|
'''Занзибар''' (суахили Funguvisiwa ya Zanzibar, {{lang-en|Zanzibar Archipelago}}) —[[Һинд океаны]]<nowiki/>нда 75 утрауҙан торған [[архипелаг]], [[Африка]]<nowiki/>ның көнсығыш яры буйлап хәҙерге [[Танзания]] ҡаршыһынан һуҙылған. Архипелагтың бер өлөшө Занзибар автономияһына инә.
{{Административная единица
|Цвет1 = {{цвет|Танзания}}
|Цвет2 =
|Русское название = Занзибар Халыҡ Республикаһы
|Оригинальное название = {{lang-sw|Jamhuri ya Watu wa Zanzibar}}<br />{{lang-en|People's Republic of Zanzibar}}<br />{{lang-ar|زنجبار}}
|Флаг = Flag of Zanzibar.svg
|Описание герба =
|Описание флага = Занзибар флагы
|Страна = [[Танзания]]
|lat_dir = S |lat_deg = 6 |lat_min = 8 |lat_sec =
|lon_dir = E |lon_deg = 39 |lon_min = 19 |lon_sec =
|Гимн =
|Статус = ярым автономия
|Входит в =
|Включает = 5 өлкә
|Столица = Занзибар
|Крупный Город =
|Крупные Города =
|Дата =
|Глава = Али Мөхәммәт Шейн
|Название главы = [[Президент]]
|Глава2 =
|Название главы2 =
|ВВП =
|Год ВВП =
|Место по ВВП =
|ВВП на душу населения =
|Место по ВВП на душу населения = name=www.nbs.go.tz/
|Язык =
|Языки =
|Население = 1 303 569<ref name=www.nbs.go.tz>[http://www.nbs.go.tz/sensa/PDF/Census%20General%20Report%20-%2029%20March%202013_Combined_Final%20for%20Printing.pdf Population Distribution by Administrative Units, United Republic of Tanzania, 2012]</ref>
|Год переписи = 2012
|Процент от населения =
|Место по населению =
|Плотность = 529,91
|Место по плотности =
|Национальный состав =
|Конфессиональный состав =
|Площадь = 2654
|Процент от площади =
|Место по площади =
|Максимальная высота =
|Средняя высота =
|Минимальная высота =
|Широта =
|Долгота =
|Карта = Spice Islands (Zanzibar highlighted).svg|250px|Занзибар
|Карта административной единицы =
|ЧасовойПояс = [[UTC]]+3
|Аббревиатура =
|ISO =
|FIPS =
|Телефонный код =
|Почтовые индексы =
|Интернет-домен =
|Код автомобильных номеров =
|Сайт =
|Категория в Commons =
|Примечания =
}}
== Географияһы ==
'''Занзиба́р''' ({{lang-sw|Jamhuri ya Watu wa Zanzibar}}, {{lang-en|People's Republic of Zanzibar}}, {{lang-ar|زنجبار}} — ''Занзибар Халыҡ Республикаһы'') — [[Танзания|Берләшкән Танзания Республикаһы]] составындағы ярым автономия. Ике төп уртауҙан — Пемба һәм Унгуджа (Занзибар) утрауҙарынан тора.
Архипелаг нигеҙен өс ҙур утрау — Унгуджа (бик йыш З''анзибар утрауы тип атайҙар''), Пемба һәм Мафия тәшкил итә. Башҡа ваҡ утрауҙар уларҙы тирәләп урынлашҡан. Архипелагтың иң ҙур ҡалаһы Занзибар ([[2003 йыл]]<nowiki/>да халҡы 257 мең кеше була) Унгуджа утрауында урынлашҡан. [[Климат]] йылы һәм үтә дымлы.
== Тарихы ==
Административ үҙәге — Занзибар ҡалаһы (257 мең кеше ([[2003]])).
Миоценға тиклем архипелаг [[Африка]] ҡитғаһының бер өлөшө булып тора. Уның тураһындағы беренсе мәғлүмәттәр X быуатта, бында Шираз фарсылары килгәс барлыҡҡа килә. Фарсы күскенселәре тиҙ үк ассимиляцияға бирлеүгә ҡарамаҫтан, урындағы халыҡ әлегәсә үҙен «ширазиҙар» тип йөрөтә. Улар Занзибарға [[Ислам]] динен индерә. Әлеге ваҡытта мосолмандар халыҡтың 88 процентын тәшкил итә, ҡалғандар — христиандар һәм Африканың мәжүсилек культына табыныусылар.
