Тәүлек: өлгөләр араһындағы айырма

Геологик ваҡыт эсендә көн оҙонлоғо үҙгәреүе, ҡаҙылдыҡ мәрйендәрҙең дүңгәләк һыҙыҡтарын иҫәпләү ярҙамында, эксперименталь тикшерелгән. Мәрйендәрҙең тышҡы һөлдәһендә дүңгәләктәр рәүешендә кальций карбонаты ултыра; дүңгәләктәр ултырыуының цикллылығы көндөҙгө яҡтылыҡ, шулай уҡ периодик ваҡытлы үҙгәрештәр менән дә бәйле: 1963 йылда америка палеонтологы {{iw|Уэллс, Джон Уэст|Джон Уэллс|en|John W. Wells}} (1907—1994), мәрйендәрҙең эпитекаһындағы дүңгәләк ҡатламдары буйынса, мәрйендәр йәшәгән осорҙа йыл эсендәге көндәр һанын белеп була икәнен аса. Йыл оҙайлылығы үҙгәреүен һәм, ваҡыт эсендә Ай тәьҫире арҡаһында Ерҙең әйләнеү тиҙлеге кәмеүен иҫәпкә алып, шулай уҡ теге йәки был [[геологик осор]]ҙаосорҙа тәүлек оҙайлылығын асыҡларға мөмкин<ref>[http://articles.adsabs.harvard.edu//full/1969LAstr..83..411K/0000411.000.html Paléo-Astronomie] ([http://archive.wikiwix.com/cache/20191221210557/http://articles.adsabs.harvard.edu//full/1969LAstr..83..411K/0000411.000.html archive]), J.Kovalesky Bureau des Longitudes.</ref><ref>[http://medbiol.ru/medbiol/evol/00045009.htm Дендрохронологический метод датировки (medbiol.ru)]</ref>.:

Оҙайлы ваҡыт арауығында Ерҙең әйләнеү тиҙлеге үҙгәреүҙән тыш, (һәм шунан сығып тәүлек оҙайлылығының үҙгәреүе), көндөн-көн, массалар бүленеше менән бәйле, планетаның әйләнеү тиҙлене бер аҙ үҙгәрә, мәҫәлән, [[Донъя океаны|донъя океанының]] йәки [[Атмосфера|атмосфераның]], уларҙың уртаса температураһы тирбәлеүҙән, күләме бәләкәсәйеү арҡаһында. Донъя океаны йәки атмосфера һыуынғанда Ер тиҙерәк әйләнә (һәм киреһенсә), сөнки һөҙөмтәлә [[импульс һаҡланыу законы]] тәьҫир итә. Шулай уҡ геологик ваҡиғалар, мәҫәлән, көслө [[Ер тетрәү|ер тетрәүҙәр]] тәүлектең уртаса оҙайлылығы үҙгәреүгә килтерергә мөмкин. Шулай, Һинд океанында 2004 йылдағы ер тетрәүҙәр һөҙөмтәһендә тәүлек оҙайлылығы яҡынса 2,68 [[Микросекунд|микросекундҡа]] кәмей<ref>[http://www.nasa.gov/home/hqnews/2005/jan/HQ_05011_earthquake.html NASA — NASA Details Earthquake Effects on the Earth]</ref>. ТакиеБындай измененияүҙгәреүҙәр отмеченытеркәлгән һәм ихәҙерге могутзаман бытьысулдары измереныярҙамында современнымиүлсәнергә методамимөмкиндәр.