Википедия

Хан (дәрәжә): өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
39 618 төҙәтеү
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
39 618 төҙәтеү
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
8 юл:
[[Монгол империяһы]] тарҡалғандан һуң хан — батша дәрәжәһе, [[Осман империяһы]]нда — ''солтан'' дәрәжәһе. [[Иран]]да [[Сәфәүиҙәр]] осоронда хан — өлкә хакимы, шулай уҡ хәрби-феодаль аҡһөйәктәр даирәһендәге дәрәжә. Ҡайһы бер илдәрҙә, төбәктәрҙә — шул иҫәптән, [[башҡорттар]]ҙа — хан титулын [[Сыңғыҙхан]]дың атай яғынан вариҫы — [[Сыңғыҙиҙар]] ғына ала алған.
 
Беренсе тапҡыр [[ҡытай]] сығанаҡтарында [[Үҙәк Азия]] ырыуы сяньбигә ҡағылышлы телгә алына (III быуат). Жужань каганатындаҡағанатында башлап хан һәм ҡаған (хандар ханы) атамаһы хунну дала күскенселәрендәге шаньюй атамаһын алмаштыра.
[[Файл:Palefrenier menant deux chevaux par Han Gan.jpg|thumb|слева|Һыбайлы хан Гань. Гугун, Тайбэй. VIII быуат]]
 
17 юл:
* '''Хан Сахиб Шри Баби''' — Bantva-Manavadar һинд кенәзлеге хакимы титулы
* Көньяҡ Корея дәүләттәрендә Хань йәки Gan һүҙе «лидер» тигәнде аңлата, бәлки төрки телдәрҙән ингәндер.
* '''Хатун, йәки Хатан''' (Ҡатын (Хатун) (фарс. خاتون — Khātūn, төр. Hatun, тат. хатын, монг. хатан, башҡ. — ҡатын) — ирҙәрҙеңиренең «хан» титулына тап килгән һүҙ, Сөғд батшалығынан килгән атама, хан ҡушағы, хаким ҡушағы<ref>Fatima Mernissi, «The Forgotten Queens of Islam», University of Minnesota Press, 1993. pg 21</ref> .
:: [[Мөмүнә ҡатын төрбәһе]]
* '''Ханум''' (башҡортса — ханым; фарсыса: خانم) — был төрки телдәрҙә хан ҡушағы , ҡайһы бер халыҡтарҙа ҡатын кешегә ихтирамлы мөрәжәғәт итеп ҡулланыла
* '''Хан Баһадур''' — хан (лидер) һәм баһадир тигәнде аңлата, Британия һинд империяһында мосолман подданныйҙарға ҡарата ҡулланылған. Хан Сахибтән юғарыраҡ дәрәжә<ref>[https://referenceworks.brillonline.com/search?s.q=Kh%C4%81%E1%B8%B3%C4%81n&s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-2&search-go=Search Encyclopaedia of Islam, Second Edition]</ref> .
* '''Ханзада''' (урду : خانزاده) — Һиндостандың ҡайһы бер штатында кенәз, кенәз нәҫеленән булыуын күрһәткән титул.
25 юл:
* '''Кавхан''' йәки Каухан — Беренсе болгар империяһында дәрәжәле чиновник<ref>[http://www.promacedonia.org/vb/vb_5.html. В. Бешевлиев. Прабългарски епиграфски паметници]</ref>
 
== [[Рәсәй империяһы]]на ингән Ҡаҙаҡ ханлығында хан һайлау ==
 
[[1812 йыл]]да Кесе йөҙҙә Айшуаҡ хан улы Ширғәзиҙе хан итеп һайлайҙар. Был осорға ханлыҡ хәҙерге өлкә рәүешенә ингән була инде. Шуға күрә Император ғали йәнәпптәре тәғәйенләгән Ырымбур губернаторы Волконский Григорий Семёнович хан һайлау көнөн билдәләй һәм хандың үҙенә лә, ҡырғыҙ аҡһөйәктәренә лә 23 августа хан һайлау була тип хәбәр ебәрә һәм [[Яйыҡ]] йылғаһының һул ярына халыҡ менән килергә ҡуша.
 
Юл 33 ⟶ 32:
Хәрби губернатор, килеп етеү менән ҡалҡыуға менеп баҫып, батшаның Ширғәзиҙе раҫлатыуға бөйөк фарманын белдерә һәм император грамотаһын [[урыҫ теле]]ндә һәм [[төрки (тел)|төрки]]сә уҡырға бойора.
 
Хан келәмгә тубыҡланып [[Ҡөрьән]] үбеп [[Рәсәй]]гә тоғро булырға ант итә. ВАҙағында заключенииул поцеловал[[Ҡөрьән]]де, он Коранүбеп, поднялбаш егоөҫтөнә надкүтәрә, головойаяғүрә ибаҫып, встав,ант приложилһүҙҙәре кяҙылған присяжномуҡағыҙ листубитенә [[Удостоверяющаяраҫлаусы печать|печать]]мисәтен своюҡуя.
 
