Традиция: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
"Традиция" битен тәржемә итеп төҙөлгән
 
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
{{Ук}}
 
'''Тради́ция''' ({{Lang-la|trāditiō}} «риүәйәт», ''[[йола]]'') — исемһеҙ һәм стихиялы барлыҡҡа килгән нормалар, күҙаллауҙар, ҡағиҙәләр һәм үрнәктәр системаһы, ярайһы уҡ күп кешеләркеше тарафынан [[Ҡылыҡ|ҡылыҡ-тәртиптә]] ҡулланыла <ref>{{КитапКнига|ответственный=Под ред. А. А. Ивина|заглавие=Философия: Энциклопедический словарь|место=М.|издательство=Гардарики|год=2004|isbn=5-8297-0050-6}}</ref>. Традициялар быйынданбыуындан-быуынға тапшырыла һәм ижтимағи мөнәсәбәттәтҙемөнәсәбәттәрҙе көйләүселәрҙең береһе булып тора.
 
== Терминдың килеп сығышы ==
'''«Традиция»''' төшөнсәһе {{Lang-la|trāditiō}} тигән һүҙгә, trādō тигән ҡылымға («тапшырыу») тигән ҡылымға барып тоташа. Башта был һүҙ тура мәғәнәһендә ҡулланылған, матди хәрәкәттеғәмәлде аңлатҡан: мәҫәлән, [[Боронғо Рим|Боронғо Римда]]да берәйһенә берәй әйбер тапшырырға кәрәклеге тураһында һүҙ барғанда, хатта ҡыҙҙы кейәүгә биргәндә лә ошо һүҙҙе ҡулланғандар. Традиция төшөнсәһенең семантик спектры сиктәре, тәү сиратта, тапшырылғандың индивид барлыҡҡа килтергән продукт түгеллеген, әммә уның тарафынан нимәнеңдер кемгәлер тапшырылыуын аңлатҡан төшөнсә булған.
 
Гидденс Энтони һәм башҡалар фекеренсә, традицияның хәҙерге мәғәнәһе [[мәғрифәтселек дәүере]]ндә үҫкән<ref name="Giddens2003">{{Книга|заглавие=Runaway world: how globalization is reshaping our lives|ссылка=https://books.google.com/books?id=KPMtVIsNo-wC&pg=PA39|год=2003|издательство=[[Taylor & Francis]]|isbn=978-0-415-94487-8|страницы=39|автор=Anthony Giddens}}</ref><ref name="Shils2006-3">Shils [https://books.google.com/books?id=L-zr1Ovc5ggC&pg=PA3 3-6]</ref><ref name="Shils2006">Shils [https://books.google.com/books?id=L-zr1Ovc5ggC&pg=PA3 18]</ref>. Традиция боронғо дини йола йәки ғөрөф-ғәҙәттәргә ҡарата ла ҡулланылған, тик улар тылсым ҡатнаш мәғәнәһен юғалтҡан осраҡта<ref name="Shils2006-15">Shils [https://books.google.com/books?id=L-zr1Ovc5ggC&pg=PA15 15]</ref>. Башта традициялар телдән-телгә тапшырылған. Хәтерҙә ҡалдырырға шиғри алымдар, рифма һәм аллитерация кеүек ысулдар ярҙам иткән. Әммә бындай традициялар ҙа билдәле бер осорҙа барлыҡҡа килгән тигән фараз бар<ref name="Shils2006-12">Shils [https://books.google.com/books?id=L-zr1Ovc5ggC&pg=PA12 12]</ref>. Традициялар бөгөнгө көн ихтыяждарына яраҡлаштырыла ала<ref name="HobsbawmRanger-2-3">Hobsbawm [https://books.google.com/books?id=sfvnNdVY3KIC&pg=PA2 2-3]</ref><ref name="slang">S. Langlois, Traditions: Social, In: Neil J. Smelser and Paul B. Baltes, Editor(s)-in-Chief, ''International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences'', Pergamon, Oxford, 2001, Pages 15829-15833, {{ISBN|978-0-08-043076-8}}, {{DOI|10.1016/B0-08-043076-7/02028-3}}. [http://www.sciencedirect.com/science/article/B7MRM-4MT09VJ-4PM/2/1eb81ee3e63af98afa7a48ecacfb64a6 Online]</ref>. Традициялар бик яй үҙгәрә<ref name="Shils2006-14">Shils [https://books.google.com/books?id=L-zr1Ovc5ggC&pg=PA14 14]</ref>.
 
