|
1919 йылдың 8 июлендә Кәмал ғосман армияһын ҡалдыра. 1919 йылдың 23 июленән 7 авгусына тиклем [[Эрзурум]]да империяның алты көнсығыш виләйәтенең Эрзурум конгресы (''Erzurum Kongresi'') съезы булып үтә, унан һуң 1919 йылдың 4 сентябренән 11 сентябренә тиклем Сивас конгресы үткәрелә. Шулай итеп, был конгрестарҙы саҡырған һәм уларҙың эшен ойошторған Мостафа Кәмал илдең ҡотҡарыу юлын билдәләй. Солтан хөкүмәте уға аяҡ салырға тырыша, 1919 йылдың 3 сентябрендә Мостафа Кәмалды ҡулға алыу тураһында указ сыға, әммә Кәмалдың был указды үтәүгә ҡаршы тора алырлыҡ арҡаҙаштары етерлек була<ref>Mango, Andrew. ''Ataturk: The Biography of the Founder of Modern Turkey'', (Overlook TP, 2002), стр. 249.</ref> 1919 йылдың 27 декабрендә Мостафа Кәмалды [[Анҡара]] халҡы шатланып ҡаршы ала.
1918 йылдың ноябрендә Антанта ғәскәрҙәре Константинополде оккупациялағандан һәм ғосман парламентын таратҡандан һуң ([[1920 йыл]]дың 16 марты) Кәмал Анҡарала үҙенең парламентын — [[Төркиәнең Бөйөк Милли Йыйылышы]] (ВНСТ) саҡыра, уның беренсе ултырышы 1920 йылдың [[23 апрелендә]] асыла. Кәмал парламент рәисе һәм бер генә ил дә танымаған Бөйөк Милли Йыйылыштың башлығы итеп һайлана. 29 апрелдә Бөйөк Милли Йыйылыш уның легитимлығына икеләнеү белдергән һәр кеше язаға тарттырыласағы тураһында закон ҡабул итә. Быға яуап итеп Истанбулдағы солтан хөкүмәте 1 майҙа Мостафа Кәмалды һәм уның яҡлфыларҙыяҡлыларҙы үлем язаһына тарттырыуы тураһында указ сығара.<ref>Mango, Andrew. ''Ataturk: The Biography of the Founder of Modern Turkey'', (Overlook TP, 2002), стр. 279.</ref>
Ул мәлдә төньяҡ-көнсығышта [[Әрмәнстан|әрмәндәр]], көнбайышта гректар, шулай уҡ Антантаның төрөк ерҙәрен оккупациялауы менән көрәше Кәмал яҡлылар өсөн төп хәл ителергә тейешле мәсьәлә булып тора.<ref>Мустафа Кемаль. ''Путь новой Турции.'' Литиздат Н. К. И. Д., Т. I, 1929, стр. 403 (Примечание 51).</ref> [[Капитуляции Оттоманской империи|режимом капитуляций]]<ref>«Режим капитуляций» в Оттоманской империи — совокупность договоров («капитуляции») Порты с некоторыми западными державами, которые оттоманское правительство заключало с [[XVI век]]а и которые предусматривали [[иммунитет]]ный статус и иные привилегии для иностранных подданных на территории Оттоманской империи. Капитуляционный режим, который формально был отменен нотой Порты от 9 сентября 1914 года с 1 октября 1914 года, привёл к преобладанию в крупной оттоманской коммерции иностранных резидентов империи (см.: В. Шеремет. ''Босфор.'' М., 1995, стр. 81.)</ref>.
7Анҡара июняхөкүмәте 1920 годайылдың ангорское7 правительствоиюнендә объявилоҒосман недействительнымиимперияһының всеэлекке прежниекилешеүҙәренең договорыбөтәһендә Османскойғәмәлдә империи;түгел крометип того,иғлан правительствоитә; ВНСТБынан отверглотыш иБөйөк вМилли конечномЙыйылыш итогехөкүмәте, путёмимперияның военныхтөрөк действий,халҡы сорваломәнфәғәтен ратификацию подписанного [[10 августа]]яҡлап, 1920 годайылдың между10 султанскимавгусында правительствомсолтан ихөкүмәте странамиһәм АнтантыАнтанта [[Севрскийилдәре договор|Севрскогоараһында договора]],төҙөлгән которыйСевр оникилешеүен считалитанымауы несправедливымтураһында вбелдерә отношенииһәм, турецкого населения империи.хәрби Воспользовавшисьхәрәкәт ситуациейҡулланып, когда предусмотренный договором международный судебный механизм не был создан,килешеүҙең кемалистыратификацияланыуын захватилиөҙә. заложниковКилешеүҙә изҡаралғанса числахалыҡ-ара британскихсуд военнослужащихмеханизмының ибулдырылмауынан сталифайҙаланып, обмениватьКәмал ихяҡлылар, набритан членовхәрби младотурецкогохеҙмәткәрҙәрен правительства иаманат другихитеп лицалып, интернированныхуларҙы найәш Мальтетөрөк похөкүмәте обвинениюағзаларына вһәм преднамеренномМальтаға [[Геноцидһөргөнгә армян|уничтоженииебәрелгәндәргә алмаштыра армян]]башлай. ПодобнымЙылдар механизмом{{прояснить}} сталүткәс, [[НюрнбергскийНюрнберг процесспроцесы]] спустяошондай годы.механизм була<ref>[[Барсегов, Юрий Георгиевич|Барсегов Ю. Г.]]: [http://www.genocide.ru/lib/barseghov/responsibility/v2-2/252-288.htm#4 ГЕНОЦИД АРМЯН. Ответственность Турции и обязательства мирового сообщества, том 2, часть 2, Вопрос о создании международного уголовного суда в рамках Парижской мирной конференции. Комиссия пятнадцати]</ref>.
== Төрөк-әрмән һуғышы. РСФСР менән мөнәсәбәт ==
{{main|Турецко-армянская война}}
{{also| Российско-турецкие отношения}}
1920 йылда ҡайһы бер Европа илдәре Төркиәгә ҡаршы һуғыш башлағанбашлай. Греция — Төркиәне, Англия — Истанбул ҡалаһын, Франция — Мараш, Ғазиантеп, Урфа ҡалаларын баҫып алғанала. 1920 йылда Мостафа Кәмал Паша Хөкүмәте менән Төркиәне баҫып алған илдәргә ҡаршы һуғыш иғлан иткәнитә. Һөҙөмтәлә баҫып алыусылар Төркиәнән ҡыуылғанҡыуыла.
1923 йылдың 29 октябрендә Төркиә республика итеп иғлан ителә, Кәмал — уның президенты. 1924 йылдың 20 апрелендә Төрөк республикаһының икенсе конституцияһы ҡабул ителә, ул [[1961 йыл]]ға тиклем ғәмәлдә була.
|
