Ли Сы: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
"Ли Сы" битен тәржемә итеп төҙөлгән
 
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
{{Ук}}
{{Восточноазиатское имя|кит|[[Ли (фамилия)|Ли]]}}{{Политик|Имя=Ли Сы|Род деятельности=Политик, писатель|Сайт=|Ширина автографа=|Автограф=|Награды=|Дети=|Супруга=|Супруг=|Мать=|Отец=|Гражданство=|Оригинал имени=李斯|Место смерти=|Дата смерти=|Место рождения=|Дата рождения=|Псевдонимы=|Имя при рождении=|Описание изображения=|Ширина=|Изображение=|Викисклад=}}
'''Ли Сы''' ({{Ҡытайса|李斯|李斯|Lǐ Sī}} ''Sī Lǐ''; яҡынса беҙҙең эраға тиклем 280 йыл — беҙҙең эраға тиклем 208 йылдың сентябрендәсентябре йәки октябрендәоктябре) — император [[Цинь Ши Хуан]] һарайында сановник, Цинь дәүләтендә б.э.т. 246 йылдан б.э.т. 208 йылға тиклем баш кәңәшсе вазифаһын биләй. Ул легизм яҡлы була, шулай уҡ күренекле [[Каллиграфия|каллиграф]] булараҡ та билдәлелек ала. [[Цинь Ши Хуан]] вафат булған мәлдә Чжао Гао менән бергә заговор ойоштора, бының һөҙөмтәһендә власть өлкән улға түгел, ә кинйә улға — Хухайға күсә.
 
Вазифаһын башҡарған ваҡытта ул Цинь дәүләтенең сәйәсәтен һәм идеологияһын билдәләй, иҫ киткес уңғанлыҡҡа һәм аналитик талантҡа эйә була, уның фекерҙәре буйынса [[дәүләт]] ҡатмарлы бюрократик аппарата идара иткән хәрбиләштергән аяуһыҙ машинаға әйләнә. Уның ҡул аҫтында үлсәмдәр һәм бизмәндәр тәртипкә килтерелә, [[Ҡытай яҙыуы|ҡытай яҙмаһы]]<nowiki/> берҙәм стандартҡа килтерелә, берҙәм шрифт индерелә, ул [[Конфуцианлыҡ|Конфуцийсылыҡтыңконфуцианлыҡ]]тың ярһыу дошманы була, ғалимдар аяуһыҙ репрессияларға дусар ителә.
 
== Тормошоноң тәүге йылдары ==
Ли Сы Чу батшалығының Шанцай ({{Lang-zh|上蔡}}) тигән урынында тыуа (хәҙерге Хэнань провинцияһы). Йәш сағында ул утын ҡырҡыусы була, шунан сағым Чула кесе чиновник вазифаһын алыуға өлгәшә . Бер мәл ул [[Ҡомаҡтар|ҡомаҡтарҙыңҡомаҡтар]]ҙың бәҙрәфтә уҫал һәм бысраҡ, ә амбарҙа туҡ һәм тыныс булғанына иғтибар итә. Ул кешеләрҙең әһәмиәте уларҙың социаль статусы менән билдәләнеүе, ә был статустың һәр кемгә осраҡлы эләгеүе һәм кешеләрҙең яҡшыраҡҡа ынтылыуына моральәхлаҡ сиктәресиктәренең булмауы тураһында һығымтаға килә. Ул карьера эшләргә ҡарар итә һәм ныҡышмалы уҡый башлай — аҡһөйәктәр ғаиләһенә ҡарамағанлыҡтан был уның берҙән-бер мөмкинлеге була. Күренекле конфуцийсы тәғлимәт ғалимы Сюнь-цзыла уҡығас, шул замандың иң көслө дәүләте булған Цинь батшалығында бәхет һынап ҡарамаҡ була. Сюн-цзы шәкертенең был ғәмәлен хупламай, дәүләт хеҙмәтендә күп хәүефтәр йәшерен ятҡанын иҫкәртә. Ли Сы быға ҡаршы мыҫҡыллы йылмайып былай ти: «Оҙаҡ ваҡыт билдәһеҙлек статусында, ауыр һәм йонсотҡос матди хәлдә булыу, бар ғүмереңде әрләү һәм сәйәсәткә сирҡанып ҡарау, аҡыллы ғәмәлдәр ҡылмауыңдан кинәнес тапҡан булып маташыу — ғалим өсөн иң яҡшы тәртип ҡылығы түгел, остазым минең», ти (Шицзи, 87-се бүлек).
 
== Цинь дәүләтендә карьераһы ==
Цинь батшалығында уны төп кәңәшсе Люй Бувэй ({{Lang-zh|吕不韦}} ҡурсый, һәм ул император [[Цинь Ши Хуан|Цинь Ши Хуанға]]да аудиенция алыуға өлгәшә. Император уның Ҡытайҙы берләштереү идеяһын юғары баһалай һәм уның кәңәштәренә ҡолаҡ һала башлай.
 
