Висбаден (нем. Wiesbaden (произношение ), лат. Aquae Mattiacae, Aquae Mattiacorum) — Германия ҡалаһы, Гессен федераль еренең административ үҙәге.

Висбаден
нем. Wiesbaden
ФлагГерб
Логотип
Рәсем
Рәсми атамаһы Wiesbaden
Архивы хранятся в Stadtarchiv Wiesbaden[d]
Этнохороним Wiesbadener, Wiesbadenerin һәм Wiesbadenerinnen
Дәүләт  Германия[1]
Административ үҙәге ba, Нассау[d] һәм Висбаден[d]
Административ-территориаль берәмек Дармштадт административ округы[d]
Сәғәт бүлкәте UTC+1:00[d] һәм UTC+2:00[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан Рейн һәм Зальцбах[d]
Иң юғары нөктә Hohe Wurzel[d]
Глубочайшая точка Schierstein[d]
Хөкүмәт башлығы Герт-Уве Менде[d]
Ойошма ағзаһы Climate Alliance[d][2], Мэры за мир[d][3], Hessischer Städtetag[d][4] һәм Landeswohlfahrtsverband Hessen[d]
Халыҡ һаны 283 083 кеше (31 декабрь 2022)[5]
Ир-егеттәр 133 265[6]
Ҡатын-ҡыҙҙар 145 344[6]
Административ рәүештә бүленә Митте[d], Nordost[d], Rheingauviertel[d], Südost[d], Westend[d], Auringen[d], Бибрих[d], Bierstadt[d], Breckenheim[d], Delkenheim[d], Dotzheim[d], Erbenheim[d], Frauenstein[d], Heßloch[d], Igstadt[d], Klarenthal[d], Kloppenheim[d], Medenbach[d], Naurod[d], Nordenstadt[d], Rambach[d], Schierstein[d], Зонненберг[d], Mainz-Amöneburg[d], Майнц-Кастель[d] һәм Mainz-Kostheim[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 117 ± 1 метр, 162 метр һәм 124 метр
Туғандаш ҡала Монтрё[d][7], Клагенфурт-ам-Вёртерзе[8], Фридрихсхайн-Кройцберг[d], Гент[d][9], Fondettes[d], Любляна, Фатих[d][10], Кфар-Сава[d], Сан-Себастьян[d], Вроцлав[d], Роял-Танбридж-Уэллс[d], Гёрлиц, Окоталь[d] һәм Фримантл[d]
Милке ESWE Verkehrsgesellschaft[d]
Сиктәш Майнц[d], Райнгау-Таунус[d], Майн-Таунус[d], Грос-Герау[d] һәм Майнц-Бинген[d]
Майҙан 203,93 км² (2016)[11]
Почта индексы 65183–65207, 55246 һәм 55252
Рәсми сайт wiesbaden.de
Тасуирлау биттәре deutsche-biographie.de/s…[12]
Урынлашыу картаһы
Панорамный вид
Панорамное изображение
Һәйкәлдәр исемлеге Q15337410?
Получило территорию от Wiesbaden rural district[d]
Социаль селтәрҙә күҙәтеүселәр 9455
Урындағы телефон коды 6122, 6127, 6134 һәм 0611
Номер тамғаһы коды WI
Категория для почётных граждан субъекта Q8943169?
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы Категория:Похороненные в Висбадене[d]
Элементтың күренеше өсөн категория Category:Views of Wiesbaden[d]
Карта
 Висбаден Викимилектә

Висбаден — Гессендең Франкфурттан һуң ҙурлығы буйынса икенсе ҡалаһы. 2011 йылдың 31 декабренә ҡарата халыҡ һаны &&&&&&&&&0278919.&&&&&0278 919 кеше тәшкил итә.

Исеме Wiesbaden исеме «болон ванналары» тигәнде аңлата. Европала иң боронғо курорт, унда 26 ҡайнар һәм бер нисә һалҡын һыу термаль сығанаҡтары бар. 1905 йылдан алып халҡы 100 меңгә тулғас, ҙур ҡалаларҙан һанала.