Гидденс Энтони һәм башҡалар фекеренсә, традицияның хәҙерге мәғәнәһе [[Мәғрифәтселек дәүере|мәғрифәтселек дәүерендә]] үҫкән <ref name="Giddens2003">{{Китап|заглавие=Runaway world: how globalization is reshaping our lives|ссылка=https://books.google.com/books?id=KPMtVIsNo-wC&pg=PA39|год=2003|издательство=[[Taylor & Francis]]|isbn=978-0-415-94487-8|страницы=39|автор=Anthony Giddens}}</ref><ref name="Shils2006-3">Shils [https://books.google.com/books?id=L-zr1Ovc5ggC&pg=PA3 3-6]</ref><ref name="Shils2006">Shils [https://books.google.com/books?id=L-zr1Ovc5ggC&pg=PA3 18]</ref>. Традиция боронғо дини йола йәки ғөрөф-ғәҙәттәргә лә ҡулланылған, тик улар серлелек ҡатыш мәғәнәһен юғалтҡан осраҡта <ref name="Shils2006-15">Shils [https://books.google.com/books?id=L-zr1Ovc5ggC&pg=PA15 15]</ref>. Башта традициялар телдән тапшырылған. Хәтерҙә ҡалдырырға шиғри алымдар, рифма һәм аллитерация кеүек ысулдар ярҙам иткән. Әммә бындай традициялар ҙа билдәле бер осорҙа барлыҡҡа килгән тигән фараз бар<ref name="Shils2006-12">Shils [https://books.google.com/books?id=L-zr1Ovc5ggC&pg=PA12 12]</ref>. Традициялар бөгөнгө көн ихтыяждарына яраҡлаштырыла ала<ref name="HobsbawmRanger-2-3">Hobsbawm [https://books.google.com/books?id=sfvnNdVY3KIC&pg=PA2 2-3]</ref><ref name="slang">S. Langlois, Traditions: Social, In: Neil J. Smelser and Paul B. Baltes, Editor(s)-in-Chief, ''International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences'', Pergamon, Oxford, 2001, Pages 15829-15833, {{ISBN|978-0-08-043076-8}}, {{DOI|10.1016/B0-08-043076-7/02028-3}}. [http://www.sciencedirect.com/science/article/B7MRM-4MT09VJ-4PM/2/1eb81ee3e63af98afa7a48ecacfb64a6 Online]</ref>. Традициялар бик яй үҙгәрә<ref name="Shils2006-14">Shils [https://books.google.com/books?id=L-zr1Ovc5ggC&pg=PA14 14]</ref>.
 
== Европа мәҙәниәтендә традициялар ==
Яңы дәүергә тиклем «традиция» (trāditiō) тигән латин төшөнсәһе мәҙәниәттең үткәне тип, ул хәҙерге көнгәкөндә актуаллеген юғалтҡан, торғонлоҡ хас булған нәмә менән бәйле тип ҡаралған <ref name="autogenerated1">[http://www.dissercat.com/content/kultura-kak-faktor-obuslovlennosti-demokraticheskoi-traditsii-drevnei-gretsii Диссертация на тему «Культура как фактор обусловленности демократической традиции Древней Греции» автореферат по специальности ВАК 24.00.01 — Теория и история культуры | disse…]</ref>. Традицияларҙы Европа мәҙәниәте сиктәрендә аңлау Яңы дәүер башынан алып тарихи ҡарашҡа нигеҙләнә. Башта традиция төшөнсәһе бүләк кеүек тапшырылған нәмәгә хөрмәт булып торһа, артабан был аспект яйлап юғала. [[Антиклыҡ|Антик]] осор ахырында традиция төшөнсәһе христиан теологияһының үҙәгендә үҫешә, был, бер яҡтан, уның норматив киңәйеүенә, ә икенсе яҡтан   ratio менән традицияны ҡапма-ҡаршы ҡуйыу арҡаһында концептуаль ҡыйынлыҡтар тыуыуға килтерә.
 
