Ҡыпсаҡтар: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
138 юл:
 
== Ҡәбиләләре ==
Ҡыпсаҡ ҡәбиләһе [[XI быуат|XI]]—[[XII быуат|xii быуатта]]та, мосолман яҙма сығанаҡтары мәғлүмәттәренә ярашлы, төрки телле халыҡтарҙың иң күп һанлыһанлыһы була, ә уларҙыңулар иң киң таралыу өлкәһеөлкәһенә эйә була<ref>{{КитапКнига|автор=Акишев К.А.|заглавие=История Казахстана. Том I|ответственный=|издание=|место=Алматы|издательство=Атамұра|год=1996|страницы=432|страниц=544|isbn=}}</ref>.
 
ФәндәрАн-Нувайриға академияһы буйынса-Нувайриярашлы, ырыуы ҡыпсаҡтырҡыпсаҡтырҙың ҡәбиләләре күп төрлө була икән. Был [[XIII быуат|xiii быуатта]]та был токсобтоксоба, йет, бурджоглы, бурлы, [[Ҡаңлы|кангуоглы (кангароглы)]], андоглы, дурут, карабароглы, джузан, карабирикля, котянинкотян ҡәбиләләре<ref name="KRG">''Кузеев Р. Г.'' [http://shejere.narod.ru/qipsaq.htm ПРОИСХОЖДЕНИЕ БАШКИРСКОГО НАРОДА. ЭТНИЧЕСКИЙ СОСТАВ, ИСТОРИЯ РАССЕЛЕНИЯ.] МОСКВА, НАУКА, 1974.</ref>. [[Ибн Хәлдүн|Ибн халдун]], шуларҙыңдә уняҙылыштарында ҡәбиләләребик ләаҙ уларғағына ҙуртөҙәтмәләр булмағанменән, төҙәтмәләрун половцевбер менәнҡәбилә яҙыути. УлУлар түбәндәгесә атағандаратаған: токсобтоксоба, сетсета, буржоглы, эльбуряэльбури, канаарлы, оглы, дурут, калабаал, джерсан, карабирикля һәм кунун.
 
Урыҫ йылъяҙмаларында [[XI быуат|XI]]—[[XII быуат|xii быуаттарҙа]]тарҙа ҡыпсаҡтар түбәндәге төркөмдәргә бүленә: бурчевичДнепрҙан лукоморскийкөнбайыштараҡ лукоморҙар һәм көнбайыштараҡ Днепрбурчевичтар (буржоглы тура килә<ref name="RDA" /> либо эльбори, ольберам<ref>[http://www.bibliotekar.ru/rus/35.htm Слово о полку Игореве]</ref><ref>Ахиджанов С. М. [http://kronk.spb.ru/library/ahinzhanov-sm-1976.htm Об этническом составе кипчаков средневекового Казахстана]</ref>) восточнее Днепра<ref>[http://www.krotov.info/acts/12/pvl/ipat29.htm Ипатьевская летопись]. Также о двух группах, разделённых Днепром, под 1170 годом.</ref> (1193 год), читеевичей<ref>{{Cite web|url=http://www.bibliotekar.ru/rus/34.htm|title=Поучение Владимира Мономаха|publisher=www.bibliotekar.ru|accessdate=2019-04-26}}</ref>, шулай уҡ бурнович, токсобич, колобич, тертробич (дурут), улашевич һәм тарголовцев(1185), көнсығышта волга ямяковский<ref>[[Лаврентьевская летопись]]</ref> <ref name="IS">[http://lib.pushkinskijdom.ru/Default.aspx?tabid=4940 ЛЕТОПИСНЫЕ ПОВЕСТИ О ПОХОДЕ КНЯЗЯ ИГОРЯ]</ref>), а также бурновичей, токсобичей, колобичей, тертробичей (соответствие дурут<ref name="EUA" />), тарголовцев и улашевичей<ref name="IS" />(1185), ямяковских восточнее Волги<ref>[[Лаврентьевская летопись]]</ref> (1184, соответствие ''[[йемеки|йемекам]]'', подчинённым кипчакам и известным только после исчезновения из источников имени кимаков<ref>[[Расовский, Дмитрий Александрович|Расовский Д.  А. ]] Половцы. Чёрные клобуки: печенеги, торки и берендеи на Руси и в Венгрии (работы разных лет). 1-й том, серия «Материалы и исследования», проект «Суюн». М., ЦИВОИ, 2012, 240 с., С.125-126, 132:.</ref>).
</ref> йәки эльбори, ольбер<ref>[http://www.bibliotekar.ru/rus/35.htm Слово о полку Игореве]</ref><ref>Ахиджанов С. М. [http://kronk.spb.ru/library/ahinzhanov-sm-1976.htm Об этническом составе кипчаков средневекового Казахстана]</ref>) днепрҙан көнсығыштараҡ<ref>[http://www.krotov.info/acts/12/pvl/ipat29.htm Ипатьевская летопись]. Также о двух группах, разделённых Днепром, под 1170 годом.</ref> (1193 йылда), читеевич<ref>{{Cite web|url=http://www.bibliotekar.ru/rus/34.htm|title=Поучение Владимира Мономаха|publisher=www.bibliotekar.ru|accessdate=2019-04-26}}</ref> (1180 башында һәм аҙағында 1190-хан; етобе ярашлы, етебич 1185 йылда<ref name="IS">[http://lib.pushkinskijdom.ru/Default.aspx?tabid=4940 ЛЕТОПИСНЫЕ ПОВЕСТИ О ПОХОДЕ КНЯЗЯ ИГОРЯ]</ref>), шулай уҡ бурнович, токсобич, колобич, тертробич (дурут ярашлы), улашевич һәм тарголовцев(1185), көнсығышта волга ямяковский<ref>[[Лаврентьевская летопись]]</ref> (1184, ярашлы ''йемек'', ҡимаҡтар исеме юҡҡа ғына буйһоноу һәм сығанағы билдәле булғандан һуң, ҡыпсаҡ<ref>[[Расовский, Дмитрий Александрович|Расовский Д. А.]] Половцы. Чёрные клобуки: печенеги, торки и берендеи на Руси и в Венгрии (работы разных лет). 1-й том, серия «Материалы и исследования», проект «Суюн». М., ЦИВОИ, 2012, 240 с., С.125-126, 132.</ref>).
 
