Әбү Симбел: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
"Абу-Симбел" битен тәржемә итеп төҙөлгән
 
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
{{Ук}}
'''Әбү Симбел'''<ref></ref> ) — [[Нил|Нилдың]] көнбайыш ярындағы ҡая, уға Рамсес II (б.э.т. 1279—1213 йылдар) осорондағы [[Боронғо Мысыр]] ғибәҙәтханалары соҡоп эшләнгән. Нубияла, Асуандан 285 км көньяҡтараҡ, хәҙерге Мысыр-Судан сиге буйында урынлашҡан.
'''Әбү Симбел'''<ref>{{книга
|автор =
|часть =
|заглавие = Советский энциклопедический словарь
|оригинал =
|ссылка =
|ответственный =
|издание = 4-е, с изменениями
|место = Москва
|издательство = Советская энциклопедия
|год = 1986
|том =
|страницы = 11
|страниц = 1600
|серия =
|isbn =
|тираж = 2 500 000
}}</ref> (в другой транскрипции '''Абу-Симбиль'''<ref>{{книга
|автор =
|часть =
|заглавие = Атлас мира (Федеральная служба геодезии и картографии России)
|оригинал =
|ссылка =
|ответственный =
|издание =
|место =Москва
|издательство = Роскартография (ФГУП Производственное картосоставительское объединение "Картография")
|год = 2003
|том =
|страницы = 153, 219
|страниц = 360
|серия =
|isbn =
|тираж = 15 000
'''Әбү Симбел'''<ref>}}</ref> ) — [[Нил|Нилдың]]дың көнбайыш ярындағы ҡая, уға Рамсес II (б.э.т. 1279—1213 йылдар) осорондағы [[Боронғо Мысыр]] ғибәҙәтханалары соҡоп эшләнгән. Нубияла, Асуандан 285 км көньяҡтараҡ, хәҙерге Мысыр-Судан сиге буйында урынлашҡан.
 
Йылғаға уҡ етеп торған ҡая ваҡ бөртөклө ҡомташтан тора, бейеклеге 100 м, иероглифтарҙа «изге тау» тиелгән һәм фортификация ҡоролмалары менән нығытылғандыр тип фаразлана, шунлыҡтан был ер ул яҙмаларҙа «Рамзессополис ҡәлғәһе» тип аталғандыр. Хәҙерге Әбү Симбел атамаһы, моғайын, нубийса '''Ипсамбул''' тигәндән алынғандыр.<ref>{{Книга|ссылка=https://books.google.de/books?id=R44VRnNCzAYC&printsec=frontcover&source=gbs_v2_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false|автор=Sharon La Boda|заглавие=International Dictionary of Historic Places: Middle East and Africa|год=1994|издательство=Taylor & Francis|страниц=816|isbn=978-1-884964-03-9}}</ref>. ЕвропадаЕвропала ғибәҙәтхана 1810-сы йылдарҙағы Иоганн Людвиг Буркхардт тасуирламаларынан билдәле.
 
Әбү Симбел Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелгән<ref name="bre"></ref>.
 
== Ғибәҙәтханалары ==
ҘибәҙәтханаларҙыңҒибәҙәтханаларҙың '''ҙуры''' фирғәүен Рамсес II хөрмәтенә, илаһтар Амон, Ра-Хорахти һәм Птахҡа бағышлап төҙөлгән; унан '''бәләкәсерәк''' икенсе ҡорам  Рамсес II-нең беренсе ҡатыны батшабикә Нефертари Меренмут хөрмәтенә, алиһә Хатхорға бағышланған<ref name="bre">{{КитапКнига|автор=Стародуб Т. Х.|год=2005|тираж=65 000|isbn=5-85270-329-X|серия=|страниц=768|страницы=48|том=1|издательство=Большая Российская энциклопедия|часть=Абу-Симбел|место=М|издание=|ответственный=С. Л. Кравец|ссылка=|оригинал=|заглавие=[[Большая российская энциклопедия]]|ссылка часть=http://bigenc.ru/fine_art/text/661983}}</ref>.
 