[[Урта быуаттар|Урта быуат]]<nowiki/>тарҙа Занзибарҙа Африка джунглиҙарынан тотолған тотҡондар менән сауҙа киң йәйелдерелә. Ваҡыт үтеү менән ҡолдар менән һатыу итеү төбәк аҡһөйәктәренең үҙәген тәшкил иткән [[Оман]] сауҙагәрҙәре ҡулына күсә. XVII быуатта Занзибар Момбаса һәм Ормуз менән бер рәттән [[Португалия]]<nowiki/>ның колониаль биләмәләре составына инә. XVII быуат уртаһында Оман ғәрәптәре Европа колониаторҙары тарафынан яһалған һөжүмдән иҫтәренә килеп, уларҙы Һинд океанының көнбайыш өлөшөнән ҡыҫырыҡлап сығара башлай. Шулай булһа ла Занзибарҙа солтан власы оҙаҡ ваҡытҡа номиналь булып ҡала.
== Тарих ==
[[Урта быуаттар]]ҙа Занзибарҙа Көнсығыш [[Африка]]нан килтерелгән ҡолдар менән һатыу итеү үҫешә. Ваҡыт үтеү менән ҡолдар менән сауҙа итеү [[Оман]]дан сыҡҡан ғәрәп сауҙагәрҙәре контроле аҫтына күсә, улар төбәк аҡһөйәктәренең йәҙрәһен тәшкил итә. XVI быуатта Занзибар [[Португалия]]ның колониаль биләмәләре составына керә, бындағы солтан власы оҙаҡ ваҡытҡа номиналь булып ҡала. XVII быуат уртаһында [[Һинд океаны]]ның көнбайыш өлөшөндә [[ғәрәптәр]] яңынан үҙ йоғонтоһон ҡайтара башлай.
=== Занзибар солтанлығы ===
1853 йылға ҡарай Оман солтаны ''Сәйет ибн Солтан'' Көнсығыш Африка яр буйының ҙур ғына өлөшөн үҙ контроле аҫтына ала һәм баш ҡалаһын [[Маскат]]тан Занзибарға (Унгуджаға) күсерә. Африканан килтерелгән фил һөйәгенә һәм ҡолдарҙы һатыуға һорау артҡас, утрау яңынан иҡтисади үҫеш кисерә. Занзибарҙа киң төҙөлөш башлана, утрауҙаңы архитектура ҡомартҡылары [[ЮНЕСКО]] тарафынан Бөтә донъя мираҫына индерелә.
[[1853 йыл]]<nowiki/>да Оман солтандарының иң ҡеүәтлеһе Сәйет ибн Солтан, Африка яр буйының ҙур участкаһында контроль урынлаштыра һәм баш ҡаланы Занзибарҙын [[Маскат]]<nowiki/>ҡа күсерә. Африка баҙарына сыҡҡан тауарға — фил һөйәгенә һәм ҡолдарға утрау яңынан иҡтисади үҫеш кисерә. Солтанат осоронда Занзибарҙа төҙөлөш киң йәйелдерелә, утрауҙың архитектура ҡомартҡылары [[ЮНЕСКО]] тарафынан [[Бөтә донъя мираҫы|Бөтә донъя мираҫы исемлеге]]<nowiki/>нә индерелгән.
[[1861 йылдайыл]]<nowiki/>да ''Занзибар солтанлығы'' Оман солтанлығынан айырыла, ә 1890 йылда [[Британия1890 империяһыйыл]]<nowiki/>да Британия протекторы протекторатынабулып әүереләҡала.
1963 йылда [[Бөйөк1964 Британияйыл]] башында Бөйөк Британия хөкүмәте утрауҙарҙыЗанзибарҙы ғәрәп солтанына тапшыра һәм бер аҙнанан һуң Занзибар бойондороҡһоҙ дәүләт — Занзибар Халыҡ республикаһы тип иғлан ителә. 1964Британдар йылдакитеү менән утрауҙа ихтилал тоҡанабашлана: Занзибарҙың ҡара тәнлетәнлеләр халҡы ғәрәптәр хакимлығы аҫтында ҡалғығыһыбулырға килмәйтеләмәй һәм уныуларҙы бөтөрә.властан Һөҙөмтәләҡыуып Занзибартөшөрә. континентальРеволюция Африкалабарышында урынлашҡанғәрәптәр Таньганьикаһәм менәниндийҙар берләшәкөсләнә, үлтерелә һәм [[Танзания|Берләшкәнталана. ТанзанияҺәләк Республикаһы]]булыусылар (Берләшкәнһаны Таньганьикабер һәмнисә Занзибарйөҙҙән 20 Республикаһы)меңгә барлыҡҡатиклем киләбаһалана.