Традицияға, айырыуса сиркәүге сиркәүгә тәнҡитле ҡараш [[Мәғрифәтселекмәғрифәтселек дәүере|мәғрифәтселек дәүерендә]]ндә иң юғары нөктәгә етә. Ул саҡта «традиция» төшөнсәһе «иҫкелек» төшөнсәһенең синонимына әйләнә<ref name="autogenerated1">[http://www.dissercat.com/content/kultura-kak-faktor-obuslovlennosti-demokraticheskoi-traditsii-drevnei-gretsii Диссертация на тему «Культура как фактор обусловленности демократической традиции Древней Греции» автореферат по специальности ВАК 24.00.01 — Теория и история культуры | disse…]</ref>.
 
=== Мәғрифәтселек дәүере ===
[[Мәғрифәтселек дәүере|Мәғрифәтселек дәүерендә]] традицияндәтрадиция төшөнсәһе өсөнсө сословиеның социаль-сәйәси эмансипацияһы проблемаһы менән бәйле бәхәстәр үҙәгенә эләгә. Һуңғыһы кешенең ғөмүмән азатлыҡ алыуы менән бәйләнгсбәйләнгәс, традиция төшөнсәһе социаль-антропологик дискурс элементына әүерелә. Шул уҡ ваҡытта ул төрлөсә интерпретациялана, хатта уны шәхестең үҫеш юлындағы төп ҡаршылыҡ тип ҡарауға барып етелә. Һуңынан традиционалист авторҙар, атап әйткәндә, Ж. де Местр, иҫәпләүенсә, Мәғрифәтселек дәүере фекер эйәләренең традицияны бөтөнләй ҡабул итмәүе [[Бөйөк француз инҡилабы|Француз революцияһының]] идеология нигеҙенә ята.
 
=== XIX быуат ===
Мәғрифәтселек дәүерендә традицияларҙы тулыһынса кире ҡағыу арҡаһында консерватив романтизм уны, киреһенсә, рухланып күтәреп ала. [[XIX быуат]] башына Европа мәҙәниәтендә традицияларға амбивалент мөнәсәбәт хасил була, уға И.  Г.  Гердер баһа биреп, традицияны тарихты хәрәкәт иттереүсе төп көс тип һанай, шул уҡ ваҡытта уны шәхси инициативаны һәм тәнҡитле фекер йөрөтөүҙе йоҡлата торған «рухи әфиүн» тип атай. Әммә модерн менталилетыменталитеты үҫешендә традицияларға мөнәсәбәт кире төҫ ала бара. УныБыл мөнәсәбәтте фәнни танып белеү һәм техник-технологик ҡаҙаныштар көсәйтә генә.
 
Быны XIX быуаттың беренсе яртыһындағы фәлсәфәүи системаларҙа һәм макросоциологик теориялар ҙа теорияларҙа күреп була ([[Георг Вильгельм Фридрих Гегель|Г.]] [[Георг Вильгельм Фридрих Гегель|В.  Ф.  Гегель]], О. Конт, [[Карл Маркс|К.]] [[Карл Маркс|Маркс]]). Әгәр Гегель традицияны бөтә донъя тарихындағы рухты объективлаштырыу барышында мөһим урынға ҡуйһа, Маркс концепцияһында ул синыф һәм төркөм мәнфәғәттәрен сағылдырыу, идеологияның бер өлөшө, дингә бәйлелектә хатта киң халыҡ аңы менән манипуляциялау ҡоралы тип ҡарала. [[Фридрих Ницше|Ф.]] [[Фридрих Ницше|Ницшела]] ла кире мөнәсәбәт шәйләнә, ул традицияны ҡараңғылыҡ, артта ҡалғанлыҡ квинтэссенцияһы, суперкеше барлыҡҡа килеүгә ҡамасау тип ҡарай.
 