237 йылда Цинь һарай әһелдәре сит ил кешеләренә күп вазифалар бирелеүенән ҡәнәғәтһеҙ булып, императорға сит ил кешеләрен ҡыуырға тәҡдим итәләр. Чуҙа тыуған Ли ҙа ошо ҡарар йоғонтоһона эләгергә тейеш була. Ул император алдына баҫа ла «килмешәк кәңәшселәрҙең» Цинь дәүләтенә килтергән файҙалары тураһында шул тиклем оҫта итеп һөйләй, хатта «Чжаоның ҡайнар ҡыҙҙарын» да телгә ала<ref>{{КитапКнига|автор=[[Сыма Цянь]].|заглавие=Исторические записки}}</ref>. Ҡыуыу тураһында бойороҡ бирелмәй, ә оҫта теле өсөн Ли Сы вазифаһында күтәрелә<ref name="Goldin">{{КитапКнига|автор=Hammond, Kenneth James.|заглавие=The Human Tradition in Pre-modern China|издательство=Scholarly Resources, Inc|год=2002|isbn=978-0-8420-2959-9}}</ref>.
 
[[Сыма Цянь|Сыма Цяндең]] «''Тарих яҙмалары''»на ({{Lang-zh|史记}}) ярашлы, Ли Сы күренекле ғалим һәм яҙыусы, принц [[Хань Фэй|Хань фэй-цзыҙы]] юҡ итеүҙе әҙерләгән. Принц Циндең дипломатик аманаты була. Унан көнләшкән Ли Сы Цинь Ши Хуандан уны төрмәгә ултырттырыуға өлгәшә, шунан уны ағыу эсергә мәжбүр итә.
 
</blockquote>Ли Сы бөтә мәктәптәрҙе ябырға, сәйәси китаптарҙы яндырарға тәҡдим индерә. Конфуцийсыларҙы ҡаты эҙәрләй. Б.э.т. 214 йылға Конфуцийҙың бөтә хеҙмәттәре юҡ ителә.
 
<blockquote class="ts-Начало_цитаты-quote">
 
 
</blockquote>Ли Сы бөтә мәктәптәрҙе ябырға, сәйәси китаптарҙы яндырарға тәҡдим индерә. Конфуцийсыларҙы ҡаты эҙәрләй. Б.э.т. 214 йылға Конфуцийҙың бөтә хеҙмәттәре юҡ ителә.
 
Үлер алдында [[Цинь Ши Хуан]] өлкән улы Фусҡа империяны васыят итеп хат ебәрә. Төп алашар Чжао Гао, канцелярия начальнигы булараҡ, хатты мисәт ҡуйып ебәрергә тейеш була. Ләкин ул хатты тотҡарлай һәм хат адресатҡа барып етә алмай.
Юл 25 ⟶ 21:
 
== Үлеме ==
 
 
Көслө көндәшен алып ташлау өсөн Чжао Гао император алдында Ли Сыға ҡаршы интригалар ойоштора һәм Ли Сы 72 йәшендә бөтә вазифаларынан, маҡтаулы исемдәренән мәхрүм ителә. Ли сыҙы язалау тураһында ҡаршылыҡлы мәғлүмәттәр бар. [[Сыма Цянь]] яҙыуынса, ул үҙәк майҙанда бил тәңгәленәдә икегә сабылған, ә «Хуайнань-цзы» һәм «Янь те лунь» раҫлауынса, кәүҙәһе тәгәрмәсле арбалар менән киҫәктәргә өҙгөләнгән. Империяның дәүләт хыянатсылары тураһындағы закондарына ярашлы, уның бөтә ырыуы өсөнсө быуынға тиклем юҡ ителгән.
Юл 36 ⟶ 31:
* ''[[Сыма Цянь]]''. Исторические записки. Перевод Р. В. Вяткина. Т.7, глава «Биография Ли Сы».
* ''[[Сыма Цянь]]''. Исторические записки. Перевод Р. В. Вяткина. Т.2, глава 6.
* {{МәҡәләСтатья|автор=Levi, Jean.|год=1993|заглавие=Han fei tzu (韩非子)|ответственный=Loewe, Michael ed.|издание=Early Chinese Texts: A Bibliographical Guide|pages=115—116|издательство=Society for the Study of Early China, and the Institute of East Asian Studies, University of California|место=Berkeley|isbn=1-55729-043-1}}
* {{КитапКнига|автор=Michael, Franz.|год=1986|заглавие=China through the Ages: History of a Civilization|pages=53—67|издательство=Westview Press; SMC Publishing, Inc|место=Taipei|isbn=0-86531-725-9; 957—638-190-8}}
* {{МәҡәләСтатья|автор=Nivison, David S.|год=1999|заглавие=The Classical Philosophical Writings|pages=745—812|ответственный=Loewe, Michael & Shaughnessy, Edward L|издание=The Cambridge History of Ancient China: From the Origins of Civilization to 221 B.C.|издательство=Cambridge University Press}}
[[Категория:Хоҡуҡ философтары]]
[[Категория:Ҡытай философтары]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Ли_Сы» битенән алынған