=== Занзибар Танзания составында ===
== Статус ==
1964 йылда Занзибар һәм Танганьика властары берҙәм дәүләт — Танзания (комбинация «Танганьика» һәм «Занзибар» атамаларынан алына) төҙөү тураһында килешеү төҙөй.
[[Файл:Regions of Tanzania ru.svg|thumb|310px|Занзибарҙың биш өлкәһе менән бергә Танзания өлкәләре]]
[[Файл:Flag_of_Zanzibar.svg|мини|150x150пкс|Занзибарҙың яңы флагы тәүге тапҡыр 2005 йылдың ғинуарында күтәрелә.]]
Занзибар утрауы Танзания составындағы ярымавтономия булып тора, административ үҙәге - Занзибар. [[2005 йыл]]<nowiki/>дан үҙ әләменә, парламентына эйә, шулай уҡ президенты бар. 2010 йылдың 3 ноябренән власҡа Әли Мөхәмәд Шейн килә.
== Мәҙәниәте ==
Занзибарҙың башлығы — Занзибар президенты һәм бер үк ваҡытта Танзанияның вице-президенты булып тора. Уның вәкәләтлегенә архипелагтың эске эштәре ҡала, шул уҡ ваҡытта тышҡы сәйәсәт — Танзанияға күсә.
=== Телдәре ===
2005 йылдан Занзибарҙың үҙ флагы һәм парламенты була, Занзибар президенты ла һаҡланып ҡала.
Занзибар халҡы кеше [[Суахили теле|суахили]] (кисуахили) — банту төркөмөнәң иң ҙур телендә һәм Танзанияның [[дәүләт теле]]<nowiki/>ндә һөйләшә. Шуныһы иғтибарға лайыҡ, тап Занзибар халҡы һөйләшкән киунгуджа (kiunguja) - суахилиҙың варианты Танзания халҡы өсөн генә түгел, суахили телле илдәр өсөн дә әҙәби норма булып тора<ref>Sarali Gintsburg (2018) Arabic language in Zanzibar: past, present, and future, Journal of World Languages, 5:2, 81-100, DOI: 10.1080/21698252.2019.1570663.</ref>. Ҡайһы бер сығанаҡтар раҫлауынса, занзибарҙар бер нисә телдә, шул иҫәптән ғәрәп[[Француз теле|, француз]] һәм итальян, телендә лә, иркен һөйләшә тиһә лә<ref>Chris McIntyre and Susan McIntyre, «Zanzibar, Pemba, and Mafia», Bradt Travel Guide, 2009, p. 36.</ref>, ғәмәлдә улай түгел.
==== Ғәрәп теле ====
Президент Занзибар революцион хөкүмәте башлығы булып тора<ref>{{cite web|url=http://www.eisa.org.za/WEP/zan5.htm#fn4|title=Zanzibar: Constitution|publisher=Electoral Institute of Southern Africa|accessdate=|archiveurl=http://www.webcitation.org/69YeIS4o8|archivedate=2012-07-31}}</ref>. Президент 5 йылға бер һәм тик бер генә срокка һайлана<ref>{{cite web|url=http://www.eisa.org.za/WEP/zan4.htm|title=Zanzibar: Electoral system|publisher=Electoral Institute of Southern Africa|accessdate= |archiveurl=http://www.webcitation.org/69YeJ7z85|archivedate=2012-07-31}}</ref>.
