Википедия

Көнсығыш Төркөстан милли-азатлыҡ хәрәкәте: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
Киләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Sherbn (фекер алышыу | өлөш)
14 248 төҙәтеү
 
Sherbn (фекер алышыу | өлөш)
14 248 төҙәтеү
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
9 юл:
=== [[Өсөнсө ойрат-маньчжур һуғышы]] ===
<div align=center><gallery>
Файл:Uyghurs vs manchju mongols 1757 (2).jpg|Сражение уйгуров с цинскими войсками, 1757 год
Файл:Uyghurs vs manchju 1757.jpg|Сражение уйгуров с цинскими войсками, 1757 год
File:Сражение при Ешилькуле, 1759, уйгуры-кашкарцыvsманьчжуро-монголы-ханьцы.jpg|Сражение у озера Яшилькуль, 1759 год
File:Macang Lays Low the Enemy Ranks.jpg|Раненый уйгурский воин, 1759 год
Юл 19 ⟶ 17:
{{main|Уйгурские восстания XVIII-XIX веков}}
* 1760 — Цин империяһының бер билмәһенә әйләнеүе, Ҡашғарҙағы халыҡ ихтилалын баҫтырыу
* 1764—1765 —Рахматулла—Рәхмәтулла етәкселегендәге Уч-Турфан ихтилалы—Уч-Турфан халҡын тулыһынса юҡ итәләр, Или йылғаһы буйындағы уңдырышлы ерҙәргә башҡа ерҙәрҙән уйғырҙарҙы күсерәләр.
* 1814 —Тилла ҡарый етәкселегендәге ихтилал
* 1816 —Зыяутдин етәкселегендәге ихтилал.
* 1818 —Жангирҙың (Самсак-ходжи улы) тәүге ихтилалы.
* 1826—1828 —Жангир-ходжи етәкселегендәге икенсе ихтилал, [[КашғарҠашғар]], Яркенд, Хотан,Янгигиссарҙы азат итеү. Аҡсу, Учтурфан, Карашар, Куча ҡалаһына табан хәрәкәт. Ихтилалдың баҫтырылыуы.Һатлыҡ йәндәр эшмәкәрлеге. Жангир-ходжа [[Пекин]]да язалана.
<blockquote>
"Жангир ихтилалынан һуң азиаттарға бығаса еңелмәҫ булып күренгән ҡытайҙарҙың йомшаҡ яҡтары күренде. Кашғар патриоттарының рухы нығыны, уларҙа үҙ Ватандарының бойондороҡһоҙлоғон ҡайтарыуғаяңы, көслө өмөт барлыҡҡа килде ". Чокан Чингис улы Вәлиханов.
</blockquote>
* 1830 —Жангир-Ходжаның туғаны Йософ-ходжаның етәкселегендәге ихтилал. Уйғырҙар [[Кашғар]], Янгиссарҙы ала.
* 1847 —ете ходжа ихтилалы, КашгарҠашғар, Янгигиссарҙы баш күтәргәндәр ала.
* 1855—1856 —Вәлихан-Түрә ихтилалы. КашғарҙыҠашғарҙы боласылар ала.
* 1864 — Ҡаратғлыҡтар етәксеһе Рәшиддин-ходжа етәкселегендәге Кучарихтилалы. КашғарҠашғар, Яркенд, Хотан ихтилалдары. Төнъяҡ райондар күтәрелеше, Или буйында, Чугучактағы ихтилалдар. Цинь империяһы Көнсығыш Төркөстанда (Уйғырстан) бөтөрөлә. Рәшиддин-ходжа Хан-ходжа титулын ала.Өс дәүләт булдырыла: Йеттишар, Или солтанаты, Дунган әмирлеге.
* 1871 — Или крайын Рәсәй империяһына ҡушыу.
* 1878—1879 — 80 меңлек Европа ҡоралы менән ҡоралланған Цинь армияһының Цзо Цзунтан илгә баҫып инеүе. Йеттишарҙың ҡолауы.
Юл 39 ⟶ 37:
Файл:Kalmak archer.jpg|[[солдат]] государства [[Йеттишар]]
Файл:Хотанские уйгуры, Йеттишяр.jpg|[[Войска]] государства [[Йеттишар]]
Файл:Войска Йеттишяра 4.jpg|[[Войска]] государства [[Йеттишар]]
Файл:Alahan Sultan.jpg|[[Алахан Султан]] [[монарх|правитель]] государства [[Илийский султанат]]
Файл:Veselovski-1898-Yakub-Bek.jpg|[[Якуб-бек]] [[монарх|правитель]] государства [[Йеттишар]]
</gallery></div>
Юл 57 ⟶ 53:
* 1946 — КТР президенты Алихан Тураны совет махсус хеҙмәттәре йәшерен алып китә, хөкүмәт етәксеһе итеп Ахметжан Касыми тәғәйенләнә.
* 1949 — Синьцзян КХР составына инә.
 
