Ҡазан кремле: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
17 юл:
 
=== XV—XVI быуаттың беренсе яртыһы. Хан ҡәлғәһе ===
[[Файл:CasanTartarorum by Olearius.jpg|справа|мини|Олеариус гравюраһында Кремль, 1630 йыллар]]
[[Алтын Урҙа]] тарҡалғандан һуң — кремль 1445 йылдан 1552 йылға тиклем йәшәгән [[Ҡазан ханлығы]] үҙәге булған. 1445 йылдың көҙөндә урҙа ханы Оло Мөхәммәт 3 000 яугирҙан торған отряды менән<ref>История Татарской АССР. Под ред. З. Гильманов, М. Мухарямов, Ю. Смыков, А. Халиков, Х. Хасанов. — Казань: Институт языка, литературы и истории им. Г. Ибрагимова АН СССР, 1968</ref> Ҡазанды баҫып ала, болғар кенәзе Әлимбәкте язалап үлтерә, шулай итеп, Иҙел Болғары ханлығы емереклектәре урынына Ҡазан ханлығына нигеҙ һала, һәм тиҙ арала Мәскәү кенәзлегенән яһаҡ йыйыуҙың урҙа системаһын яңырта.
[[Файл:Могилы_казанских_ханов_в_Кремле;_2009.jpg|слева|мини|Сөйөмбикә манараһы янында Хан мавзолейы нигеҙе эргәһендәге иҫтәлекле билдә]]
Юл 67 ⟶ 68:
 
2000 йылдың 30 ноябрендә Бөтә донъя мираҫы буйынса [[ЮНЕСКО]] Комитеты сессияһында ЮНЕСКО-ның [[Бөтә донъя мираҫы]] исемлегенә индерелгән.
Ҡазан кремле төҙөлөшө татар һәм урыҫ ҡала төҙөлөшө сәнғәте ҡаҙаныштарын үҙенә йыйған, һәм ошо иҫтәлек хөрмәтенә кремлдең Благовещен соборы скверында урыҫ һәм татар төҙөүселәренә һәйкәл ҡуйылған.<center>{{CSS image crop|Image=Kazan Kremlin exterior view 08-2016 img3.jpg|bSize=1200|cWidth=|cHeight=280|oTop=200|oLeft=}}</center>
 
<gallery widths=450 heights=180>
File:Kazan Kremlin exterior view 08-2016 img3.jpg
File:Ночной вид Казанского Кремля.jpg
</gallery>
== Ҡаҙан кремленең архитектура ансамбле ==
{{Начало скрытого блока|Башни и строения казанского кремля:}}
Юл 109 ⟶ 114:
 
Манаралар араһындағы {{comment|ҡолғалар|прясла}} тәүҙә, юнылған ҡыйыҡ ябылып, тура тештәр менән тамамланған булған, ә XVII—XVIII быуаттарға арҡа менән биҙәлгән хәрби диуар эшләнгәс — фасады «ҡарлуғас ҡойроҡло» күренеш алған. Диуарҙар һәм манаралар эзбизташ иретмәһе ярҙамында ҡорола.
 
<center>{{CSS image crop|Image=Kazan Kremlin exterior view 08-2016 img3.jpg|bSize=1200|cWidth=|cHeight=280|oTop=200|oLeft= }}</center>
 
==== Кремль манаралары ====
Юл 170 ⟶ 173:
|-
|}
 
=== Ҡолшәриф мәсете ===
[[Файл:Kazan_Kremlin_Qolsharif_Mosque_08-2016_img2.jpg|мини|240x240пкс|Ҡолшәриф мәсете]]
Ҡолшәриф мәсете —Татарстан Республикаһының һәм Ҡазандың төп йома мәсете (2005 йылдан); Ҡазан кремле биләмәһендә урынлашҡан.
 
