Дубний (лат. Dubnium, Db) — Менделеевтың периодик таблицаһының 7-се осор, 5-се төркөм элементы. Тәртип номеры - 105.

Дубний
Логотип
Кем хөрмәтенә аталған Дубна
Асыусы йәки уйлап табыусы Ядро тикшеренеүҙәре берләштерелгән институты һәм Национальная лаборатория имени Лоуренса в Беркли[d]
Асыу датаһы 18 февраль 1970
Элемент символы Db[1]
Атом һаны 105
Электронная конфигурация [Rn] 5f¹⁴ 6d³ 7s²
Схематичная иллюстрация
 Дубний Викимилектә
105
Дубний
(268)
5f146d37s2

СССР-ҙа һәм Рәсәйҙә 1997 йылға тиклем — 105-й Менделеевтың элементтар таблицаһында 105-се элемент нильсборий(Ns) исеме менән билдәле булған.

Символы үҙгәртергә

Дубний элементының символы - Db (Дубний тип уҡыла).

Тарихы үҙгәртергә

105-се элемент беренсе тапҡыр Дубна ҡалаһында 1970 йылда Г.Н.Флёров төркөмө тарафынан 243</nowiki>Am ядроларын 22</nowiki>Ne[2] иондары менән бомбаға тотоу юлы менән алынған.

Берклиҙа (АҠШ) 249</nowiki>Cf+15Н260Db+4n[3] реакциялары шулай уҡ үҙ аллы үткәрелеп, асыш яһалған булған. ИЮПАК-тың эшсе төркөмө 1993 йылда, 105 -се элементты асыу хөрмәте Дубна менән Беркли төркөмдәре араһында бүленергә тейеш, тигән һығымтаға килгән[4].

Исеменең килеп сығышы үҙгәртергә

Совет тикшеренеүселәре яңы элементты Нильс Бор хөрмәтенә нильсборий (Ns) тип атарға тәҡдим иткән [5], американдар — урандың үҙлегенән бүленеүен (рус. спонтанное деление) асҡан авторҙарҙың береһе Отто Һан хөрмәтенә һаний (Ha)[3]., ИЮПАК комиссияһы 1994 йылда Жолио-Кюри хөрмәтенә жолиотий (Jl) тигән исем тәҡдим иткән булған [6]; быға тиклем элемент рәсми рәүештә грекса һандар исеменән — уннилпентиум (Unp) тип аталған, йәғни ябай 105 һаны. Төрлө йылдарҙа баҫтырып сығарылған таблицаларҙа элементтың Ns, На, Jl символдарын күрергә була. ИЮПАК-тың 1997 йылдағы йомғаҡлаусы ҡарарына ярашлы, Дубна ҡалаһындағы Рәсәй буйынсаБерләштерелгән ядро тикшеренеүҙәре институты хөрмәтенә был элемент дубний исемен алған[7].

Билдәле изотоптары үҙгәртергә

Изотоп Масса Ярым тарҡалыу осоро[8] Тарҡалыу тибы
255Db 255   с α-тарҡалыу в 251Lr (80 %);
үҙлегенән бүленеү
256Db 256   с α-тарҡалыу в 252Lr (64 %);
β-тарҡалыу в 256Rf (36 %);
үҙлегенән бүленеү (0,02 %)
257Db 257   с α-тарҡалыу в 253Lr
258Db 258 4,0 ± 1,0 с α-тарҡалыу в 254Lr (67 %);
β-тарҡалыу в 258Rf
259Db 259 0,51 ± 0,16 с α-тарҡалыу в 255Lr
260Db 260 1,52 ± 0,13 с α-тарҡалыу в 256Lr
261Db 261 1,8 ± 0,4 с α-тарҡалыу в 257Lr
262Db 262 35 ± 5 с α-тарҡалыу в 258Lr (67 %);
үҙлегенән бүленеү
263Db 263   с үҙлегенән бүленеү (55 %);
α-тарҡалыу в 259Lr (41 %);
β-тарҡалыу в 263Rf (3 %)
267Db 267   мин. үҙлегенән бүленеү
268Db 268   ч. үҙлегенән бүленеү

Иҫкәрмәләр үҙгәртергә

  1. Wieser M. E., Coplen T. B., Wieser M. Atomic weights of the elements 2009 (IUPAC Technical Report) (ингл.) // Pure and Applied ChemistryIUPAC, 2010. — Vol. 83, Iss. 2. — P. 359–396. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925doi:10.1351/PAC-REP-10-09-14
  2. G. N. Flerov et al. On the synthesis of element 105 // Nuclear Physics A. — 1970. — Т. 160. — № 1. — С. 181-192.
  3. 3,0 3,1 Albert Ghiorso et al. New Element Hahnium, Atomic Number 105 // Physical Review Letters. — 1970. — Т. 24. — № 26. — С. 1498 - 1503.
  4. R. C. Barber et al. Discovery of the transfermium elements // Pure and Applied Chemistry. — 1993. — Т. 65. — № 8. — С. 1757-1814.
  5. См., например, G. N. Flerov and G. M. Ter-Akopian Synthesis and study of atomic nuclei with Z > 100 // Progress in Particle and Nuclear Physics. — 1987. — Т. 19. — С. 197-239.
  6. Commission on Nomenclature of Inorganic Chemistry Names and symbols of transfermium elements (IUPAC Recommendations 1994) // Pure and Applied Chemistry. — 1994. — Т. 66. — № 12. — С. 2419-2421.
  7. Commission on Nomenclature of Inorganic Chemistry Names and symbols of transfermium elements (IUPAC Recommendations 1997) // Pure and Applied Chemistry. — 1997. — Т. 69. — № 12. — С. 2471-2473.
  8. Nudat 2.3