Географияһы үҙгәртергә

Висбаден Рейндың уң яҡ ярында, уның Майн йылғаһына ҡойған урынында тора. Рейндың икенсе ярында Майнц ҡалаһы урынлашҡан. Висбаден менән Майнц тарихи дәғүәсе-ҡалалар. Майнц консерватив тәртипле католик үҙәк булараҡ билдәле. Висбаден демократик ҡала-курорт, ул протестанттар өҫтөнлөк иткән ҡала.

Тарих үҙгәртергә

 
Ватерлоо янындағы алышта һәләк булған Гессен-Нассау халҡына арналған мемориал

Висбаден территорияһындағы ауыл биләмәләре неолит осорона ҡарай. Ҡайнар сығанаҡтар Рим империяһы осоронда уҡ билдәле булған. 77 йылда беренсе тапҡыр Өлкән Плинийҙың «Тәбиғи тарих» китабында телгә алына. Ул саҡта был урын «Aquae Mattiacorum» (рус. Источники Маттиаков) тип аталған.


1815 йылда Нассауҙың баш ҡалаһы Висбаденға күсерелә, бында герцогтар резиденцияһы барлыҡҡа килә. Ошо осорҙан алып ҡала мөһабәт төҫ ала һәм әүҙем рәүештә үҫешә. 1866 йылда Австро-Пруссия һуғышында Нассау Австрия яҡлы була. Австрия еңелгәс Нассауҙы Пруссия ғәскәре аннексиялай. Шулай итеп Гессен-Нассау провинцияһы барлыҡҡа килә.

Икенсе донъя һуғышынан һуң Америка Ҡушма штаттары инициативаһы буйынса Гессен федераль ере барлыҡҡа килә, уның административ үҙәге итеп Висбаден һайлана. Әлегә тиклем америка ғәскәре Висбаденда тора, шулай уҡ бында Германия полицияһының енәйәттәр буйынса Федераль ведомствоһы ла тора.

Халыҡ үҙгәртергә

 
Халыҡ иҫәбе статистикаһы

Һаны16291 декабрҙә 18403 декабрҙә 186716993 декабрҙә18641 декабрҙә1885

Йыл
1521 192
915
730
1722 1329
1800 2239
11 648
3 декабрҙә 1861 20 800
26 600
30 100
1 декабрҙә 1871 35 500
1 декабрҙә 1875 43 700
1 декабрҙә 1880 50 238
55 454

Һаны1 декабрь 18901 декабрҙә 19051 декабрҙә1900

Йыл
64 670
2 декабрҙә 1895 74 133
86 111
100 953
1 декабрҙә 1910 109 002
1 декабрь 1916 90 310
5 декабрь 1917 86 555
8 октябрь 1919 97 566
16 июнь 1925 102 737
16 июнь 1933 159 755
17 май, 1939 170 354
31 декабрҙә 1945 172 083
29 октябрь 1946 188 370
Йыл Һаны
13 сентябрҙә 1950 220 741
25 сентябрь 1956 244 994
6 июнь 1961 253 280
31 декабрь 1965 260 331
27 майҙа - 1970 250 122
31 декабрҙә 1975 250 592
31 декабрҙә 1980 274 464
31 декабрь 1985 266 623
25 майҙа 1987 251 871
31 декабрҙә 1990 260 301
31 декабрь 1995 267 122
31 декабрь 2000 270 109
30 сентябрь 2005 274 865
31 декабрь 2005 274 611
31 декабрь 2010 275 976
31 декабрь 2015 276 218



Транспорт үҙгәртергә

  • Висбадендан 20 км-ҙа Франкфурт аэропорты бар, бер нисә ҙур булмаған тимер юл станциялары һәм ҙур төп станцияһы Хауптбанхоф (нем. Hauptbahnhof) бар, ул Франкфурт, Дармштадт, Майнц, Лимбург һәм Кобленц ҡалаларын Висбаден менән тоташтыра.
  • Рейн һәм Майн ярында бер нисә порт бар.

Мәҙәниәт, фән һәм мәғариф үҙгәртергә

2001 йылдан башлап «East Go» кинофестивале үткәрелә.

