Википедия

Айтматова Нәғимә Хәмзә ҡыҙы: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Sherbn (фекер алышыу | өлөш)
14 248 төҙәтеү
Айсар (фекер алышыу | өлөш)
100 548 төҙәтеү
күренеште төҙәтеү, стилде төҙәтеү, орфография
1 юл:
{{Ук}}
'''Айтматова Нәғимә Хәмзә ҡыҙы''' ([[7 декабрь]], [[1904 йыл]] йыл, [[Ҡараҡол]], [[Рәсәй империяһы]]- [[10 август]], [[1971]] йыл]], [[Бишкәк|Бешкәк]]) — [[Ҡырғыҙстан]]дың йәмғиәтйәмәғәт эшмәкәре, яҙыусы [[Айытматов Сыңғыҙ Түрәҡол улы|Сыңғыҙ Айтматов]]тың әсәһе.
 
== Биографияһы ==
Нәғимә Хәмзә ҡыҙы Айтматова (ҡыҙ фамилияһы Абдувәлиева) [[ 1904]] йылдың 7 декабрендә Ысыҡ-Күлдәге [[Ҡараҡол]] (Пржевальск) ҡалаһында тыуған (Ҡырғыҙстан). Уның атаһы — сауҙагәр Хәмзә Абдувәлиев сығышы менән хәҙерге [[Татарстан]]дағы Мачкара ауылында тыуғанауылынан. Әсәһе Ғәзизә ханым — [[Себер татарҙарынантатарҙары]]нан. Оло ағаһы Сабир, Швейцарияла[[Швейцария]]ла уҡығануҡып, Ҡараҡолда тәүге үҙешмәкәр театр ойошторған, Нәғимә был театрҙа ҡатын-ҡыҙ ролдәрен уйнаған<ref name="Нагима Айтматова с детьми">[http://www.foto.kg/galereya/2931-istoricheskie-lichnosti-nagima-aytmatova-s-detmi.html Нагима Айтматова с детьми ]</ref>.
 
Революциянан һуң Хәмзә Абдувәлиевтың мөлкәтен тартып алалар һәм ул [[Ташкент]] ҡалаһына күсеп китә һәм оҙаҡламай шунда вафат була.
[[Файл:Karakol Canyon (2564381482).jpg |thumb|right|200px| Ҡараҡол тарлауығы]]
1925 йылда Нәғимә Абдувәлиева мәктәп-гимназия тамамлай, ул табип булырға хыяллана, тик синфи сығышы арҡаһында ул уҡыуын дауам итә алмай.
 
НәғимәУл стенографистар курсынкурсына тамамлайяҙыла, унда комсомолға керә, артабан уны Ҡараҡол комсомол комитетының бүлек мөдире итеп тәғәйенләйҙәр. Нәғимә Хәмзә ҡыҙы Көнсығыш ҡатын-ҡыҙҙары хоҡуҡтарын яҡлап, көрәшкә ҡушыла.
 
1926 йылда Нәғимә Абдувалиеваны ПишпекПишпеккә ([[Бишкәк|Бешкәк]]) комсомол эше буйынса курстарға уҡырға ебәрләр, бында ул буласаҡ ире Төрөҡул (ҡырғыҙса исеменең яңғырашы) Айтматовты осрата. Айтматов ул ваҡытта ВКП(б) өлкә комитетының пропаганда һәм агитация бүлеген етәкләй.)етәкләгән була. 1926 йылдың 3 сентябрендә Нәғимә менән Төрөҡул өйләнешә<ref name="Нагима Айтматова, мать Чингиза Айтматова">[https://proza.ru/2014/12/27/641 Нагима Абдувалиева, мать Чингиза Айтматова ]</ref>.
 
1927 йылда Төрөҡул ВКП(б)-ның обкомыөлкә комитеттың яуаплы секретары, Нәғимә — комсомолдың [[Жәләл-Абад]] комсомол ҡала комитеты секретары итеп тәғәйенләнәһайлана.
 
