Үҙәк Илмән һырты: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
"Центральный Ильменский хребет" битен тәржемә итеп төҙөлгән
 
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
{{Ук}}
{{Внешнее изображение|align=right|image1=[https://pbs.twimg.com/media/DNZXY1YXcAAj4_Q.jpg Вид на Центральный Ильменский хребет, Восточный (Малый) Ильменский хребет] и [[Машгородок]] из [[Тургояк (посёлок)|посёлка Тургояк]]}}'''Үҙәк Илмән һырты''' (йәки ''Оло Илмән тау һырты'', ''Баш Илмән тау һырты,'' ''Илмән һырты'', ''Оло Илмән'') — буйында [[Көньяҡ Урал|Көньяҡ Уралдағы]],тау [[Тау һырты|һырты]], [[Илмән тауҙары|Илмән тауҙарының]] төп һырты ([[Силәбе өлкәһе]], [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]).
{{Внешнее изображение|align=right|image1=[https://pbs.twimg.com/media/DNZXY1YXcAAj4_Q.jpg Турғаяҡ ҡасабаһынан Оло Илмән, Көнсығыш (Кесе) Илмән һырттарына һәм Машгородокка күренеш}}
 
{{Внешнее изображение|align=right|image1=[https://pbs.twimg.com/media/DNZXY1YXcAAj4_Q.jpg Вид на Центральный Ильменский хребет, Восточный (Малый) Ильменский хребет] и [[Машгородок]] из [[Тургояк (посёлок)|посёлка Тургояк]]}}'''Үҙәк Илмән һырты''' (йәки ''Оло Илмән тау һырты'', ''Баш Илмән тау һырты,'' ''Илмән һырты'', ''Оло Илмән'')   буйында [[Көньяҡ Урал|Көньяҡ Уралдағы]], тау [[Тау һырты|һырты]], [[Илмән тауҙары|Илмән тауҙарының]] төп һырты ([[Силәбе өлкәһе]], [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]).
 
== Топонимикаһы ==
«Илмән» атамаһының килеп сығышын ике төрлө аңлаталар:
 
* Имәнкүл күленең күл исеменән ([[Илмән күле]]), уның артында «Имәнтау» ҡалҡып тора ([[Башҡорт теле|башҡортса]] «тау»  — «күл» һәм «имен»  — «хәүефһеҙ», «зыянһыҙ»). Йәғни, Иментау  — «хәүефһеҙ тау».
* был урындарҙа йәшәгән изге ағасы имән булған ырыу-ҡәбилә төркөмө менән бәйле, уларҙың тотемы  — «имән» була<ref>[http://toposural.ru/index.php/toponimiya/i Информация на сайте топонимики Челябинской области «Toposural.ru»]</ref>.
 
== Тасуирламаһы ==
 
=== Үҙәк Илмән һырты ===
Үҙәк Илмән һырты [[Илмән тауҙары]]  — [[Көньяҡ Урал]] тауҙарының 41 километр тәшкил иткән ситке көнсығыш сылбырының һырттар системаһы составына инә. Үҙәк Илмән һыртының оҙонлоғо  — 28 км: [[Көньяҡ|көньяҡтакөньяҡ]]та [[Илмән күле|Илмән күленән]] [[Төньяҡ|төньяҡтатөньяҡ]]та [[Ишкүл (Силәбе өлкәһе)|Ишкүл күленә]] тиклем. Һырттың һәм бөтә [[Илмән тауҙары|Илмән тауҙарының]]  — Илмәнтауҙың максималь бейеклеге (753 метр).
 
Үҙәк Илмән һырты бер аҙ тулҡынлы ҡыраслы һәм тау итәге бөгөлдәре һыҙаттары яҡшы сағыла. Һырттың битләүҙәре текә, унда террасаға оҡшаған киртләстәр осрай. Тау тоҡомдары ҡаялы булып һирәк сыға: күпселек осраҡта улар тау түбәләрендә һәм битләүҙәрендә киртләсле булып һәм айырым эре тау киҫәктәре рәүешендә сығып тора. [[Мейәс|Мейәс ҡалаһына]] һәм [[Мейәс (йылға)|Мейәс йылғаһы]] үҙәненә сығып торған көнбайыш битләүе көнсығышына ҡарағанда бөтә ерҙә лә текәрәк. Көнсығыш битләүендә айырым исемгә эйә ҡалҡыулыҡтар һәм армыттар: Фирсов тауҙары, Скитская, Лохматая, Савельев, Аҡтау, Демидов  — ҡырҡа айырыла.
 
Һырттың бөтә территорияһы тиерлек [[Илмән ҡурсаулығы]]<ref name="автоссылка1">''Буторина Л.'' [http://www.miass.info/slovari/article.php?1466 Ильменский хребет // Миасс. Энциклопедический словарь]</ref><ref>[http://www.naurale.com/items/?id=1649&page=items#.XaA-uysueUk Информация на странице Ильменского заповедника сайта «На Урале»]</ref><ref>[https://books.google.ru/books?hl=ru&id=_BsjAQAAIAAJ&focus=searchwithinvolume&q=%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9 Миасс. Словарь географических названий] / Сост. ''Стрельников С. М.''  — [[Златоуст]]: Изд. С.  М.  Стрельникова, 1995. С. 14.</ref> составына инә.
 
=== Көнбайыш һәм Көнсығыш Илмән һырттары ===
Баш Илмән һыртының төньяҡ өлөшөндә Көнбайыш (йәки  — Кесе Илмән) һәм Көнсығыш Илмән һырттары, шулай уҡ Ишкүл һырты айырылып тора. Кесе Илмәндең оҙонлоғо  — 6  км, киңлеге  — 1,5  км. Уның битләүҙәре һөҙәк. Ул үҙәк һырттан ике тапҡырға түбәнерәк<ref name="автоссылка1">''Буторина Л.'' [http://www.miass.info/slovari/article.php?1466 Ильменский хребет // Миасс. Энциклопедический словарь]</ref><ref>[http://www.etomesto.ru/tut24009/ Хребет Малый Ильмень на географической карте] [[Миасс|Миасса]]а ([[1986 год]])</ref>.
 
== Иҫкәрмәләр ==
Юл 23 ⟶ 26:
 
== Әҙәбиәт ==
 
* ''Л. Буторина'' [http://www.miass.info/slovari/article.php?1466 Ильменский һырт // Мейәс. Энциклопедик һүҙлек]
* [https://books.google.ru/books?hl=ru&id=_BsjAQAAIAAJ&focus=searchwithinvolume&q=%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9 Мейәс. Географик атамалар һүҙлеге] / Сост. ''С.  М.  Стрельников''  — [[Златоуст]]: Изд. С.  М.  Стрельников, 1995. 14. с.
 
== Һылтанмалар ==
 
* [http://www.etomesto.ru/tut24009/ Хребет Ильменский и хребет Малый Ильмень на географической карте] [[Мейәс|Миасса]] ([[1986 йыл|1986 год]])
* [https://wikimapia.org/32596470/ru/%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%B0-%D0%98%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B5%D0%BD-%D0%A2%D0%B0%D1%83 Страница горы Ильментау на сайте] Викимапия
Юл 34 ⟶ 35:
[[Категория:Мейәс географияһы]]
[[Категория:Силәбе өлкәһенең тау һырттары]]
[[Категория:Башҡортостан тау һырттары]]
[[Категория:Урал тау һырттары]]
[[Категория:Тарихи Башҡортостан ерҙәре топонимикаһы]]
[[Категория:Проект: Тарихи Башҡортостан топонимияһы]]