Үҫемлектәрҙең үрсеүе: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
12 юл:
|-
|Вегетатив
|Хромосомалар[[Хромосома]]<nowiki/>лар йыйылмаһы (плоидность) һаҡлана
|Регенерация
|Вегетатив органдарҙын фрагменты, башланғыс үренде оялары һәм бөрөләр
|-
|Генератив:<br />
 
 
 
а) енси булмаған үрсеү;
 
<br /> б.) енси үрсеү
 
<br />в) [[Орлоҡ|орлоҡтан]] үрсеү
|ТормошЙәшәү циклы барышында хромосомалар йыйылмаһының (плоидность) тапҡыр үҙгәртелеүе
|Мейоз (енси булмаған)<br /><br /> Енси процесс
|
 
 
 
33 юл:
Мейоспор<br /><br /><br /><br /> [[Гамета|Гаметалар]]<br /><br /><br /> [[Орлоҡ]]тар һәм [[емеш]]тәр
|}
Вегетатив үрсеү [[енси булмаған үрсеүҙәнүрсеү]]<nowiki/>ҙән айырыла. Сөнки вегетатив үрсеү һөҙөмтәһендә бала организм әсәһенеңинә организмдың генетик ҡабатланышы (''клон'') ғына түгел. Уның барлыҡҡа килеүендә әсәйинә организмы тәненең бер өлөшө (фрагменты) ҡатнаша<ref name="ВегРазм_БСЭ">{{БСЭ3|Вегетативное размножение|4}}</ref>.
 
Генератив үрсеү нигеҙендә үҫемлектең гаплоид һәм диплоид ядролы фазалары алмашынып (сиратлашып) килеүе ята. Был сиратлашыу ике процесс: аталаныу һәм редукцион бүленеш (мейоз) һөҙөмтәһе булып тора. .
 
Үҫемлектәрҙең[[Үҫемлектәр]]<nowiki/>ҙең гаплоид гаметалар[[гамета]]<nowiki/>лар барлыҡҡа килтерә торған гаплоид фазаһы ''гаметофит тип, ә'' гаплоид споралар[[спора]]<nowiki/>лар барлыҡҡа килтереүсе диплоид фазаһы ''спорофит''.тип ''атала.''
 
''Гаплоид споралар шытып гаметофитты барлыҡҡа килтерәләр.'' Спорофит менән гаметофит бер-береһенән [[Морфология (биология)|морфоло]]<nowiki/>гик яҡтан айырылырға (''гетероморф йәшәү циклы'') мөмкин. Шулай уҡ төҙөлөшө бер төрлө булыуы ла мөмкин (''изоморфлы йәшәү циклы''){{Sfn|Лотова|2010|с=344}}.
53 юл:
* махсуслаштҡан структуралар ярҙамында (түбәнерәк ҡарағыҙ){{Sfn|Лотова|2010}}.
 
Диатом ылымыҡтарҙа вегетатив үрсеү әсәинә күҙәнәгенеңкүҙәнәктең бүленеү юлы менән бара. Бала күҙәнәктең һәр береһенә әсә күҙәнәгенән ҡабырсаҡтың ( панцирынан) бер яғы эләгә, етешмәгән яғы үҫеш барышында барлыҡҡа килә{{Sfn|Мухин, Третьякова|2013|с=64}}.
 
Ҡайһы бер көрән ылымыҡтарҙа вегетатив үрсеү өсөн еңел генә өҙөлөп сыға торған махсус ҡыҫҡа ботаҡтары була (ырыу Sphacelaria){{Sfn|Мухин, Третьякова|2013|с=67}}.
62 юл:
Юғары төҙөлөшлө үҫемлектәрҙең барыһы ла тиерлек вегетатив үрсеүгә һәләтле <ref name="ВегРазм_БСЭ">{{БСЭ3|Вегетативное размножение|4}}</ref>.
 
Был уларҙың юғары дәрәжәлә тән өлөштәрен ҡайтанан үҫтереү ( регенерация) һәләтенә бәйле. Бының нигеҙе булып уларҙың яһаусы [[Туҡыма (биология)|туҡыма]]<nowiki/>ға (меристема) эйә булыуҙары, күҙәнәктәренең[[күҙәнәк]]<nowiki/>тәренең махсуслаша алыу һәләтенә (дифференциация){{Sfn|Лотова|2010}} бәйләнгән.
 
