Ҡыпсаҡтар: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Akkashka (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Akkashka (фекер алышыу | өлөш) |
||
151 юл:
Урҙаларҙың башында хан торған. Традиция буйынса исемдәргә «„кан“ йәки „хан“» (Туғарҡан, Шарукан) өҫтәлгән. Ябай яугирҙәрҙән торған курендарҙа башлыҡтар торған, уларҙың исемдәре «''опа''», «''ике''», «''епа''» тип тамамланған. Урыҫ йылъяҙмаларында теркәлгән башҡа социаль категориялар «колодник» һәм «челядь». Шулай уҡ «чага» — ҡатын-ҡыҙ-хеҙмәтселәр булған. Колодниктар хәрби әсирҙәр, ҡыпсаҡтарҙың йорт ҡолдары һәм социаль баҫҡыстың иң түбән кимәлендә торған. Курендарға ҡараған ҙур ғаилә — «ҡош» башлыҡтары «кошевой» тип аталған. Курендар ғаилә-ауылдарҙан, йәки, урыҫса, «ҡош» (төркисә «кош», «кошу» — кочевье, кочевать), үҙ сиратында тора, 2-3 быуын ғаилә вәкилдәре һәм хеҙмәтселәрҙән (хәрби әсирҙәр, бөлгөнлөккә төшкән туғандары, ырыуҙаштары) торған. Яңауыл һан параметрҙары буйынса ҡалышмаған бай курененә мөмкин түгел. [[XII быуат]]та ауыл ҡыпсаҡ йәмғиәтенең төп ячейкаһы була. Ауылдар кошевойҙар съезда рында башлыҡҡа («кошевой»)ға иң абруйлы һәм көслө ғаиләгә (шулай уҡ куренға) власть тапшырыу юлы менән урҙаға ойошҡан.
Ҡыпсаҡтарҙа типик хәрби-демократик ҡоролош булған. Ҡыпсаҡ халҡы етәксеһе исемен йөрөткән бер нисә ырыуға бүленгән: Вобургевич, Улашевич, Бостеева, Чаргова чади. Был ырыуҙар ҙур ҡәбилә союздарына берләшкән, ә үҙәк булып примитив ҡышлау-ҡалалар хеҙмәт иткән. [[XI быуат]] аҙағына тарҡау күскенсе урҙаларҙың айырым ҡәбилә берләшмәләренә тупланыуы тамамлана. Һәр урҙа һәм уға ингән вағыраҡ тармаҡтар — курендар ҡышлау, йәйләү һәм күсенеү маршруттары булған ер участкаһына эйә була. Курененә нисә ҡәрҙәш ғаилә берләштереп тора. Этник составы буйынса ҡарарға мөмкин курененә ҡыпсаҡтар ғына түгел, ә күрше халыҡтар (мәҫәлән, болгарҙар). Илбаҫарҙарына башлығы булған [[Хан (дәрәжә)|хан]], бер үк ваҡытта торорға һәм билдәле бер йола буйынса курененә башлығы. С Плетневый фекере буйынса, ғәҙәти кешеләр түгел, унда 40 000 ашыу суммаға (шул уҡ ваҡытта, русь кенәзлектәрен халыҡ һаны буйынса уртаса ҡалаларҙа, Рязань мәҫәлән, 100 000 самаһы кеше йәшәй).
Богатства, добытые половцами в результате набегов и походов, распределялись между знатью, руководившей походом. Рядовые воины получали лишь малую часть добычи. При неудачном стечении обстоятельств (неудачный поход, падёж скота) рядовые общинники разорялись и попадали в зависимость к аристократам. Таким образом, вследствие сильного экономического разделения у половцев из среды родовой [[аристократия|аристократии]] формировалась собственная [[феодализм|феодальная]] знать. Простые пастухи, не обладавшие большими стадами и пастбищами, как правило, попадали в экономическую зависимость от аристократов, дававших им скот «на выпас» при условии выплаты половины приплода.
=== Ҡыпсаҡ ҡалалары ===
Ҡыпсаҡтар күсмә-малсы ғына түгел
Сыгнак, Джент, Барчынлыкент — Һырдаръяла, Канглыкент — Ырғыҙҙа, Саксин — йылға түбәнге [[Волга]], Шарукань — алыҫ түгел хәҙерге заманда [[Харьков]].
=== Ҡыпсаҡтарҙың билдәле хакимдары ===
|