Ал һәм Аҡ раузалар һуғышы

Ал һәм аҡ раузалар һуғышы йәки Раузалар һуғышы (һуғыштары) (ингл. War(s) of the Roses) — 1455—1485 йылдарҙа Плантагенеттар династияһының ике тармағы — Ланкастерҙар һәм Йорктар яҡлылар араһында власть өсөн көрәштә инглиз аҡһөйәктәре династияһы араһында ҡораллы серияһы. Тарихи әҙәбиәттә низағтың хронологик сиктәре (1455—1485), һуғышҡа бәйле айырым бәрелештәр, күрһәтелгән датанан алда ла, һуңынан да күҙәтелгән. Ысынбарлыҡта оҙаҡҡа һуҙылған был низағты өс киҫкен стадияға бүрегә мөмкин: 1455—1464, 1469—1471 һәм 1483—1487 йылдар[1]. Һуғыш Генрих Тюдорҙың — Ланкастерҙар йортоноң династияны булдырған, Англия һәм Уэльс менән 117 йыл идара иткән ситтәге тармағының еңеүе менән тамамлана. Һуғыш Англия халҡына һиҙелерлек емереклектәр һәм бәлә-ҡаза килтерә, низағ барышында инглиз феодаль аҡһөйәктәренең күпселек өлөшө һәләк була.

Ал һәм Аҡ раузалар һуғышы
Рәсем
Дәүләт  Королевство Англия[d]
Урын Королевство Англия[d]
Ваҡиға ваҡыты XV быуат
Башланыу датаһы 22 май 1455
Тамамланыу датаһы 16 июнь 1487
Ҡатнашыусылар Ланкастеры[d], Йорки[d], Ричард III[d] һәм Тюдоры[d]
 Ал һәм Аҡ раузалар һуғышы Викимилектә

Һуғыш сәбәптәре үҙгәртергә

Һуғыш сәбәбе булып инглиз йәмғиәтенең бер өлөшөнөң Йөҙ йыллыҡ һуғыштағы уңышһыҙлыҡ һәм Генрих VI ҡатыны королева Маргаританың һәм уның фавориттары үткәргән сәйәсәт менән риза булмауы тора (король үҙе ихтыярһыҙ була, ваҡыты-ваҡыты менән аҡылын юғалта). Оппозицияны герцог Ричард Йорк етәкләй. Ул башта үҙенә юридик яҡтан һәләтһеҙ булған король өҫтөнән регентлыҡ, һуңынан — Англия тажын талап итә. Был дәғүәләргә нигеҙ булып Генрих VI-нең Джон Гонттың — король Эдуард III иҫән ҡалған өсөнсө улының ейәне, ә герцог Йорк — Лайонелдың — шул уҡ королдең иҫән ҡалған икенсе улының бүләһе (ҡатын-ҡыҙ яғынан, ир-ат яғынан ул Эдмундтың — Эдуард III бишенсе улының ейәне була) булыуы тора; шулай уҡ Генрих VI олаталары Генрих IV 1399 йылда тәхетте баҫып ала, король Ричард II тәхеттән баш тартырға мәжбүр итә һәм Ланкастерҙар династияһының легитимлығын шик аҫтына ҡуя[2].

Төп көс булып Франция менән һуғышта еңелгәндән һуң эшһеҙ ҡалған һәм күптәре Англиянан ситтә булған профессиональ һалтаттар тора һәм король власы өсөн ҙур хәүеф тыуҙыра. Һуғыш улар өсөн ғәҙәти кәсеп була, тыныс тормошҡа ауыр яраҡлашалар, шуға күрә уларҙы ҙур инглиз барондарына хеҙмәткә яллана һәм уларҙың армиянһын тулыландыра. Шулай итеп, вельможаларҙың хәрби көс-ҡеүәте артыуы король власының абруйын байтаҡҡа ҡаҡшата.

Үрҙә аталған сәбәптәрҙән башҡа, тағы ла иҡтисади сәбәптәр була. XV быуат уртаһында Европа финанс көрсөгө кисерә. Тәңкәләр баҫтыру өсөн аҫыл металдар етешмәй, был королдең һәм шәхси кешеләрҙең ҡаҙна килемендә сағылыш таба, патронаж өсөн көрәште көсәйтә[3].

Атамаһы һәм символдары үҙгәртергә

Эмблемалар

Ланкастерҙар
Йорктар
Тюдорҙар

«Раузалар һуғышы» атамаһы һуғыш дауамында ҡулланылмай. Рауза тамғаһы дошманлашҡан ике партияны айырыу билдәһе була. Беренсе тапҡыр кемдәр ҡулланғаны аныҡ билдәле түгел.

Иҫкәрмәләр үҙгәртергә

  1. Terence Wise, G. A. Embleton. The Wars of the Roses. — Osprey Publishing, 1983. — (Men-at-Arms series). — p. 4.
  2. Граммитт Дэвид. Война Алой и Белой розы. Краткая история. — М., 2020. — С. 35-43.
  3. Там же. — С. 29.

Әҙәбиәт үҙгәртергә

Һылтанмалар үҙгәртергә