип тә йөрөтәләр.
1894 йылда Бүләкәй-Көҙәй улусының аҫаба башҡорттары «буш ятҡан» башҡорт биләмәләрен ҡаҙна ҡарамағына алыуға ныҡлы ҡаршылыҡ күрһәтә. Исай, Иҫке Күл, Яңы Күл, Ишморат, Баш-Шиҙе ауылдары кешеләре, мылтыҡтар тотоп, ер бүлергә килгән власть вәкилдәрен ҡыуып ебәрә. Шунан һуң урманлы биләмәләрҙе бүлергә тип урыҫ ирҙәре килә. Башҡорттар уларҙы ла ҡыуып ебәрә. Был күтәрелеште полиция баҫтыра[2]. 1906 йылда ауылда мәсет, ике бакалея кибете эшләй[3].
Бөйөк Ватан һуғышына тиклем Ишморатта «Октябрь» колхозы ойошторола. Хужалыҡ малсылыҡ, игенселек менән шөғөлләнә[4].
1940 йылда «Октябрь» колхозында ҡарабойҙайҙан 15,2 центнер уңыш алына. 1941 йыл башына крәҫтиән хужалыҡтарын коллективлаштырыу тамамлана. «Октябрь» колхозында йылҡы фермаһы асыла. Һуғыш йылдарында бөтә ил халҡы кеүек үк ишмораттар ҙа таңдан төнгә тиклем ауыл хужалығы эштәрендә була. Ҡатын-ҡыҙҙар техникаға ултыра. Ишморат тарихына механизатор Нәжибә Кәлимуллинаның исеме инеп ҡалған[5].
1955—1960 йылдарҙа колхоздар эреләтелә, Нуриман районындағы 60 колхоз урынына 26 колхоз ҡала. Мәҫәлән, өс ауыл советы биләмәһендәге колхоздар Баһау исемендәге колхозға берләшә, һуңынан унан «Урал» колхозы бүленеп сыға. «Урал»ға Иҫке Исай, Иҫке Күл, Ишморат ауылдары инә[5].
Ишморатта умартасылыҡ үҫә. 1969 йылда «Урал» колхозы умартасылары Будапештта умартасылыҡ буйынса халыҡ-ара күргәҙмәлә ҡатнаша. Ишмортаттан билдәле умартасы Мөхәмәтнур Нурмөхәмәт улы Гәрәев 1969, 1971 йылдарҙа Бөтә Союз Халыҡ хужалығы ҡаҙаныштары күргәҙмәһендә ҡатнаша, СССР колхозсыларының III съезы делегаты була. Колхоздың продукцияһы был күргәҙмәләрҙә миҙалдар менән билдәләнә[5].
«Урал» колхозы 2006 йылда конкурс производствоһын тамамлау тураһында Арбитраж суды билдәләмәһе менән бөтөрөлә[6].
Хәҙергеһе үҙгәртергә
Ишморатта төп мәктәп (Иҫке Күл урта мәктәбе филиалы), фельдшер-акушерлыҡ пункты, китапхана эшләйИшморат, Нуриман р-нындағы ауыл // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.. Ауылда ата-әсә ҡарауынан мәхрүм ҡалған балалар һәм үҫмерҙәр өсөн социаль приют бар (2003 йылда төҙөлгән). Клуб та ошо приют бинаһында урынлашҡан[7].
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ http://www.webcitation.org/6Rxi3K6iw
- ↑ [1]
- ↑ https://pomnirod.ru/materialy-k-statyam/administrativno-territorialnoe-delenie-rossijskoj-imperii/gubernii-rossii/ufimskaya-guberniya/knigi-ocherki-stati-publikacii37/а.-3.-асфандияров.-история-сёл-и-деревень-башкортостана-и-сопредельных-территорий.html
- ↑ https://pomnirod.ru/materialy-k-statyam/administrativno-territorialnoe-delenie-rossijskoj-imperii/gubernii-rossii/ufimskaya-guberniya/knigi-ocherki-stati-publikacii37/а.-3.-асфандияров.-история-сёл-и-деревень-башкортостана-и-сопредельных-территорий.html
- ↑ 5,0 5,1 5,2 [2] 2022 йыл 18 март архивланған.
- ↑ [3]
- ↑ [4]
Һылтанмалар үҙгәртергә
- Ишморат // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 7 ғинуар 2019)