Шунан һуң сафта торған артиллерия ҡоралдарынан 21 тапҡыр һәм ҡәлғә орудиеларынан 11 тапҡыр атыу яңғырай; мылтыҡтарҙан йүгерек ут һибелә, барабандар туҡылдай һәм яңынан музыка уйнай. Шул ваҡытта ханға батша һарайынан ебәрелгән бай парча менән көпләнгән кеш тун, бүрек кейҙерелә һәм уның исеме яҙылған ҡылыс бүләк ителә. Башына бүректе [[генерал-майор]], тунды — [[полковник]] кейҙерә, ә ҡылысты [[подполковник]] ҡулына тоттора. Шунан, хәрби губернатор уға хан дәрәжәһенә эйә булыу тураһындағы император грамотаһын, үбеп, баш өҫтөнә күтәрә.
 
Башта барыһы ла таралыша, әммә сәғәт 4 тирәһендә хәрби губернатор ханды һәм уның ярандарын төшкө ашҡа саҡыра. Эскә үтеү менән, музыка уйнай, императорҙың фамилияһы яңғырауға уның сәләмәтлеге өсөн эсәләр; төштән һуң [[бал|бал]] ойошторола.
После того произведен был 21 выстрел из орудий артиллерии, бывшей в строю, и 11 выстрелов из шести орудий с крепостей; из ружей пущен беглый огонь, барабаны зазвучали и музыка опять заиграла. Между тем надели на хана присланные для него от двора [[соболь]]ю, богатою [[Парча|парчой]] покрытую [[Шуба|шубу]], шапку и золотую [[Сабля|саблю]] с надписью его имени. Шапку надевал на него [[генерал-майор]], шубу — [[полковник]], а саблю [[подполковник]]. Наконец, военный губернатор вручил ему императорскую грамоту на ханское достоинство и он, поцеловав её, поднял над головой.
 
Тут все разъехались, но в 4 часа пополудни военный губернатор опять прислал хану карету и коляски, для приглашения его со свитою к обеду. При входе его в комнату заиграла музыка, за обедом, после императорской фамилии, пили за его здоровье с пушечной пальбою; после обеда дан был [[бал]].
Байрам тантаналары ике яҡҡа күсеп йөрөп бүләкләшеүҙәр, һыйлашыуҙар менән дауам итә<ref>[[Левшин, Алексей Ираклиевич|А. И. Левшин]] Описание киргиз-казачьих, или киргиз-кайсацких орд и степей (под общей редакцией академика М. К. Козыбаева).— Алматы, «Санат», [[1995 год|1995]]. Глава ДВЕНАДЦАТАЯ. ИЗБРАНИЕ ХАНА 348 по 349 стр.</ref>.
 
== [[ҠырымҠырғыҙ ханлығы]]нда хан һайлау ==▼
== Избрание хана в [[Кыргызское ханство|Кыргызском ханстве]] ==
Бөтә ҡырғыҙ юғары ҡатламы [[Ҡоролтай]]ға саҡырыла.
Созывался [[Курултай]], на котором собиралось вся киргизская знать.
Күрше дәүләттәрҙең илселәре һәм ҡәбиләлә бейҙәре килә:
Прибывали паслы соседних государств и бии (правители) племён:
 
* [[Сарыбагыш|Сары-багыш]]
* [[Бугу (племяҡәбилә)|Бугу]]
* Жантай
* Жетиген
* Саяҡ
* Саяк
* Сару
* Черик
* Ҡалпаҡ
* Калпак
* Жангарач
* Алыбек
* Солто
* Ҡошчо
* Кушчу
 
На Курултае происходили [[коронация]] новоизбранного монарха. Соблюдая древний обряд, нового [[хан]]а посадили на белую кошму, зарезали на «Ай-Туяк» белую кобылу. А вместо венца надевали на голову манапа тебетей с красным верхом. Первым и последним ханом [[Кыргызское ханство|Кыргызского ханства]] был [[Ормон-хан]] из рода [[Сарыбагыш|Сары-багыш]]<ref>{{Cite web|lang=|url=http://www.history.krsu.edu.kg/index.php?option=com_content&view=article&id=431%3A-----&catid=36%3A--&Itemid=73&showall=1|title=История кыргызского ханства|author=|website=|date=|publisher=}}</ref>. После казни [[Ормон-хан|Ормон хана]] [[кыргызское ханство]] распался<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://forum-eurasica.ru/topic/3159-%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%BE%D0%BD-%D1%85%D0%B0%D0%BD/|title=Ормон хан|publisher=Форум «Центральноазиатского исторического сервера»|accessdate=2020-05-31}}</ref>.
 