Археология мәғлүмәттәре буйынса, сараларҙыңһары билдәләреҡыпсаҡтар билдәһе булған-Аҙау таш балбалдар Северской Донец йылғаһының урта һәм түбәнге ағымында һәм ҡыпсаҡтарҙыңАҙау төньяҡбуйында локализоваться изваяние таш северский буйынсаурынлашҡан, иң элек бөтәбыл ҡыпсаҡтарҙың йәйләүҙәрелукоморьелағы булғандыркүсенеп лукоморскиййөрөү эсенә үҙәгеүҙәктәре (р.Молочная Һөтйылғаһы) һәм бурчевичбурчевичтар (р.Северской Донец ҡушылдығы Волчья йылғаһы) (ҡағыла,токсобичтарҙың мәҫәлән, донДонец һәм донецДон токсобичараһындағы араһындайәйләүҙәренә йәйләүҙәретеймәйсә)<ref name="PSA">Плетнёва С/>. А.Шулай [http://annales.info/step/pletneva/index.htmуҡ Половцы]төбәктең көнбайышында ҡомандар, көнсығышында кундар күсенеп йәшәгән.
</ref>. Был версия буйынса тиеүе менән нисек бергә, куман бүленгән был көнбайыштараҡ төбәктә, шулай итеп баҫып, уны кун көнсығышҡа бүленә.
 
Сергей Григорьевич Кляшторный тәҡдим иткән<ref name="KSG" /> таш балбалдары булған төбәкте 5 территориаль төркөмгә бүлеү групп, регион с каменными изваяниями соответствует днепровской группе (с крымской подгруппой); на запад от него — дунайская (с балканской подгруппой), на восток — донская (с предкавказской подгруппой), затем казахстанско-приуральская (включая [[саксины|саксинскую]]) и алтайско-сибирская.
Тәҡдим буйынса с. г. кляшторный<ref name="KSG">''Кляшторный С. Г.'' [http://kronk.spb.ru/library/klashtorny-savinov-2005-1-4-4.htm Степные империи: рождение, триумф, гибель] // Кляшторный С. Г., Савинов Д. Г. 2005: Степные империи древней Евразии. СПб: 2005. 346 с.</ref> 5 территориаль төркөмдәргә бүлеп, төркөм менән таш изваяние төбәктәренә тура килгән днепр (ҡырым менән төркөмсәһе); уның көнбайышта — дунай (балҡан менән төркөмсәһе), көнсығышта — дон (предкавказский менән төркөмсәһе), һуңынан ҡаҙаҡ-приуральский (шул иҫәптән саксинский) һәм алтай-себер.
 
Тәҡдимәҡдим буйынса с. г. кляшторный<ref name="KSG">''Кляшторный С. Г.'' [http://kronk.spb.ru/library/klashtorny-savinov-2005-1-4-4.htm Степные империи: рождение, триумф, гибель] // Кляшторный С. Г., Савинов Д. Г. 2005: Степные империи древней Евразии. СПб: 2005. 346 с.</ref> 5 территориаль төркөмдәргә бүлеп, төркөм менән таш изваяние төбәктәренә тура килгән днепр (ҡырым менән төркөмсәһе); уның көнбайышта — дунай (балҡан менән төркөмсәһе), көнсығышта — дон (предкавказский менән төркөмсәһе), һуңынан ҡаҙаҡ-приуральский (шул иҫәптән саксинский) һәм алтай-себер.
 
== Социаль-сәйәси ойошма ==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Ҡыпсаҡтар» битенән алынған