Сәлим III: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
82 юл:
 
== Бунт янычар, падение и гибель ==
[[Файл:Firman-Pouqueville.jpg|thumb|Франсуа Пуквилгә Али-паша Тепеленский һарайында Франция исеменән сығыш яһау хоҡуғына эйә булыуы тураһында Сәлим III солтандың фарманы.]]
[[Файл:Firman-Pouqueville.jpg|thumb|[[Фирман (указ)|Фирман]] Селима III, предоставивший Франсуа Пуквилю право представлять Францию при дворе [[Али-паша Тепеленский|Али-паши Тепеленского]].]]
Портаның балҡан биләмәләрендә — Сербияла һәм Валахияла башланған солтан власының көсһөҙлөгөн күрһәткән сираттағы сыуалыштар, Сәлимде ҡолатыуға этәргес була. Рәсәй менән һуғыштарҙа тар-мар ителеүҙәр, шулай уҡ солтандың европалыларға (подданныйҙар һәм һарай яны ҡатламдар ҡарашында) артыҡ мөкиббәнлеге фонында, Сәлимдең абруйы тулыһынса түбән тәгәрәй, һәм реформаларға ҡаршы [[шәйхулислам]] фетваһы тарафынан рухландырылған янычарҙар уға ҡаршы баш күтәрә. Янычарҙар Истабулды баҫып ала, тәхеткә Мостафа IV-не, Абдулхәмид I-нең улын ([[1807]]) ултырталар. Сәлимде һарай эсендә ҡарауыл аҫтында тоталар.
Толчком к падению Селима стали волнения в балканских владениях Порты — в Сербии и Валахии. в очередной раз продемонстрировавшие слабость власти султана. На фоне поражений в конфликтах с Россией, а также из-за чрезмерной (в глазах подданных и двора) симпатии султана к европейцам, авторитет Селима окончательно упал, и против него подняли бунт [[янычары]], вдохновленный фетвой [[шейх уль-ислам]]а против реформ. Янычары взяли Стамбул и возвели на трон [[Мустафа IV|Мустафу IV]], сына [[Абдул-Хамид I|Абдул-Хамида I]] ([[1807]]). Селим был посажен под стражу, хотя и во дворце.
 
Рущук наместнигы, реформалар яҡлы Алемдар Мостафа-паша Байраҡтар 40.000 кешенән торған ғәскәр йыя һәм Сәлим III солтанды ҡабат тәхеткә ултыртыу маҡсаты менән, Константинополгә йүнәлә, ләкин ул бик һуңлап килә: ҡолатылған солтан алашарҙар евнух ҡарауылсылары начальнигы тарафынан бысаҡ менән сәнсеп үлтерелгән була<ref>Goodwin, Jason: «Lords of the Horizons», Chapter 24: The Auspicious Event, 1998</ref>. Ошоно белгәс, Мостафа-паша тәхеткә Мостафаның энеһе Мәхмүт II-не ултыртмаҡсы була.
Рущукский наместник [[Алемдар Мустафа-паша]], сторонник реформ, собрал войско из 40.000 человек и двинулся на Константинополь с целью восстановления Селима III, но он пришел слишком поздно: свергнутый султан был заколот ножом в [[сераль|серале]] начальником стражи евнухов<ref>Goodwin, Jason: «Lords of the Horizons», Chapter 24: The Auspicious Event, 1998</ref>. Узнав об этом, Мустафа-паша решил возвести на престол брата Мустафы, [[Махмуд II|Махмуда]].
 
Икенсе фараз буйынса, Сәлим үҙенең һәрәмендә тотолған. [[1808 йыл]]дың 28 июлендә, кесаҙнаға ҡаршы төндә, ул үҙенең яратҡан ҡатыны, Рефет Хатун, йәки ике наложницаһы менән була. Алемдар Мостафа-паша үҙенең армияһы менән ҡалаға яҡынлашҡанда, Мостафа IV Сәлимде һәм Мәхмүт шәйхзаданы үлтерегә бойора. Сәлим III солтанды хеҙмәтсе Фәттах Грузии, казначейство хеҙмәтсеһе Әбе Сәлим һәм Нәзир-ағa исемле ҡара тәнле алашар евнух үлтерәләр. Үлтереүселәр хәнйәрҙәрен тотоп килә башлағас, бер наложница Сәлим менән улар араһына баҫа һәм үлтерелә. Рефет Ҡадын-әфәнде аңын юғалтып йығыла, солтан көрмәкләшкәндә үлтерелә, легендә буйнса, уның һуңғы һүҙҙәре «''Allahu Akbar''» («Аллаһ бөйөк») була. Кәүҙәһен тиҙ генә юрғанға урағандар. Үлтереүселәр Мәәхмүт шәйхзаданы эҙләп табып үлтерегә юлланалар, ләкин ул ҡасып ҡотола алған.
По другой версии, Селим находился в заключении в своем гареме. В ночь на четверг [[28 июля]] [[1808 год]]а он был со своей любимой женой, Рефет Хатун, или двумя наложницами. Когда Алемдар Мустафа-паша приближался к городу со своей армией, Мустафа IV приказал убить Селима и шехзаде Махмуда. Убийцами были слуга Феттах Грузии, слуга казначейства Эбе Селим и чернокожий евнух по имени Незир-агa. Когда убийцы обнажили кинжалы, одна из наложниц встала между ними и Селимом и была убита. Рефет Кадын-эфенди упала в обморок, и в завязавшейся борьбе свергнутый султан был убит, его последними словами, согласно легенде, были «''Allahu Akbar''» («Аллах велик»). Тело было быстро завернуто в одеяло. Убийцы двинулись дальше, чтобы найти шехзаде Махмуда и убить его, но тот был более удачлив и смог бежать.
 
Өсөнсө фараз буйынса, Сәлим хакимлыҡ итеүсе солтан бойороғо буйынса быуып үлтерелгән. Ул Лалели мәсетендә атаһының ҡәбере эргәһенә ерләнгән.
Во третьей версии, Селим был задушен по приказу правящего султана. Он был похоронен в мечети [[Лалели (мечеть)|Лалели]] рядом с могилой отца.
 
Шулай итеп, янычарҙар баш күтәрә, Константинополде баҫып ала һәм 1807 йылда тәхеткә Мостафа IV-не, Абдул-Хәмид I-нең улын ултырталар; Сәлим һарай эсендә һаҡ аҫтына ҡуйылған. Бер йылдан һуң рущук наместнигы Мостафа Байраҡтар етәкселек иткән Сәлим яҡлылар Константинополгә инә, ләкин килеп өлгөрмәйҙәр, сөнки ике туған ағай-энеһе Сәлимде быуып үлтерергә бойора.
 
== Семья ==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Сәлим_III» битенән алынған