Дизентерия
Дизентери́я — йоғошло ҡаты эс китеү ауырыуы[1]; үҙенә хас бактерия йоғоуҙан килгән инфекцион ауырыу, нигеҙҙә нәҙек һәм йыуан эсәктәр заралана[2]; дизентерия бактериялары ҡуҙғыта торған йоғошло ауырыу[3]; көслө йәки хроник антропоноз эсәк инфекцияһы. Төрлө йәштәге кешеләрҙе зарарлай. Эләгеү юлдары: йоғошланған ашамлыҡ, һыу, бысраҡ ҡулдар. Инфекция сығанағы — ауырыу йәки үҙендә бактериялар йөрөтөүсө кеше. Ауырыуҙың барышына ҡарап, көслө һәм хроник дизентерияны айырып йөрөтәләр. Дизентерия китереп сығарыусы микроорганизмдар ашҡаҙан-эсәк трактының буйынан-буйына һеңдерелә торған токсиндар эшләп сығара, улар, ҡанға эләгеп, дөйөм йоғошланыу-ағыуланыу синдромы, нейротоксикоз башланыуға, организмдан һыу һәм тоҙ юғалыуға этәргес була. Ауырыуҙың көслө форманан хроник формаға күсеүе лә ихтимал.
| Дизентерия | |
 | |
| МКБ-10 | |
|---|---|
| МКБ-9 |
004, 007.9, 009.0 |
| MeSH |
D004403 |
 Дизентерия Викимилектә | |
Дизентерея тарихы үҙгәртергә
Дизентерияны Shigella бактериялары барлыҡҡа килтерә. Дизентерия Гиппократ заманынан уҡ (Б. Э. Т. 5-4 быуат) «көсәнеүле ҡанлы эс китеү» булараҡ билдәле. Әбүғәлисинаның энциклопедик хеҙмәтендә әлеге ауырыуға хас билдәләр ентекләп, тасуирлана. Дизентерия ҡуҙғатыусы микроорганизмды Рәсәйҙә беренсе булып А. С. Раевский тасуирлай (Санкт-Петербург, 1875). П. И. Кубасов ауырыу тыуҙырыусы микроорганизмды үлгән кешенең эске ағзаларынан һәм тәрәтенән айырып ала (Мәскәү, 1889). Уны килтереп сығарыусы микроорганизмдар япон микробиологы К. Шиг хөрмәтенә шигеллалар тип йөрөтә башлайҙар. Дизентерия патогенезын һәм иммуногенезын өйрәнеүҙә Ҡазан ғалимдарының хеҙмәттәре әһәмиәтле урын алып тора. А. Д. Адо дизентерия патогенезын тикшерә (1952); Д. К. Бәширова ауырыу кеше шайығында дизентерия антигендарының булыуын иҫбатлай (1953); А. Е. Резник дизентерияны бактериофагтар һәм сульфидин менән дауалау ысулдарын уйлап таба (1947), дизентерия антигендарының бәүел менән бергә бүленеп сығыуҙарын иҫбат итә (1963); Н. С. Спасский — дизентерия килтереп сығарыусы микроорганизмдарҙың Штуцер-Шмитц төрөн (1958), А. А. Сорокин дизентерия ваҡытында күҙәнәк иммунитетын ентекле өйрәнә.
Дизентерия ҡуҙғатыусы микроорганизмдар канализация һыуҙарында (25 тәүлектән 30 тәүлеккә тиклем), бүлмә температураһында икмәктә (30 тәүлеккә тиклем), һөт ризыҡтарында (3 тәүлектән 10 тәүлеккә тиклем) яҡшы һаҡлана. Уның таралыуын булдырмау өсөн дауалау-профилактика, санитария-гигиена һәм эпидемияларға ҡаршы саралар комплексы үткәрелә.
Әҙәбиәт үҙгәртергә
Спасский Н. Н. Экспериментальные материалы к вопросу о токсикозе при дизентерии, вызванной бактериями Штуцер-Шмитца. Казань, 1958; Баширова Д. К., Сорокин А. А. Клеточный иммунитет у больных различными формами острой бактериальной дизентерии. М., 1979; Лобзин Ю. В., Волжанин В. М., Захаренко С. М. Клиника, диагностика и лечение актуальных кишечных инфекций. СПб., 1999.
Сығанаҡтар үҙгәртергә
- Татар энциклопедияһы 2013 йыл 7 декабрь архивланған. (тат.)