Беренсеһендә мөһим тарихи һүрәттәр, яҙыуҙар һаҡланған. Унда үҙенә-үҙе баш эйеп торған батша төшөрөлгән, йәғни уның илаһи һынына кеше батша баш эйә. БашҡаУл башҡа илаһтар уратыуында ул ҡаяға арҡаһы менән торған ҙур һын итеп һүрәтләнгән. Көнсығыш фасадта, ғибәҙәтхана ишеге эргәһендә, өс илаһтың  — Амондың, Ра-Хорахтиҙың, Птахтың — һәм батшаның үҙенең мөһабәт һыны яһалған, уларҙың бейеклеге 20 м самаһы. Мөһабәт скульптуралар аҫтында уның ғаилә ағзалары  — әсәһе, ҡатыны Нефертари һәм балалары һынландырылған. Эске бүлмәләрҙең диуарҙары йола башҡарыу һәм хәрби күренештәрҙе һынландырған рельефтар менән биҙәлгән.
[[Файл:Panorama_Abu_Simbel.jpg|альт=|центр|мини|588x588пкс|Рамсес ғибәҙәтханаһы]]
[[Файл:S10.08_Abu_Simbel,_image_9502.jpg|слева|мини|Коридорҙың арғы осо]]
Ғибәҙәтхана йылына ике тапҡыр  — 22 октябрҙә һәм 22 февралдә  иртәнге 6-ла  — ҡояш нуры 65 м оҙонлоғондағы коридорҙы үтеп, 4 илаһтың ултырып торған һынына төшөрлөк итеп проектланған; Амон менән Ра-Хорахтиҙың һынына ул 6-шар минут, Рамзес II (уртала) һынына 12 минут буйы төшөп тора. Птах илаһ һынына ҡояш бер ҡасан да төшмәй. Ғибәҙәтхананың эске бүлемдәрендә  — 2 гипостиль, доға ҡылыу урындары һәм Амон, Ра-Хорахти, Птах, Рамзес II һындары торған изге урын<ref name="bre">{{КитапКнига|автор=Стародуб Т. Х.|год=2005|тираж=65 000|isbn=5-85270-329-X|серия=|страниц=768|страницы=48|том=1|издательство=Большая Российская энциклопедия|часть=Абу-Симбел|место=М|издание=|ответственный=С. Л. Кравец|ссылка=|оригинал=|заглавие=[[Большая российская энциклопедия]]|ссылка часть=http://bigenc.ru/fine_art/text/661983}}</ref>.
 
''Кесе ғибәҙәтхана'' алдында горельеф итеп ташҡа ырылған алты статуя тора: һәр яҡлап батшаның   ике, батшабикәнең бер һүрәте һынландырылған; статуяларҙың бейеклеге 10  м самаһы<ref name="bre">{{КитапКнига|автор=Стародуб Т. Х.|год=2005|тираж=65 000|isbn=5-85270-329-X|серия=|страниц=768|страницы=48|том=1|издательство=Большая Российская энциклопедия|часть=Абу-Симбел|место=М|издание=|ответственный=С. Л. Кравец|ссылка=|оригинал=|заглавие=[[Большая российская энциклопедия]]|ссылка часть=http://bigenc.ru/fine_art/text/661983}}</ref>. Ғибәҙәтхананың көньяғына, икенсе бәһлеүәндең һынына, коний ялланмалары ҡалдырған грекса яҙмаяҙыу бар, был ялланмалар бында Псамметих II (б.э.т. 595—589) осоронда, Элефантинанан [[Эфиопия|Эфиопияға]]ға сигенгән яугирҙәрҙе эҙәрләгәндә булып киткән.
[[Файл:Abu_Simbel_relocation_by_Zureks.jpg|слева|мини|Ғибәҙәтханаларҙың әүәлге һәм хәҙерге урыны менән һыу кимәлен һүрәтләгән модель ]]
Ваҡыттар үтеү менән ғибәҙәтханалар ташландыҡ хәлгә килә, уларҙы ҡом күмеп китә. Псамметих II-нең б.э.т. VI быуаттағы яу сәфәрендә ҡом төп ғибәҙәтхананың статуяларын тубыҡҡа тиклем ҡаплаған булған. Онотолған ғибәҙәтханаларға 1813 йылда швейцар шәреҡсеһе Иоганн Людвиг Буркхардт юлыға. Төп ғибәҙәтхананың өҫкө фризын тапҡас, асышы тураһында итальян тикшеренеүсеһе авантюрист Джованни Бельцониға һөйләй, ул килеп, соҡоноп ҡарай, әммә ғибәҙәтхана ищүшегенишеген таба алмай. Бельцони 1817 ҡабат килә һәм ғибәҙәтхана комплексына инеүгә өлгәшә.
 