Мәсет бинаһын төҙөү 1996 йылда, XVI быуатта Ҡазан ханлығы баш ҡалаһының легендар күп манаралы мәсетен, Урта [[Волга буйы|Иҙелдең]] дини мәғрифәтселек һәм фәндәр үҫеше үҙәген тергеҙеү эше булараҡ, башлана. Мәсет 1552 йылдың октябрендә, Яуыз Иван ғәскәре Ҡазанды штурмлағанда, емерелә. Ҡазанды обороналау етәкселәренең береһе, мәсеттең һуңғы [[имам]] сәйете Ҡолшәриф, хөрмәтенә аталған.
 
36 метр бейеклектәге [[көмбәҙ]]е батшаның "Ҡазан кәпәс"е образына оҡшатып, декоратив деталдәр, формалар менән биҙәлгән. Дүрт төп [[Манара|манараһының]] һәр береһенең бейеклеге 58 метр. Мәсеттең тышҡы күренешенең архитектур-нәфис эшләнеше мәсет архитектураһын урындағы традициялар менән яҡынайтыусы мәғәнә элементтарын асыу ярҙамында өлгәшелгән. Аҡ мәрмәрҙән һәм граниттан төҙөлгән, көмбәҙе һәм манаралары (йәшел-зәңгәр) фирүзә төҫөндә.
 
=== Благовещен соборы ===
[[Файл:Annunciationcathedral.jpg|справа|мини|XX быуат башында Благовещен соборы һәм сиркәү манараһы (ҡыңғыраулыҡ)]]
XVI быуатта псков төҙөүселәре Иван Ширяй һәм Постник Яковлев төҙөгән. Планда аҡ таштан һалынған һәм сатраш көмбәҙле собор тәүҙә хәҙерге ваҡытта, бер нисә яңынан тергеҙеү һөҙөмтәһендә киңәйтелгән ҡорамдан ике тапҡырға тиерлек бәләкәй булған. Көмбәҙе Мәскәү кремленең Успенский соборы кеүек 6 түңәрәк терәккә таянған.
Соборҙың көмбәҙе XVI быуатта тоҡа шлем формаһында булған. XVI быуат аҙағында бинаға: болдор (күтәрмә, паперть) менән тоташтырылған Изге Пётр һәм Феврония Муромлылар хаҡына төньяҡ һәм Изге кенәздәр Борис һәм Глеб хаҡына көньяҡ эргә төкәтмәләре соборҙың куб күренешендәге үҙәк күләмен уратып төҙөлгән.
 
XVIII һәм XIX быуат быуаттарҙағы үҙгәртеп төҙөүҙәр собор күренешен, бигерәк тә көнбайыш яғын ҡырҡа үҙгәртте. Луковичный шлемовидный 1736 йылда торҡа формаһындағы көмбәҙҙәре һуған рәүешле көмбәҙ менән алмаштырылды, ә үҙәк көмбәҙе украин барокко стилендәге «мунса» рәүешендә тамамланды. Собор йәнәшендә 1694 йылда ҡазан митрополиты Маркелл дәүерендә төҙөлгән Христос Раштыуаһы сиркәүе торған. 1821 йылға Христос Раштыуаһы сиркәүе ныҡ иҫкергәнлектән, техник комиссия уның урынына яңы йылы бина төҙөргә тәҡдим итә. 1836 йылда Ҡазан ҡалаһына килгән император [[Николай I]] Раштыуа сиркәүе урынына, Благовещен соборын көнбайышҡа табан киңәйтеп, унда яңы дөйөм аш-һыу бүлмәһен трапезная төҙөргә тәҡдим итә. Ҡазан губерна архитекторы (1834—1844) Фома Петонди (1794—1874) проекты буйынса собор көнбайышҡа, төньяҡҡа һәм көньяҡҡа киңәйтелгән, шул сәбәпле, бер ҡатлы дөйөм аш-һыу бүлмәһе һәм XVIII быуатта төҙөлгән иҫке күтәрмә һүтеп алынған. Был реконструкция соборҙа ғибәҙәттәр атҡарыуҙы күпкә уңайлы итә, ләкин уның баштағы гармониялы күренешен ныҡ үҙгәртә. Шул ваҡыттан бирле, әгәр революциянан һуң Петонди проекты буйынса төҙөлгән күтәрмәне емергәндәрен һәм 1928 йылда революцияға тиклемге Ҡазандың иң ҙур ҡыңғырауы һаҡланған күркәм 5 яруслы XVII быуат ҡыңғыраулығын юҡ иткәндәрен иҫәпкә алмағанда, собор экстерьеры үҙгәрмәгән. Ул ҡыңғырауҙың ауырлығы 1 500 бот (яҡынса 570 24 кг) тәшкил иткән.
 