Вегетатив үрсеүҙең төп өс төрө билдәле:
73 юл:
Партикуляция — үҫемлектәрҙең айырым фрагменттарға ( ''партикулдарға) бүленеүе. Был тамыр системаһының'' үҙәк өлөшө йәки [[Үренде (ботаника)|үренделәренең аҫҡы өлөшө]] (каудекс) ныҡ ҡатҡанда күҙәтелә (йыш ҡына тамырһабаҡтарҙы бүлгеләп тараталар ).
 
Үҫемлектең айырым өлөштәре [[организм]] булып китә. һәләтле. Ғәҙәттә, ҡарт үҫемлектәрҙә күҙәтелә.{{Sfn|Лотова|2010}}.
 
Партикуляция ҡайһы бер ҡыуаҡтарлыҡтарҙа һәм күп йыллыҡ үлән үҫемлектәрендә: [[әрем]], күк умырзая, айыутабан, йәки мүктәндә (борец), таҡыябаш үләндә ( [[Таҡыябаш|живокость]]), елбәгәйҙә ([[Аҡ умырзая|ветреница)]]{{Sfn|Лотова|2010|с=345}} күҙәтелә..
 
==== Сарментация ====
[[Файл:Utricularia_vulgaris_turion_kz.jpg|слева|мини|Турион {{Bt-ruslat|Пузырчатка обыкновенная{{!}}пузырчатки обыкновенной|Utricularia vulgaris}}]]
Сарментация — үҫемлек үҙ- аллы йәшәргә күскәндән һуң {{Sfn|Лотова|2010|с=346}} унан (әсәинә үҫемлектән) яңы заттар айырыла башлауы.
 
Сарментацияға миҫал булып ''үҫентеләр (отводок) менән үрсеү'' (тармағы нығынып, төп үҫемлектән айырылыуы), быуындарынан тамыр ебәргән үренделәр ''столондар'', ''ян һабаҡтар ярҙамында'' һәм ''мыйыҡтар ебәреп'' (ян һабаҡтарының мыйыҡтарҙан айырмалы үҫешкән [[япраҡ]]<nowiki/>тары була) үрсеү инә.
104 юл:
Улар бөрө генә түгел, ә гипертрофия дәрәжәһендә запас матдәләр туплаған тамырҙары ла булған башланғыс үренде булып торалар.
 
Бик үҙенсәлекле юл менән үрсеүсе япраҡлы [[Мүктәрге|мүктәр]] бар. Уларҙың башланғыс үҫемлектәр барлыҡҡа килтерә торған махсус яйланмалары (структуралары) бар. Мәҫәлән, маршанцияның (печеночный
 
мох) талломдарыңда яңы үҫемлектәр барлыҡҡа килтерә торған махсус кәрзинкәләре бар.
136 юл:
Енси үрсеү енси процестан — ата һәм инә гаметаларының ҡушылыуынан ғибәрәт. Үрсеү органдары — антеридий һәм архегоний үҫемлектәрҙең енси быуыны булған гаметофиттарҙа барлыҡҡа килә.
 
Ылымыҡтарҙа[[Ылымыҡтар]]<nowiki/>ҙа ( хараларҙан башҡаһында{{Sfn|Мухин, Третьякова|2013|с=113}}) улар бер күҙәнәкле, юғары төҙөлөшлө үҫемлектәрҙә — спорангий кеүек үк күп күҙәнәклеләр{{Sfn|Лотова|2010|с=354}}.
 
Антеридийҙың эске фертиль күҙәнәктәре ''сперматоген'' [[Туҡыма (биология)|туҡыма]] булып тора, йәғни ата гаметалар барлыҡҡа килтерә (спермийҙарҙы).
 
Өлгөрөп еткән архегонийҙың киңәйгән моҡсай һымаҡ өлөшө һәм тар ғына ''муйынлы өлөшө була.'' Моҡсай эсендә йомортҡа күҙәнәк (эске аталаныу) аталана һәм зигота барлыҡҡа килтерә. Зигота спорофиттың иң беренсе күҙәнәге булып тора{{Sfn|Лотова|2010}}.