Тәүлек: өлгөләр араһындағы айырма

Тәүлек, йәки айырым көн һәм төн бүленгән өлөштәр һаны, айырым халыҡтарҙың үҫешеү дәрәжәһенә бәйле һәм кешелек үҫешеү менән яйлап арта бара. [[Яңы Донъя]] халыҡтарының күпселеге тәүлекте, ҡояш сығышына, уның көндөҙгө юлының иң бейек нөктөһенә, ҡояш байышына һәм, аҙаҡ килеп, төн уртаһына ярашлы, дүрт өлөшкә генә бүлә. XVIII быуат уртаһында [[Исландия]]ны тасуирлаусы сәйәхәтсе Горребоу күрһәтеүенсә, исландтар тәүлекте 10 өлөшкә бүлгәндәр. [[Ғәрәп]]тәр тик ҡояш сығыуын, уның күтәрелеүен һәм түбәнәйеүен, ҡояш байыуын, эңер, төн, әтәстең беренсе ҡысҡырыуын һәм таң атыуын айырып ҡарағандар. Ләкин ҡайһы бер, мәҫәлән, [[Йәмғиәт утрауы]]ның ерле кешеләре кеүек, элек мәҙәниәте үҫешмәгән халыҡтарҙа, көндөң сағыштырмаса аныҡ бүленешен күрергә була, улар [[Кук, Джеймс|Кук]] заманында тәүлекте оҙайлылығы бер тигеҙ булмаған 18 өлөшкә бүлгәндәр; иң ҡыҫҡа ваҡыт аралығы иртә һәм кискә, иң оҙоно — ярты төнгә һәм ярты көнгә тура килгән<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Астрономия}}</ref>.

[[Урыҫ теле]]ндә, тәүлек ваҡыт аралыҡтарын билдәләү өсөн ҡулланылған төп дүрт һүҙҙән ([[иртә]], [[көн]], [[кис]] һәм [[төн]]) башҡа, өҫтәлмә шартлы билдәләмәләр бар: ҡараңғы төшкәс, [[таң атыу]] йәки [[таң]], [[ҡояш сығыу]], [[төш ваҡыты]], [[төштән һуң]], яҡтырғас, [[ҡояш байыу]], [[ эңер]], [[төн уртаһы]], [[төн уртаһы уҙғас]]. Шуның менән бергә рәсми әйләнештә ваҡыт аралыҡтары — иртә, кис, көн һәм төн — 1920-се йылдар башына тиклем тәүлек ваҡытын күрһәтеүҙе аныҡлау өсөн өҫтәмә булып хеҙмәт итәләр. Мәҫәлән, 1921 йылда [[Гудок (газета)|«Гудок»]] гәзитендә баҫылып сыҡҡан пассажир поездарының хәрәкәт расписаниеһында<ref>Расписание пассажирских поездов пригородного движения Московского узла. Газета «Гудок» от 26.11.1921</ref><ref>Расписание пассажирских поездов дальнего следования Московского узла. Газета «Гудок» от 27.11.1921</ref>, Мәскәүҙән ҡуҙғалыу сәғәттәре күрһәтелгән:

Хәҙерге заман ваҡыт иҫәпләү системаларында тәүлекте тигеҙ оҙайлылыҡтағы 24 [[сәғәт]]кәсәғәткә бүлеү дөйөм ҡабул ителгән.