1928 йылда уларҙың тәүге улдары- — Сыңғыҙ Айтматов тыуа. Айтматовтарҙың биш балаһы була: 1931 йылда — Илгиз, 1934 — игеҙәктәр: улдары Рева (оҙаҡламай вафат була) һәм ҡыҙҙары Люция (Революция тигәндән), 1937 — Розетта тыуа.
 
1920 йылдар аҙағында Нәғимә Айтматова ҡатын-ҡыҙҙар хоҡуҡтары өсөн көрәштә иң алғы һыҙыҡта була. Ҡалым, күп ҡатынлылыҡ, иртә никахтар, балаларҙы һатыу, пәрәнжәларен һалған ҡатын-ҡыҙҙарҙы эҙәрлекләүҙәрҙәргә ҡаршы көрәшә.
 
[[1935]] йылдан ғаилә Мәскәүҙә йәшәй-Төрөҡул Ҡыҙыл профессура институтында уҡый. 1937 йылда уны партиянан сығаралар, Төрөҡул менән Нәғимә балаларын һаҡлап ҡалыр өсөн уларҙы Ҡырғыҙстанға алып ҡайтырға ҡарар итә. Нәғимә дүрт балаһы менән Ҡырғыҙстандағы Шекер ауылына иренең туғандары янына китә .
 
Айтматовтарҙың ир туғандары барыһы ла тиерлек атыла. 34 йәшлек Нәғимә эшһеҙ, торлаҡһыҙ, бер ярҙамһыҙ тороп ҡала. Сыңғыҙға ул саҡта туғыҙ йәш, ә Розеттаға биш ай ғына була.
25 юл:
Нәғимәне Отто Зюдельман эшкә ала һәм уға йәшәп торорға бараҡтан ике бүлмә бирә.
 
[[Бөйөк Ватан һуғышы]] ваҡытында үҫмер Сыңғыҙ ауыл советыСоветы секретары булып эшләй, уға 30 сутый ер бирәләр, ғаилә был ерҙә йәшелсә үҫтереп көн күрә. Илгиз, почтальон булып эшләй, «1941—1945 йй Бөйөк Ватан һуғышында фиҙаҡәр хеҙмәт өсөн» миҙалы менән бүләкләнә.
[[Файл:Stamps of Kyrgyzstan, 2009-577-584.jpg |thumb|right|200px|Сыңғыҙ Айтматов]]
Нәғимә балаларын уҡытыр, кеше итер өсөн бар көсөн һала.
31 юл:
[[1947]] йылда ул балаларын урыҫ мәктәбендә уҡытыр өсөн Покровка ауылына күсенә. Балаларҙы мәктәптә лә, ауылда ла ҡыйырһытмайҙар, сөнки бында репрессиянан ҡасып килгән Рәсәй кешеләре күп була.
 
Нәғимә Хәмзә ҡыҙының бөтә дүрт балаһы да юғары белем ала. Ул барлыҡ балалары һәм ейәндәре өсөн юғары әхлаҡ өлгөһө.
Нәғимә Айтматова- бөтә балалары һәм ейәндәре өсөн юғары әхлаҡ өлгөһө булып тора.
 
«Ҡырғыҙ ере ҡыҙҙары» («Дочери земли кыргызской») китабының Нәғимә Айтматоваға бағышланған бүлеге «Нәғимә Айтматова — Әсә, донъяға һоҡланғыс балалар бүләк иткән Ҡырғыҙстандың бөйөк ҡатын-ҡыҙы» тигән һүҙҙәр менән башлана.
 
[[Айытматов Сыңғыҙ Түрәҡол улы|Сыңғыҙ Айтматов]] уға «Әсә яланы» («Материнское поле») повесын бағышлап яҙа, унда «әсәйем тураһында ни әйтергә теләгән бөтә нимәне лә аңлаттым» ти:
Юл 40 ⟶ 39:
<blockquote>«Поклон Матери нашей! Каким мужеством, мудростью и преданностью своему родительскому долгу обладала она! Все лучшее в нашей жизни и судьбах наших, включая наше образование, было достигнуто благодаря её труду и мужеству»</blockquote>..
 