<div align=center><gallery>
Файл:Хотанские повстанцы.jpg|[[Хотанцы|Хотан]]ские повстанцы, 1933
Файл:Хотанский солдат.jpg|[[Хотанцы|Хотан]]ский [[солдат]], 1930-е
Файл:Комульский офицер.jpg|[[Кумульцы|Комул]]ьский [[офицер]], 1930-е
Файл:Хотанские повтстанцы.jpg|[[Хотанцы|Хотан]]ские [[Повстанец|повстанцы]], 1930-е
Файл:Sabit 20damollam 1 .jpg|[[Сабит Дамулла]], [[премьер-министр]] [[ТИРВТ]], 1933-1934
Файл:Hodja Niyaz Hadji.jpg|[[Ходжа Нияз]] хаджим, [[президент]] [[ТИРВТ]], 1933-1934
Файл:Правительство ТИРВТ.jpg|[[правительство]] [[ТИРВТ]]
</gallery></div>
 
=== XX быуаттың икенсе яртыһы ===
Юл 77 ⟶ 63:
Ҡытай массакүләм матбуғат саралары уйғырҙарҙың хөкүмәткә ҡаршы сығыштары тураһында һөйләмәй, ул сығыштарҙа ҡатнашыусыларҙы «террористар» һәм «экстремистар» тип атай. [[2008 йыл]]да тағы ла сыуалыштар булған тигән хәбәр ишетелеп ҡалды.
 
[[2009 йыл ]]дыңйылдың 5-7 июлендә Урумчиҙа (2009) уйғырҙарҙың болаһы ваҡытында, Ҡытай рәсми сығанаҡтарына ҡарағанда, 129 кеше үлгән һәм 1600 тән йәрәхәттәре алған (согласно официальным заявлениям китайских властей). Урындағы властар «тәртипһеҙлектәрҙе башлап ебәреүселәргә» ҡарата иң ҡаты яза талап иткән<ref>[https://web.archive.org/web/20090707025025/http://www.tagesschau.de/ausland/chinauiguren100.html 129 Tote bei Protesten muslimischer Uiguren]{{ref-de}}</ref><ref>[http://www.20min.ch/news/ausland/story/Massive-Gewalt-bei-Demo-in-China---140-Tote-15890025 Massive Gewalt bei Demo in China — 140 Tote]{{ref-de}}</ref><ref>[http://www.focus.de/politik/ausland/uiguren-protest-china-will-aufstaendische-hinrichten_aid_415254.html China will Aufständische hinrichten]{{ref-de}}</ref>. По данным уйгурских эмигрантов, число погибших достигло 600<ref>[http://www.elpais.com/articulo/internacional/Gobierno/chino/promete/mano/dura/quienes/protejan/responsables/revuelta/elpepuint/20090709elpepuint_12/Tes El Gobierno chino promete mano dura para quienes protejan a los responsables de la revuelta]{{ref-es}}</ref>.
 
==== Бөтә донъя Уйғыр Конгресы ====
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Көнсығыш_Төркөстан_милли-азатлыҡ_хәрәкәте» битенән алынған