=== Сөйөмбикә манараһы ===
Юл 197 ⟶ 215:
 
Совет осоронда бинала Татар АССР-ының Юғары Советы Президиумы һәм Министрҙар Советы эшләгән. Хәҙерге заманда Татарстан Республикиаһы Президенты резиденцияһы.
 
=== Ҡолшәриф мәсете ===
[[Файл:Kazan_Kremlin_Qolsharif_Mosque_08-2016_img2.jpg|мини|240x240пкс|Ҡолшәриф мәсете]]
Ҡолшәриф мәсете —Татарстан Республикаһының һәм Ҡазандың төп йома мәсете (2005 йылдан); Ҡазан кремле биләмәһендә урынлашҡан.
 
Мәсет бинаһын төҙөү 1996 йылда, XVI быуатта Ҡазан ханлығы баш ҡалаһының легендар күп манаралы мәсетен, Урта [[Волга буйы|Иҙелдең]] дини мәғрифәтселек һәм фәндәр үҫеше үҙәген тергеҙеү эше булараҡ, башлана. Мәсет 1552 йылдың октябрендә, Яуыз Иван ғәскәре Ҡазанды штурмлағанда, емерелә. Ҡазанды обороналау етәкселәренең береһе, мәсеттең һуңғы [[имам]] сәйете Ҡолшәриф, хөрмәтенә аталған.
 
36 метр бейеклектәге [[көмбәҙ]]е батшаның "Ҡазан кәпәс"е образына оҡшатып, декоратив деталдәр, формалар менән биҙәлгән. Дүрт төп [[Манара|манараһының]] һәр береһенең бейеклеге 58 метр. Мәсеттең тышҡы күренешенең архитектур-нәфис эшләнеше мәсет архитектураһын урындағы традициялар менән яҡынайтыусы мәғәнә элементтарын асыу ярҙамында өлгәшелгән. Аҡ мәрмәрҙән һәм граниттан төҙөлгән, көмбәҙе һәм манаралары (йәшел-зәңгәр) фирүзә төҫөндә.
 
=== Благовещен соборы ===
[[Файл:Annunciationcathedral.jpg|справа|мини|XX быуат башында Благовещен соборы һәм сиркәү манараһы (ҡыңғыраулыҡ)]]
XVI быуатта псков төҙөүселәре Иван Ширяй һәм Постник Яковлев төҙөгән. Планда аҡ таштан һалынған һәм сатраш көмбәҙле собор тәүҙә хәҙерге ваҡытта, бер нисә яңынан тергеҙеү һөҙөмтәһендә киңәйтелгән ҡорамдан ике тапҡырға тиерлек бәләкәй булған. Көмбәҙе Мәскәү кремленең Успенский соборы кеүек 6 түңәрәк терәккә таянған.
Соборҙың көмбәҙе XVI быуатта тоҡа шлем формаһында булған. XVI быуат аҙағында бинаға: болдор (күтәрмә, паперть) менән тоташтырылған Изге Пётр һәм Феврония Муромлылар хаҡына төньяҡ һәм Изге кенәздәр Борис һәм Глеб хаҡына көньяҡ эргә төкәтмәләре соборҙың куб күренешендәге үҙәк күләмен уратып төҙөлгән.
 
