Ҡырғыҙ: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Вики-Һаҡлағыстағы Bashkirs_clans.jpg рәсеме Sealle ҡатнашыусыһы тарафынан юйылған. Ул яҙған сәбәп: Copyright violation; see Commons:Licensing (F1) -.
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
7 юл:
| самоназвание =
| численность = билдәһеҙ
| расселение = {{Флагификация|Российская Федерация}}<br />
*{{Флагификация|Башҡортостан}}<br /> [[Баҡалы районы|Баҡалы]], [[Илеш районы|Илеш]], [[Краснокама районы|Краснокама]], [[Туймазы районы|Туймазы]] һәм [[Шаран районы|Шаран]] райондары <br />
*{{Флагификация|Татарстан}}<br />[[Аҡтаныш районы|Аҡтаныш]], [[Баулы районы|Баулы]] һәм [[Ютазы районы|Ютазы]] райондары
| вымер =
| архкультура =
28 юл:
* ''Ҡаҙыҡай'' <!-- (аралар: ''аҡҡош, арзамат, бикбалта, борхан, ҡазанлар, келькабыз, күкҡош, күсем, ҡырғыз, мансур, сирмеш, сәүле, тыуат, шүрәле-типтәр'') -->
* ''Тәңкәй''.
 
== Сығышы ==
Башҡорттарҙың ҡырғыҙ ырыуы Йәнәсәй ҡырғыҙҙары нәҫеленән барлыҡҡа килгән. VIII—X быуаттарҙа улар Һырдаръя буйҙарына күсенәләр, артабан — Волганың уң ярына, ә унан инде Бөгөлмә-Бәләбәй ҡалҡыулығына барып сығалар<ref>''[[Кузеев, Раиль Гумерович|Кузеев Р. Г.]]'' Происхождение башкирского народа. М., Наука, 1974. С.361.</ref>. XIII—XIV быуаттарҙа ҡәбилә Ағиҙел йылғаһы үҙәнендә туплан [1]. Көньяҡта башҡорт ҡырғыҙҙарының ерҙәре Ыҡ һәм Зәй йылғалары үрҙеренә тиклем барып етә.
Үҙ сығышын ҡырғыҙ ырыуы башҡорттары Сыңғыҙхан нәҫеленән Тонаҡ бей һәм Ҡадыҡ бейгә бәйләйҙәр.
 
Йәнәсәй ҡырғыҙҙары монголдар менән тығыҙ бәйләнештә булған, тигән фекерҙәр бар<ref name=":4">{{Статья|автор=Арзыбаев Т. К.|год=Барнаул, Горно-Алтайск, 2019|страницы=146—149|заглавие=Этнические связи кыргызов с монголами, ойратами, калмыками, бурятами|ссылка=https://elibrary.ru/item.asp?id=39583380|язык=|издание=Материалы Первого Международного алтаистического форума «Тюрко-монгольский мир большого Алтая: историко-культурное наследие и современность»|тип=|месяц=|число=|том=|номер=|issn=}}</ref><ref name=":0">{{Cite web|url=http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/China/Bicurin/Sobr_sved_o_narodach/Tom_I/frametext73.htm|title=Повествования о Доме хойху // Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена|author=Бичурин Н. Я.|website=|date=|publisher=www.vostlit.info|accessdate=2019-10-16}}</ref>.
Н. Я. Бичурин фекеренсә, боронғо ҡырғыҙҙар (хәгәстәр, хағастар) монгол<ref>{{Книга|автор=Нусупов Ч. Т.|год=2000|страниц=295|издательство=Кыргызский государственный национальный университет|заглавие=Политико-исторические проблемы генезиса идеологии, государственности и культуры кыргызского народа|ссылка=https://books.google.ru/books?hl=ru&id=zn1MAAAAMAAJ&focus=searchwithinvolume&q=%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%85%D0%BE%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F|ответственный=|издание=|место=|страницы=65|isbn=|isbn2=}}</ref> йәки төрки-монгол ҡатнаш сығышлы булған <ref name=":0" /><ref>{{Книга|автор=Шойгу С. К., Аракчаа К. Д.|год=2007|страниц=662|издательство=Слово|заглавие=Урянхай. Тыва Дептер|ссылка=https://books.google.ru/books?hl=ru&id=CDktAQAAIAAJ&focus=searchwithinvolume&q=%D0%A5%D1%8F%D0%B3%D0%B0%D1%81+|ответственный=|издание=|место=|страницы=40|isbn=|isbn2=}}</ref><ref>{{Книга|год=2003|страниц=240|издательство=ARKHI|заглавие=Древнекитайские источники о кыргызской государственности и письма китайского императора кыргызскому кагану (III в. до н. э. — IX в. н. э.)|ссылка=https://books.google.ru/books?hl=ru&id=op8jAQAAIAAJ&dq=%D0%A5%D1%8F%D0%B3%D0%B0%D1%81|автор=|ответственный=|издание=|место=|страницы=137|isbn=|isbn2=}}</ref><ref>{{Книга|автор=Позднеев Д. М.|год=1899|страниц=153|заглавие=Исторический очерк уйгуров|ссылка=https://books.google.ru/books?hl=ru&id=bytBAQAAMAAJ&focus=searchwithinvolume&q=%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D1%8B+%D1%81%D1%83%D1%82%D1%8C+%D0%B8%D1%85+%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B8|ответственный=|издание=|место=|издательство=|страницы=35|isbn=|isbn2=}}</ref>.
 