== Башҡорт хандары ==▼
Башҡорт Википедияһында башҡорт хандары тураһында мәҡәләләр:▼
* [[Иҫән хан]]▼
* [[Ҡараһаҡал]]▼
* [[Мөйтән бей]]▼
* [[Мәсем хан]]▼
* [[Сәйет Йәғәфәров]]▼
* [[Хажи Аҡҡусҡаров]]▼
 
== [[Ҡырым ханлығы]]нда хан һайлау ==
Хан һайларға дүрт атаҡлы ырыуҙың (''Аргын, [[Ҡыпсаҡ]], Ширин һәм Барын'') [[бей]]ҙәре ''ҡоролтайға'' йыйыла һәм кемде хан итеп ҡуйыу тураһында кәңәшләшә.Яңы һайланған ханды аҡ кейеҙгә баҫтырып күтәрәләр, шунан уның өҫтөндә Ҡөрьән сүрәләре уҡыйҙар ҙа тантаналы рәүештә тәхеткә ултырталар. Ханлыҡҡа [[Сыңғыҙхан]] тоҡомон ғына, атап әйткәндә, [[гәрәйҙәр]]ҙән генә һайлай алғандар.▼
Был заттар араһында, үҙ сиратында, шундай тәртип була: ханлыҡҡа башта идара иткән хандың энеләре һәм унан һуң ғына хан улдары өҫтөнлөклө кандидаттар булып һаналалар. [[1478 йыл]]да [[Төркиә]] ҡулы аҫтына кергәндән һуң, бейҙар тарафынан һайлап алынған кандидатураны [[Ғосман империяһы солтандары исемлеге|солтан]] раҫларға тейеш була. Әкренләп Ҡырым хакимын билдәләүҙә хәл иткес һүҙ солтандарға күсә һәм [[XVIII быуат]]тан хан һайлау формаллеккә әүерелә<ref>{{Cite web |url=http://www.hansaray.org.ua/r_geray_ist.html |title=Бахчисарай — Ханский Дворец. ГЕРАИ — ХАНСКАЯ ДИНАСТИЯ КРЫМА |accessdate=2009-02-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081121090622/http://www.hansaray.org.ua/r_geray_ist.html |archivedate=2008-11-21 |deadlink=yes }}</ref>.▼
 
== Избрание ханов в [[Крымское ханство|Крымском ханстве]] ==
Юл 68 ⟶ 80:
== Назначение ханов в Касимовском ханстве ==
Касимовское ханство имело вассальную зависимость от Москвы. Ханы там назначались царём Московским из числа потомков Чингисхана. Имели место назначения из Казанской, Крымской, Казахской, Большеордынской и Сибирских династий.
 
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==▼
* [[Азербайджанские ханства]]▼
 
▲== [[Ҡырым ханлығы]]нда хан һайлау ==
▲Хан һайларға дүрт атаҡлы ырыуҙың (''Аргын, [[Ҡыпсаҡ]], Ширин һәм Барын'') [[бей]]ҙәре ''ҡоролтайға'' йыйыла һәм кемде хан итеп ҡуйыу тураһында кәңәшләшә.Яңы һайланған ханды аҡ кейеҙгә баҫтырып күтәрәләр, шунан уның өҫтөндә Ҡөрьән сүрәләре уҡыйҙар ҙа тантаналы рәүештә тәхеткә ултырталар. Ханлыҡҡа [[Сыңғыҙхан]] тоҡомон ғына, атап әйткәндә, [[гәрәйҙәр]]ҙән генә һайлай алғандар.
▲Был заттар араһында, үҙ сиратында, шундай тәртип була: ханлыҡҡа башта идара иткән хандың энеләре һәм унан һуң ғына хан улдары өҫтөнлөклө кандидаттар булып һаналалар. [[1478 йыл]]да [[Төркиә]] ҡулы аҫтына кергәндән һуң, бейҙар тарафынан һайлап алынған кандидатураны [[Ғосман империяһы солтандары исемлеге|солтан]] раҫларға тейеш була. Әкренләп Ҡырым хакимын билдәләүҙә хәл иткес һүҙ солтандарға күсә һәм [[XVIII быуат]]тан хан һайлау формаллеккә әүерелә<ref>{{Cite web |url=http://www.hansaray.org.ua/r_geray_ist.html |title=Бахчисарай — Ханский Дворец. ГЕРАИ — ХАНСКАЯ ДИНАСТИЯ КРЫМА |accessdate=2009-02-04 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081121090622/http://www.hansaray.org.ua/r_geray_ist.html |archivedate=2008-11-21 |deadlink=yes }}</ref>.
 
▲== Башҡорт хандары ==
▲Башҡорт Википедияһында башҡорт хандары тураһында мәҡәләләр:
 
▲* [[Иҫән хан]]
▲* [[Ҡараһаҡал]]
▲* [[Мөйтән бей]]
▲* [[Мәсем хан]]
▲* [[Сәйет Йәғәфәров]]
▲* [[Хажи Аҡҡусҡаров]]
 
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
Юл 96 ⟶ 91:
* [[Дербент ханлығы]]
* [[Ҡасим ханлығы]]
 
▲== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
▲* [[Азербайджанские ханства]]
 
== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}
 
== Примечания ==
{{примечания}}
 
Юл 106 ⟶ 101:
{{Ближневосточные титулы}}
{{Ханство|nocat=1}}
 
[[Категория:Титулы]]▼
[[Категория:Монгольские титулы]]
[[Категория:Титулы Крымского ханства]]
 
 
[[Категория:Хандар]]
[[Категория:Титулдар]]
▲[[Категория:ТитулыМонгол титулдары]]
[[Категория:Ҡырым ханлығы титулдары]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Хан_(дәрәжә)» битенән алынған