Йылға ауышлығы: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
"Уклон реки" битен тәржемә итеп төҙөлгән
 
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
 
1 юл:
{{Ук}}'''Йылға ауышлығы''' ({{lang-ru|Уклон реки}}) — [[йылға]] (йәки башҡа һыу ағымы) һарҡыуының ниндәйҙер киҫемендә шул уҡ киҫемдең оҙонлоғона нисбәте.
 
== Ауышлыҡты билдәләү ==
 
Йылға ауышлығы [[:ru:Промилле|промилле]] йәки [[процент]]<nowiki/>тарҙа , шулай участка участокоҙонлоғона оҙонлоғондаҡарата һарҡыу дәүмәле булараҡ сағылтылаҡулланыла. Тау йылғалары һәм шарлауыҡтар өсөн ҡайһы ваҡыт мөйөш градусыградусын үлсәүеүлсәү ҡулланыла.
 
[[File:Волга в Самарской Луке 2016.jpg|thumb|Волга Һамар бөгөлөндә]]
 
Тигеҙ ерТигеҙлек йылғаларында йылға ауышлығы йөҙҙөң промилле йөҙөнсө өлөштәр тәшкил итә (километрына беренсе дәрәжә берәмектәр һәм тиҫтәләрсә сантиметр). Мәҫәлән, [[Волга]] йылғаһының уртаса ауышлығы 0,07 промилле (1 км-ға - — 7 см), уйһыулыҡтарҙа - — 3-5 промилле. Тау йылғаларында йылға ауышлығы йөҙҙәрсә тапҡырға күберәк булырға мөмкин (бер километрға бер нисә метр һәм хатта тиҫтәләрсә тапҡыр ҙурыраҡ).
 
[[File:Һилеғорғо (Селигурга).Зуяк Белорецкий район. Башкортостан.jpg|thumb|слева|Һилеғорғо. Белорет районы, Башҡортостан. Тау йылғаһының ауышлығы үлсәмәй ҙә күренеп тора ]]
Йылға ауышлығы [[:ru:Промилле|промилле]] йәки [[процент]]<nowiki/>тарҙа , шулай участок оҙонлоғонда һарҡыу дәүмәле булараҡ сағылтыла. Тау йылғалары һәм шарлауыҡтар өсөн ҡайһы ваҡыт мөйөш градусы үлсәүе ҡулланыла.
Ғәҙәттә йылға ағымының йүнәлеше буйынса '''буй''' ауышлығы иҫәпкә алына . Буй йылға һарҡыуы, ҡағиҙә булараҡ, инештән тамағына ҡарай кәмей, ләкин айырым осраҡтарҙа йырҙа үткән урындарҙың рельефы, тупраҡ һәм тау тоҡомдары төрҙәре йоғонтоһонда буйындағы һарҡыу төрлө була ала.
 
 
.
 
Тигеҙ ер йылғаларында йылға ауышлығы йөҙҙөң промилле йөҙөнсө өлөштәр тәшкил итә (километрына беренсе дәрәжә берәмектәр һәм тиҫтәләрсә сантиметр). Мәҫәлән, Волга йылғаһының уртаса ауышлығы 0,07 промилле (1 км-ға - 7 см), уйһыулыҡтарҙа - 3-5 промилле. Тау йылғаларында йылға ауышлығы йөҙҙәрсә тапҡырға күберәк булырға мөмкин (бер километрға бер нисә метр һәм хатта тиҫтәләрсә тапҡыр ҙурыраҡ).
 
 
 
 
Ғәҙәттә йылға ағымының йүнәлеше буйынса '''буй''' ауышлығы иҫәпкә алына . Буй йылға һарҡыуы, ҡағиҙә булараҡ, инештән тамағына ҡарай кәмей, ләкин айырым осраҡтарҙа йырҙа үткән урындарҙың рельефы, тупраҡ һәм тау тоҡомдары төрҙәре йоғонтоһонда буйындағы һарҡыу төрлө була ала.
 
Участкалар буйынса ауышлыҡтар һайыҡҡан осорондағы һыу кимәле буйынса билдәләнә. Тотош йылғаның дөйөм ауышлығын уның айырым участкаларының уртаса ауышлығы күрһәткестәре менән иҫәпләп сығаралар.
 
Йылғаның '''арҡыры ауышлығы''' (һыу көҙгөһөнөң ауышайыуы) йырҙа рәүеше тәьҫирендә барлыҡҡа килә (мәҫәлән, бөгөлдәрҙә "дуға"ның эске яҡ ярына йүнәлә), ел, гидротехник ҡоролмалар һәм башҡа сәбәптәр булыуы ихтимал.
 
Һыу көҙгөһөнөң уртаса ауышлығы, ғәҙәттә, һыу ағымы төбөнөң уртаса ауышлығына яҡын.
 
 
Йылғаның '''арҡыры ауышлығы''' (һыу көҙгөһөнөң ауышайыуы) йырҙа рәүеше тәьҫирендә барлыҡҡа килә (мәҫәлән, бөгөлдәрҙә эске яҡ ярына йүнәлә), ел, гидротехник ҡоролмалар һәм башҡа сәбәптәр булыуы ихтимал.
 
 
 
 
 
Һыу көҙгөһөнөң уртаса ауышлығы, ғәҙәттә, һыу ағымы төбөнөң уртаса ауышлығына яҡын.
 
== Әҙәбиәт ==
Чеботарёв А.  И.  Гидрологический словарь. Л., Гидрометеоиздат, [[:ru:1978_год1978 год|1978 год]].
 
 
Чеботарёв А. И. Гидрологический словарь. Л., Гидрометеоиздат, [[:ru:1978_год|1978 год]].
[[Категория:Гидрология]]