=== XX быуат ===
[[XX быуат|XX быуаттың]]тың беренсе яртыһының төп һыҙаты булараҡ, социаль тормоштоң «фундаменталь сәйәсиләшеүе» шунда ла сағыла: быға тиклем барлыҡҡа килгән күп һанлы сәйәси йүнәлештәр һәм халыҡ хәрәкәттәре электән килгән социаль традицияларҙы инҡар итеп, үҙҙәренә яңыларҙы уйлап сығарыу менән мәшғүл булған. Быны Э. Хобсбаум үҙ ҡараштарына тарихи нигеҙләмә булдырырға ынтылыш менән аңлаҡанаңлатҡан. Был факт үҙе үк традицияларҙың социаль ысынбарлыҡ өсөн атрибутив характерҙа булыуын раҫлай.
== Иҫкәрмә ==
 
== Һылтанмалар ==
 
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Йола]]
== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр}}
== Әҙәбиәт ==
* {{БСЭ3|статья=Традиция |автор=[[Гофман, Александр Бенционович|Гофман А. Б.]] |том=26 |страницы= |ref=Гофман }}
* {{книга
|автор = [[Рене Генон]]
|часть =
|заглавие = Очерки о традиции и метафизике
|оригинал =
|ссылка =
|место = СПб.
|издательство =
|год = 2000
|страницы = 56—57
|isbn = }}
* [[Есаулов И.А.]] [www.jesaulov.narod.ru/Code/articles.html Духовная традиция в русской литературе] // Литературная энциклопедия терминов и понятий. М., 2001.
* {{книга
|автор = Нечипуренко В. Н.
|часть =
|заглавие = Ритуал (опыт социально-философского анализа)
|оригинал =
|ссылка =
|место = Ростов-на-Дону
|издательство =
|год = 2002
|страницы = 110—111
|isbn = }}
* {{книга
|автор = Alleau R.
|часть =
|заглавие = De la nature des symboles
|оригинал =
|ссылка =
|место = Paris
|издательство =
|год = 1958
|страницы =
|isbn = }}
* {{статья
| автор = Косинова О. А.
| заглавие = К вопросу о трактовке понятия «традиция» в отечественной педагогике
| оригинал =
| ссылка = http://www.zpu-journal.ru/e-zpu/2009/2/Kosinova_Tradition/
| автор издания =
| издание = Электронный журнал «[[Знание. Понимание. Умение]]»
| тип =
| место =
| год = 2009
| том =
| номер = 2 — [[Педагогика]]. [[Психология]]
| страницы =
}}
* {{статья
| автор = Макаров А.И.
| заглавие = Традиция против истории в философии современного европейского традиционализма
| оригинал =
| ссылка = http://ec-dejavu.ru/t/Traditionalism.html
| автор издания =
| издание = Диалог со временем. Альманах интеллектуальной истории
| тип =
| место = М
| год = 2001
| том =
| номер = 6
| страницы = 275—283
}}
* {{книга
|автор = Полонская И. Н.
|часть =
|заглавие = Традиция: от сакральных оснований к современности
|оригинал =
|ссылка =
|место = Ростов н/Д
|издательство = Изд-во Рост. ун-та
|год = 2006
|страниц = 272
|isbn = }}
* {{статья
|автор = [[Ален де Бенуа]]
|заглавие = Определение Традиции
|оригинал =
|ссылка = http://www.poluss.org/pdf/poluss-1-2008-2.pdf
|издание = [http://www.poluss.org/alm.htm Альманах "Полюс"]
|тип =
|место =
|год = 2008
|том =
|номер = 1
|страницы = 3—4
|archiveurl = https://web.archive.org/web/20080828033547/http://www.poluss.org/pdf/poluss-1-2008-2.pdf
|archivedate = 2008-08-28
}}
 
 
== Һылтанмалар ==
*
{{wiktionary|традиция}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Обычай}}
{{ВС}}
 
[[Категория:Мәҙәниәт социологияһы]]
[[Категория:Йолалар]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Традиция» битенән алынған