XVIII һәм XIX быуат быуаттарҙағы үҙгәртеп төҙөүҙәр собор күренешен, бигерәк тә көнбайыш яғын ҡырҡа үҙгәртте. Луковичный шлемовидный 1736 йылда торҡа формаһындағы көмбәҙҙәре һуған рәүешле көмбәҙ менән алмаштырылды, ә үҙәк көмбәҙе украин барокко стилендәге «мунса» рәүешендә тамамланды. Собор йәнәшендә 1694 йылда ҡазан митрополиты Маркелл дәүерендә төҙөлгән Христос Раштыуаһы сиркәүе торған. 1821 йылға Христос Раштыуаһы сиркәүе ныҡ иҫкергәнлектән, техник комиссия уның урынына яңы йылы бина төҙөргә тәҡдим итә. 1836 йылда Ҡазан ҡалаһына килгән император [[Николай I]] Раштыуа сиркәүе урынына, Благовещен соборын көнбайышҡа табан киңәйтеп, унда яңы дөйөм аш-һыу бүлмәһен трапезная төҙөргә тәҡдим итә. Ҡазан губерна архитекторы (1834—1844) Фома Петонди (1794—1874) проекты буйынса собор көнбайышҡа, төньяҡҡа һәм көньяҡҡа киңәйтелгән, шул сәбәпле, бер ҡатлы дөйөм аш-һыу бүлмәһе һәм XVIII быуатта төҙөлгән иҫке күтәрмә һүтеп алынған. Был реконструкция соборҙа ғибәҙәттәр атҡарыуҙы күпкә уңайлы итә, ләкин уның баштағы гармониялы күренешен ныҡ үҙгәртә. Шул ваҡыттан бирле, әгәр революциянан һуң Петонди проекты буйынса төҙөлгән күтәрмәне емергәндәрен һәм 1928 йылда революцияға тиклемге Ҡазандың иң ҙур ҡыңғырауы һаҡланған күркәм 5 яруслы XVII быуат ҡыңғыраулығын юҡ иткәндәрен иҫәпкә алмағанда, собор экстерьеры үҙгәрмәгән. Ул ҡыңғырауҙың ауырлығы 1 500 бот (яҡынса 570 24 кг) тәшкил иткән.
 
=== Спас-Преображенский монастыры ===
Юл 223 ⟶ 226:
 
=== Пушка һарайы комплексы ===
[[Файл:Северный_корпус_Пушечного_двора_(Татарстан. Казань). Кремль. Пушечный двор.jpg|справа|мини|Пушка ихтаһының төньяҡихатаһы корпусыһарайы]]
Пушка ихатаһы ансамбле дүрт корпустан тора. Бында Рәсәйҙең артиллерия ҡоралдары етештереүсе һәм ремонтлаусы иң ҙур артиллерия ихаталарының береһе урынлашҡан. Ҡазан Арсеналы рус ҡоралының 1812 йылғы һуғышында еңеүенә үҙ өлөшөн индерҙе. 1815 йылғы янғындан һуң артиллерия етештереү кәмей барған, ә 1850 йылда Ҡазан Арсеналы юҡҡа сыға<ref>{{Cite web|url=http://www.kazan-kremlin.ru/kremlin/architecture/7/|title=Казанский Кремль - Комплекс Пушечного двора|accessdate=2013-03-30|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FcCR8gFs?url=http://www.kazan-kremlin.ru/kremlin/architecture/7/|archivedate=2013-04-04}}</ref>. 1998 йылда бында XVII быуат аҙағына ҡараған ҡойоу соҡоро табыла, һәм ул реставрация эштәренән һуң килеүселәр өсөн 2017 йылда асыла. Хәҙер ул 2013 йылда асылған Пушка ихатаһы Музейы территорияһында урынлашҡан. «Яугир Рухы» Ҡорал Музейы ла Пушка ихатаһы комплексы составында тора.
 
=== Консистория бинаһыһарайы ===
[[Файл:Северный_корпус_Пушечного_двора_(Казань).jpg|справа|мини|Консистория һарайы]]
XIX быуаттың дини ведомствоһы бинаһы. Совет осоронда бинала ТАССР Һаулыҡ һаҡлау министрлығы урынлашҡан.