== Ҡырғыҙ ырыуы шәжәрәһе ==
Ҡырғыҙҙарҙың боронғо шәжәрәһе 1913 йылда «Шура» журналының 10-сы һанында баҫтырыла, уны Бөгөлмә мөғәллиме Әхмәтғәли Хәлимов ишетеп яҙған. Әлеге шәжәрәне урыҫ теленә С. М. Абрамзон тәржемә итә:
<blockquote>«Ата-бабаларыбыҙҙан һаҡланып ҡалған шәжәрәгә ярашлы ҡырғыҙ башҡорттарына (йәғни, [[Бөгөлмә өйәҙе]] Александрка улусы [[Ташлы]] ауылы ҡырғыҙ ырыуы башҡорттарына) нигеҙ һалыусының исеме ҡырғыҙ йорто Сәйет (Мөхәммәт ырыуы) нәҫеленән „Ҡорҡот ата“; ул Һыр диңгеҙе янындағы Бохара юлында (йәшәгән). Уның (Ҡорҡот ата) атаһы Әхмәт бей, унан Мөхәммәт бей, унан Йәнбә бей, унан Ҡушыҡ бей.
 
Ҡушыҡ Татыш күле янындағы Ағиҙел йылғаһы үҙәнендә Иҫке ҡырғыҙ ауылында йәшәгән һәм Аҡ бейгә буйһонған. Ҡушыҡ бейҙең ике улы булған: беренсеһе Аҡҡош бей, икенсеһе Күккүҙ бей. Аҡҡош бейҙең Бутамыш бей исемле улы булған, унан Буралмыш бей (тыуған). Күккүҙ бейҙең ике улы булған: Ҡылсан исемлеһе (хәҙер бер бәләкәй ауылдың исеме) һәм Тыныс исемлеһе; ошо ике зат беҙҙең ерҙәргә Бөйөк батша Алексей Михайловичтан грамота алғандар, тип яҙалар.
Ҡылсандың Ураҙгилде улы булған, унан Ыҙай, унан Модоҡ, унан Бикмөхәмәт. Данлыҡлы Бикмәхәмәт үҙенең ырыуҙаштары менән Иҫке Ҡырғыҙ ауылынан килделәр һәм Ҡатай ауылында йәшәй башланылар. Бикмөхәмәттең Хөсәйен исемле улы булған, ул 1755 йылда үҙенең ырыуҙаштары менән Бөгөлмә өйәҙе Александровка улусында Ташлы ауылына нигеҙ һалды<ref>''Абрамзон С. М.'' Киргизы и их этногенетические и историко-культурные связи / Авт. вступ. ст. С. Т. Табышалиев. — Ф.: Кыргызстан, 1990. — 480 с. (на стр.46)</ref>».</blockquote>
 
 
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Ҡырғыҙ» битенән алынған