== Күсереү (1964—1968) ==
1952 йылғы революциянан һуң [[Нил]] йылғаһында, Асуан эргәһендә, икенсе плотинаны ҡороу башлана. Нил буйындағы ғибәҙәтханалар Насер һыуһаҡлағысы төбөндә ҡалырға тейеш була. 1959 йылда тарихи мираҫты ҡотҡарыу эше башлана.
 
[[ЮНЕСКО]] махсус комиссия йыя, уға ЮНЕСКО директоры, кәңәшләшеү комитеты етәксеһе һәм өс эксперт инә. Улар ҡомартҡыларҙы 30-ға тоннаға тиклем тонналыҡауырлыҡтағы ҙур киҫәктәргә бүлеп, икенсе урынға күсереп тергеҙеүҙе күҙҙә тотҡан шведс-мысыр проектын яҡлай.
[[Файл:Abusimbel.jpg|мини|Ҙур ғибәҙәтханалағы Бөйөк Рамсес статуяһы 1967 йылда икенсе урында йыйыла ]]
Плотина 1960 йылда төҙөлә башлай. Ҡомартҡылар 1964 — 19681964—1968 йылдарҙа күсерелә. Эштәр совет белгестәре һәм сит ил инженерҙары тарафынан советских [источник не указан 1093 дня] башҡарыла.
 
Ғибәҙәтханаларҙың  яңы урыны   йылға ағымы буйлап 65 метр өҫтәрәк һәм ярҙан 200 метрға ситтәрәк. Әбү Симбел менән Филе ҡомартҡыларын күсереү донъяла иүиң эре археологик инженерлыҡархеология инженерлығы операцияларының береһе һанала.
 
Ғибәҙәтханаларҙың яңы урыны — йылға ағымы буйлап 65 метр өҫтәрәк һәм ярҙан 200 метрға ситтәрәк. Әбү Симбел менән Филе ҡомартҡыларын күсереү донъяла иү эре археологик инженерлыҡ операцияларының береһе һанала.
 
== Мәҙәниәттә ==
* «Абу-Симбел»  — Мысыр бәлзәме (30 градуслы спиртлы үлән төнәтмәһе), этикеткаһына Рамсес ғибәҙәтханаһы төшөрөлгән. [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]]-ҙа 1970— 19801970—1980-се йылдарҙа һатыуҙа булғылай.
 
* «Абу-Симбел» — Мысыр бәлзәме (30 градуслы спиртлы үлән төнәтмәһе), этикеткаһына Рамсес ғибәҙәтханаһы төшөрөлгән. [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]]-ҙа 1970— 1980-се йылдарҙа һатыуҙа булғылай.
 
== Иҫкәрмәләр ==
Юл 35 ⟶ 68:
 
== Әҙәбиәт ==
 
* {{ВТ-ЭСБЕ+|Абу-Симбель}}
* {{КитапКнига|автор=|год=2002|тираж=|isbn=5-8405-0169-7|серия=Величайшие сокровища человечества|страниц=208|столбцы=|страницы=|том=|издательство=Мир книги|часть=|место=М.|издание=|ответственный=Пер. с нем|викитека=|ссылка=|оригинал=|заглавие=100 чудес света: Величайшие сокровища человечества на пяти континентах|ссылка часть=|ref=}}
 
 
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Әбү_Симбел» битенән алынған