" Манас-Аталағы ҡарҙар" мәҡәләһендә ул : «…будь я скульптором или художником, жизнь посвятил бы тому, чтобы создать образ женщины военных лет, в котором попытался бы выразить в едином порыве все свои чувства благодарности, восхищения, гордости и сострадания к ней, к этой великой фигуре двадцатого века». «Мать — это начало Родины, Мать — это родной язык, Мать — это совесть, вкушенная вместе с материнским молоком» (С. Айтматов).
 
Нәғимә Хәмзә ҡыҙы Айтматова [[1971]] йылдың 10 авгусында вафат була. Уны һуңғы юлға оҙатырға бик күп кеше килә, иң билдәле ҡырғыҙ аҡындары уны сеңләүҙәр менән оҙата.
 
== Нәғимә менән Төрөҡул Айтматовтың балалары ==
* [[Айытматов Сыңғыҙ Түрәҡол улы|Сыңғыҙ Айтматов]], бөтә донъяла билдәле яҙыусы.
 
* Илгиз Айтматов — ғалим, академик. Техник фәндәр докторы. СССР Дәүләт премияһы лауреаты. Ҡырғыҙ ССР-ы Дәүләт премияһы лауреаты.
 
* Люция Айтматова — инженер-энергетик, йәмәғәт эшмәкәре.
* Розетта Айтматова —физика— физика-математика фәндәре кандидаты. Ҡырғыҙ теленә Ҡатын-ҡыҙҙарға ҡарата бөтә төр дискриминацияны бөтөрөү буйынса конвенцияны тәржемә иткән һәм уны нәшер иткән. "Ҡатын-ҡыҙҙарға ярҙам итеү үҙәге " АЙ Президенты.▼
 
▲* Розетта Айтматова —физика-математика фәндәре кандидаты. Ҡырғыҙ теленә Ҡатын-ҡыҙҙарға ҡарата бөтә төр дискриминацияны бөтөрөү буйынса конвенцияны тәржемә иткән һәм уны нәшер иткән. "Ҡатын-ҡыҙҙарға ярҙам итеү үҙәге " АЙ Президенты.
 
== Хәтер ==
* 1992 йылдың 4 февралендә халыҡ депутаттарының Жәләл-Абад халыҡ депутаттары ҡала советыСоветы башҡарма комитеты ҡарары менән үҙәк ҡала аллеяһына Нәғимә Айтматова исеме бирелгәнбирелә.
* 2004 йылда Ҡараҡоромда Нәғимә Айтматованың тыуыуына 100 йыллығыйыл тулыу айҡанлы бер урамға уның исеме бирелгәнбирелә.
* 2007 йылда К. А. Бекторғанованың «Ҡырғыҙ ере ҡыҙҙары» тигән китабы донъя күрҙекүрә. Уның тәүге бүлеге Нәғимә Айтматоваға бағышланған («Ғүмер биреүсе»)<ref name="Дочери земли кыргызской">[http://www.literatura.kg/articles/?aid=851 Дочери земли кыргызской ]</ref>.
* 2015 йылдың ғинуарында Нәғимә Айтматованың тыуыуына 110 йыл тулыу айҡанлы «Туған тел» башҡорт-татар ойошмаһы һәм «Эне» («Мать») хәйриә фонды Ҡырғыҙстан башҡалаһы Бешкәктә тантаналы саралар ойошторҙо.
* 2015 йылдың майында Ҡазанда Ф. Байрамованың Нәғимә Айтматова тураһында «Ана»(«Мать») тип аталған китабы донъя күрҙе.
 
== Әҙәбиәт ==
Юл 65 ⟶ 61:
 
== Һылтанмалар ==
* [http://www.literatura.kg/uploads/roza_ajtmatova_belyje_stranicy_istorii.pdf Белые страницыисториистраницы истории. Роза Айтматова]
* Источник: Архив Кыргызского государственного мемориального дома-музея М. В. Фрунзе
[https://www.proza.ru/2014/12/27/641 Нагима Абдувалиева, мать Чингиза Айтматова]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Айтматова_Нәғимә_Хәмзә_ҡыҙы» битенән алынған