Бөгөн Занзибарҙа ғәрәп теленең өс төрө: әҙәби, [[Оман]] ғәрәп теле һәм хадрамий ғәрәп теле (Хадрамаут төбәгенә бәйле, Көньяҡ [[Йемен|Йәмән]]). Оман һәм Хадрамий ғрәп телдәренең яҡын булыуына ҡарамаҫтан, был диалекттарҙа һөйләшеүселәр ике телдең дә характерлы һыҙаттарын үҙенә алған унификацияланған вариант булдырмаған. Хадрамий варианты (был телдә ике тиҫтәнән ашыу самаһы кеше һөйләшә) бөтөнләй юҡҡа сыҡҡан тиерлек, оман ғәрәп теле, унда ла сикле генә һанда һөйләшеүҙәренә ҡарамаҫтан, әле ҡулланыла. Бының менән бер рәттән, ғәрәп теле абруйлы әҙәби теле статусын һаҡлап ҡала. Дөйөм алғанда, ғәрәп теле Занзибарҙа быуаттар дауамында төп ролде уйнаһа ла, хәҙер тарафынан тулыһынса тиерлек ҡыҫырыҡлап сығарылған. Көндәлек аралашыу тап ошо телдә бара<ref>Sarali Gintsburg (2018) Arabic language in Zanzibar: past, present, and future, Journal of World Languages, 5:2, 81-100, DOI: 10.1080/21698252.2019.1570663.</ref>.
== Галерея ==
Занзибар вәкилдәр палатаһы ярым автономияның законодар сығарыусы орган булып тора. Парламент составына 81 ағза керә<ref>[http://www.zanzibarassembly.go.tz/index.php Zanzibar House of Representatives website] {{ref-en}}</ref>.
<gallery class="center">
Файл:Zanzibar from sea.jpg|Диңгеҙҙән күренеш
Файл:Zanzibar sultan palace.jpg|Занзибарҙың солтан һарайы күренешле яр буйы
Файл:Fort-Zanzibar.jpg|Занзибарҙа Ғәрәп флоты
Файл:Stone Town beach view.jpg|Причалда
</gallery>
== Данлыҡлы кешеләре ==
== Административ бүленеш ==
[[Танзания|Берләшкән Танзания Республикаһы]] составында Занзибар ярым автономия булып тора. Уның составына Танзанияның биш өлкәһе керә<ref name=www.nbs.go.tz/>:
{| class="wikitable sortable"
|-
! № || Өлкә (мкоа) || ''[[Суахили]]'' || Адм. үҙәге || Майҙаны,<br />км² || Халҡы,<br />кеше (2012) || Халыҡ тығыҙлығы,<br />кеше/км²
|-
| 1 || Төньяҡ Пемба || ''Kaskazini Pemba'' || Вете || align="right"| 574 || align="right"| 211 732 || align="right"| 368,87
|-
| 2 || Көньяҡ Пемба || ''Kusini Pemba'' || Мкоани || align="right"| 332 || align="right"| 195 116 || align="right"| 587,70
|-
| 3 || Төньяҡ Занзибар || ''Kaskazini Unguja'' || Мкокотони || align="right"| 470 || align="right"| 187 455 || align="right"| 398,84
|-
| 4 || Үҙәк Көньяҡ Занзибар || ''Kusini Unguja'' || Коани || align="right"| 854 || align="right"| 115 588 || align="right"| 135,35
|-
| 5 || Көнбайыш Занзибар || ''Mjini Magharibi'' || Занзибар || align="right"| 230 || align="right"| 593 678 || align="right"| 2581,21
|-style="background: #DDD;" | class="sortbottom"
| || '''Занзибар''' || ''Zanzibar'' || Занзибар || align="right"|2460 || align="right"| 1 303 569 || align="right"| 529,91
|}
* [[Фредди Меркьюри]], [[Queen]]<nowiki/>рок-төркөмө йырсыһы.
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
== Галерея ==
<gallery>
* Маскат һәм Оман биләмәһе
Файл:Zanzibar sultan palace.jpg|Солтан һарайы менән Занзибар ҡалаһының диңгеҙ яр буйы
Файл:Fort-Zanzibar.jpg|* Занзибарҙа ғәрәппаром һәләкәте форты
</gallery>
== Иҫкәрмәләр ==
<references />
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* [http://www.artkavun.kherson.ua/zanzibar.htm Занзибар: фоторепортаж һәм очерк]
* [https://forum.awd.ru/viewtopic.php?f=657&t=354782&attempt=1 Занзибар 2018. Как вернуться живыми?! Форум Винского]
[[Категория:Танзания]]
* [https://forum.awd.ru/viewtopic.php?f=872&t=354746 Занзибар. Видео российских туристов с Занзибара]
* {{Ютуб|id=nGowXe9bINU|logo=м|title=ЗАНЗИБАР. Неизведанные острова. Документальный фильм.}}
[[Категория:Википедия:Статьи с переопределением значения из Викиданных]]
| 