Иҫтәлекле урындары үҙгәртергә

 
Бибрих һарайы
  • Һарай майҙаны (нем. Schlossplatz), унда герцог һарайы тора, Нассау герцогы Вильгельм тарафынан 1840 йылда төҙөлгән. Шулай уҡ был майҙанда Яңы ратуша (1887 йыл) тора. 1610 йылда төҙөлгән Иҫке ратуша ҡаланың иң иҫке биналарынан һанала.
  • Маркткирхе сиркәүе (нем. Marktkirche) 18521862 йылда неоготик стилдә төҙөлгән. Көнбайыштағы манараһының бейеклеге 92 метр.
  • Висбаден музейы (нем. Museum Wiesbaden).
  • Нероберг тауы (нем. Neroberg).
  • Висбаден казиноһы. Бында Достоевский Федор Михайлович Европа буйлап сәйәхәт иткәндә рулеткала уйнай[13]. Был казино тураһында ул "Игрок" романында яҙған. Хәҙер казино залы береһе уның исемен йөрөтә.
  • Лейхтвейс мәмерйәһе ҡала эргәһендә урынлашҡан. Туристик объект.

Изге Елизавета ҡорамы үҙгәртергә

 
«Грек капеллаһы грек» Висбадендағы урыҫ православие сиркәүе (2006 йыл)
  • Изге Елизавета рус ҡорамы («Грек капелла») 1848—1855 йылдарҙа төҙөлгән, Нероберг тауында ваҡытһыҙ вафат булған Нассау герцогиняһы, Бөйөк Рәсәй княгиняһы, Елизавета Дмитриевна иҫтәлегенә арналған. Сиркәүҙең архитекторы — Филипп Гофман.
 
Висбадендағы йәйәүлеләр үҙәге
 
Нероберг фуникулеры

Туғанлашҡан ҡалалары үҙгәртергә

Астрономия үҙгәртергә

Висбаден хөрмәтенә уның исемен 2 астероид: (717) Визибад (1911 йылда асыла) һәм (765 йылда асыла) Маттиак йөрөтә. Ике астероидты ла немец астрономы Франц Кайзер (Висбаден ҡалаһында тыуған) асҡан.

Иҫкәрмәләр үҙгәртергә

  1. archINFORM (нем.) — 1994.
  2. https://web.archive.org/web/20180806123507/http://www.klimabuendnis.org/nc/kommunen/das-netzwerk.html
  3. http://www.mayorsforpeace.org/english/membercity/map/europe.html
  4. https://www.hess-staedtetag.de/der-verband/mitglieder/
  5. Alle politisch selbständigen Gemeinden mit ausgewählten Merkmalen am 31.12.2022 (нем.)DESTATIS, 2023.
  6. 6,0 6,1 https://www.statistikportal.de/de/produkte/gemeindeverzeichnisFederal Statistical Office.
  7. Montreaux | Landeshauptstadt Wiesbaden
  8. https://www.klagenfurt.at/die-stadt/international/partnerstaedte/wiesbaden-deutschland.html
  9. https://www.wiesbaden.de/medien/rathausnachrichten/PM_Zielseite.php?showpm=true&pmurl=https://www.wiesbaden.de/guiapplications/newsdesk/publications/Landeshauptstadt_Wiesbaden/141010100000396714.php
  10. Vereinbarung zwischen der Landeshauptstadt Wiesbaden, Bundesrepublik Deutschland und dem Distrikt Fatih, Istanbul, Republik Türkei
  11. https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Aktuell/05Staedte.html
  12. Deutsche Biographie
  13. Летопись жизни и творчества Ф. М. Достоевского: 1821–1881 / Сост. Якубович И. Д., Орнатская Т. И.; Под ред. Будановой Н. Ф., Фридлендера Г. М.. — Ин-т русской литературы (Пушкинский Дом) РАН. — СПб.: Академический проект, 1994. — Т. 2 (1865—1874). — С. 283. — 586 с. — ISBN 5-7331-006-0.

Әҙәбиәт үҙгәртергә

Һылтанмалар үҙгәртергә