|
Тәүлек, йәки айырым көн һәм төн бүленгән өлөштәр һаны, айырым халыҡтарҙың үҫешеү дәрәжәһенә бәйле һәм кешелек үҫешеү менән яйлап арта бара. [[Яңы Донъя]] халыҡтарының күпселеге тәүлекте, ҡояш сығышына, уның көндөҙгө юлының иң бейек нөктөһенә, ҡояш байышына һәм, аҙаҡ килеп, төн уртаһына ярашлы, дүрт өлөшкә генә бүлә. XVIII быуат уртаһында [[Исландия]]ны тасуирлаусы сәйәхәтсе Горребоу күрһәтеүенсә, исландтар тәүлекте 10 өлөшкә бүлгәндәр. [[Ғәрәп]]тәр тик ҡояш сығыуын, уның күтәрелеүен һәм түбәнәйеүен, ҡояш байыуын, эңер, төн, әтәстең беренсе ҡысҡырыуын һәм таң атыуын айырып ҡарағандар. Ләкин ҡайһы бер, мәҫәлән, [[Йәмғиәт утрауы]]ның ерле кешеләре кеүек, элек мәҙәниәте үҫешмәгән халыҡтарҙа, көндөң сағыштырмаса аныҡ бүленешен күрергә була, улар [[Кук, Джеймс|Кук]] заманында тәүлекте оҙайлылығы бер тигеҙ булмаған 18 өлөшкә бүлгәндәр; иң ҡыҫҡа ваҡыт аралығы иртә һәм кискә, иң оҙоно — ярты төнгә һәм ярты көнгә тура килгән<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Астрономия}}</ref>.
[[Урыҫ теле]]ндә, тәүлек ваҡыт аралыҡтарын билдәләү өсөн ҡулланылған төп дүрт һүҙҙән ([[иртә]], [[көн]], [[кис]] һәм [[төн]]) башҡа, өҫтәлмә шартлы билдәләмәләр бар: ҡараңғылаҡараңғы төшкәс, [[таң атыу]] йәки [[таң]], [[ҡояш сығыу]], [[төш ваҡыты]], [[төштән һуң]], яҡтырғас, [[ҡояш байыу]], [[ эңер]], [[төн уртаһы]], [[төн уртаһы уҙғас]]. ПричёмШуның вменән официальномбергә обращениирәсми временныеәйләнештә отрезкиваҡыт аралыҡтары — утроиртә, вечеркис, денькөн иһәм ночьтөн — вплоть до начала 1920-хсе годовйылдар служилибашына прибавкамитиклем длятәүлек уточненияваҡытын указаниякүрһәтеүҙе временианыҡлау суток.өсөн Например,өҫтәмә вбулып расписанияххеҙмәт движенияитәләр. пассажирских поездовМәҫәлән, опубликованных в1921 газетейылда [[Гудок (газета)|«Гудок»]] вгәзитендә 1921баҫылып сыҡҡан пассажир поездарының хәрәкәт годурасписаниеһында<ref>Расписание пассажирских поездов пригородного движения Московского узла. Газета «Гудок» от 26.11.1921</ref><ref>Расписание пассажирских поездов дальнего следования Московского узла. Газета «Гудок» от 27.11.1921</ref>, указаныМәскәүҙән часыҡуҙғалыу отходасәғәттәре из Москвы (приведён разброс времени, формат указания времени сохранён)күрһәтелгән:
* отиртәнге «6—45 у.»-тән доиртәнге «11—00 у.», то есть от 6:45 до 11:00 утратиклем;
* откөндөҙгө «12—00 д.»-нән докөндөҙгө «5—45 д.», то есть от 12:00 до 5:45-кә днятиклем;
* откиске «6—00 в.»-нан докиске «11—40 в.», то есть от 6:00 до 11:40-гә вечератиклем;
* оттөнгө «12—10 н.»-нән дотөнгө «1—00»-гә н.»тиклем, тойәғни есть оттөнгө 12:10 до-дан 1:00-гә ночитиклем.
Из чего можно предположитьБынан, что в России началаРәсәйҙә 1920-хсе годовйылдар утробашында, вечериртә, денькис, икөн ночьһәм втөн официальномрәсми обращенииәйләнештә составлялитигеҙ равные6-шар отрезкисәғәт поваҡыт 6аралығы часов.тәшкил Виткән дальнейшемтип уточняющиеуйларға прибавкибула. сталиАртабан ненужными. Например,асыҡлаусы вөҫтәмәләрҙең расписаниикәрәге движениябулмай поездовбашлай. Мәҫәлән, опубликованном в 1924 году в газетейылда [[Известия|«Известия»]] гәзитендә баҫылып сыҡҡан поездар хәрәкәте расписаниеһында<ref>Расписание движения поездов дальнего следования. Газета «Известия» от 02.04.1924</ref>, ужехалыҡ-ара применялсякилешеү рекомендованныйтәҡдим международным соглашениемиткән 24-часовойсәғәтлек ваҡыт форматформаты времениҡулланылған.
=== 24 төп өлөшкә бүлеү ===
=== Деление на 24 основные части ===
Хәҙерге заман ваҡыт иҫәпләү системаларында тәүлекте тигеҙ оҙайлылыҡтағы 24 [[сәғәт]]кә бүлеү дөйөм ҡабул ителгән.
В современных системах времяисчисления общепринято деление суток на 24 [[час]]а равной продолжительности.
ВпервыеТәү подобноебашлап (нотәүлекте сбындай бүлеү (ләкин разнойсәғәттең длинойоҙайлылығы часатөрлө) разделение суток встречается в [[Древний Египет|Древнем Египте]] около 2100 года до н. э., эту систему для ориентации во времени применяли египетские жрецы. В этих сутках 24 часа включали в себя: один час утренних сумерек, десять дневных часов, один час вечерних сумерек и двенадцать ночных часов. Около 1300 года до н. э. суточный счёт времени был реформирован: светлое и тёмное время суток разделили по 12 частей соответственно, в результате чего продолжительность «дневного» и «ночного» часа менялась в зависимости от сезона<ref>Бикерман Э. Хронология древнего мира. Ближний Восток и античность. — М., 1976. — С. 11—12.</ref>.
В Вавилоне также существовало деление дня и ночи по 12 часов. Согласно «Истории» (II, 109) [[Геродот]]а, от вавилонян эту систему переняли греки, позднее, вероятно от египтян или греков, усвоили римляне. К примеру, [[Зима|зимой]] продолжительность «дневного часа» в Риме составляла около 45 минут.
|
