Вайтим: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Zlgll (фекер алышыу | өлөш)
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Zlgll (фекер алышыу | өлөш)
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
'''Вайтим ''' ({{Lang-sq|vajtim}}) zrbйәки '''гема '''({{Lang-sq|gjëmë}}, гег диалектендә ''gjâmë'') — [[Албания|албаннардаалбандарҙа]] үлгәннәрнеүлгәндәрҙе матәмилау елау йоласыйолаһы, шулай укуҡ аныңуның беләнменән бәйле фольклор жанры.
== Көньяк АлбаниядәАлбанияла ==
КөньякКөньяҡ АлбаниядәАлбанияла, гадәттәгечәғәҙәттәгесә, бубыл йоладәйолала хатын[[ҡатын-кызларҡыҙ]]ҙар гынағына катнашканҡатнашҡан, аларныңуларҙың берсеһәр шигърибереһе текстныпоэтик языптекстты яҙып, мәрхүмнемәрхүмде үлекләктәнүлемдән терелтүнетерелтеҙе үтенә һәм аныңуның нәрсәгәнимәгә ияэйә булуынбулыуын сәйлиһөләй, әһуңынан хор шуның артыннан [[рефрен]] башкарабашҡара. Элегерәк хәлле гаиләләрғаиләләр профессиональ елаучыларныилаусыларҙы яллаганяллаған. [[1670 елдайыл]]да Госман[[Ғосман сәяхәтчесеимперияһы|Ғосман]] Эвлиясәйәхәтсеһе Элия Челеби ГирокаструдаГирокастра өлкәһендә булгандабулғанда бубыл йоланың шаһиты була[<ref>{{Книга|автор=Elsie, Robert|заглавие=A dictionary of Albanian religion, mythology, and folk culture|ответственный=|год=2000|язык=en|издание=|место=New York|издательство=New York University Press|страницы=95—96|страниц=|isbn=0-8147-2214-8}}</ref>:
{| class="ts-Цитата-container"
| class="ts-Цитата-leftQuote" |[[Файл:Aquote1.png|ссылка=|alt=<nowiki>«</nowiki>|30x30пкс]]
| class="ts-Цитата-quote" |Гирокастра йәшәүселәр үҙҙәренең вафат булған туғандарын ҡырыҡ йәки илле, ә ҡайсағында һикһән йылға тиклем ҡайғырып илайҙар. Һәр йәкшәмбелә мәрхүмдең туғаны ашығыс ҡулға һалынған өйҙә йыйыла һәм аҡса түләп ялланған илаусыларҙы саҡыра, улар ғәҙәттән шау-шок күтәреп илай. Йәкшәмбе көндө илау тауыштары сәбәпле кем дә ҡалала ҡала алмай. Мин Гирокастра илаған ҡала тип атаным. Иҫ киткес күренеш, ялланған ылаусылар шундай тойғо менән илайҙар — туғандары тураһында түгел, йөҙ йыл элек һәләк булғандар һәм улар менән таныш булмаған кеше тураһында. Улар шул тиклем ҡайғыралар! Улар аслыҡтан арыған осраҡта ғына туҡтайҙар.
| class="ts-Цитата-quote" |Гирокастрада яшәүчеләр үзләренең мәрхүм туганнарын кырык яки илле, ә кайчагында сиксән елга кадәр кайгырып елыйлар. Һәр якшәмбедә мәрхүмнең туганы ашыгыч кулга салынган өйдә җыела һәм ялланган елаучыларны яллап акча түли, алар елый, коточкыч елаш һәм шау-шу күтәрәләр. Якшәмбе көнне елау аркасында беркем дә шәһәрдә кала алмый. Мин Гирокастерны елаган шәһәр дип атадым. Гаҗәп, ялланган елаучылар шундый хис белән елыйлар — туганнары турында түгел, йөз ел элек үлгән һәм алар белән таныш булмаган кеше турында. Алар ничек кайгыралар! Алар ачлыктан арыган очракта гына туктыйлар.
| class="ts-Цитата-rightQuote" |[[Файл:Aquote2.png|ссылка=|alt=<nowiki>»</nowiki>|30x30пкс]]
|}
Особая разновидность вайтима — {{Lang-sq2|E qara me ligje}} ({{Tr-sq|Плач с причитаниямиСеңләү}}), разновидность [[Албанскоевайтимд народноебер изополифоническоетөрө, пение|албанскогоЛаберия изополифоническогоөсөн пения]],хас характерная,албан прежде всего,изополифоник дляйырлау Лабериитөрө.<ref>{{Книга|ссылка=http://www.isopolifonia.com/Other%20docs/Inventory%20of%20Performers,%20on%20iso-polyphony.pdf|автор=Tole, Vasil|заглавие=Inventory of Performers on Albanian Folk Iso-Polyphony|ответственный=|год=2010|язык=en|издание=|место=|издательство=Albanian Music Council|страницы=|страниц=|pages=100—101|isbn=}}</ref>.
 
== Төньяк Албанияла ==
== В Северной Албании ==
''Gjâma e Burrave'' ({{Tr-sq|МужскаяИр-аттарҙың похороннаяйыназа песньйыры}}), характернаяТөньяҡ дляАлбанияға Северной Албаниихас (прежде всегоШкода дляөлкәһендә) һәм [[Шкодер (область)|ШкодераКосово]])ның иҡайһы некоторыхбер регионовтөбәктәре, [[Республикаирҙәр Косово|Косово]],генә исполняетсябашҡарған толькоһәм мужчинамиир-аттарҙы иҡайғыртҡанда толькоғына прибашҡарыла оплакиваниитоған мужчинйыр<ref>{{Книга|автор=Gjovalin Shkurtaj|заглавие=Etnografi e të folurit të shqipes: (përmbledhje studimesh socio- dhe etnolinguistike)|ответственный=|год=2004|язык=sq|издание=|место=|издательство=Shtëpia Botuese e Librit Universitar|страницы=|страниц=|pages=42|isbn=}}</ref>. [[АлбанцыЧерногория]] в Черногории|Албанцы Черногории[[албандар]]ы, неүҙҙәре участвуяйолала вҡатнашмайҙар, обрядеТөньяҡ сами,Албаниянан нанимаютпрофессиональ плакальщиковилаусыларҙы ({{Lang-sq2|gjâmatarë}}) из Северной Албаниияллайҙар.<ref name=":0">{{Книга|автор=Ahmedaja, Ardian; Haid, Gerlinde|заглавие=European Voices: Multipart singing in the Balkans and the Mediterranean|ответственный=|год=2008|издание=|место=|издательство=Boehlau Verlag|страницы=|страниц=|pages=247–248|isbn=3-205-78090-6}}</ref>.Был Вйолала этомкәм обрядетигәндә участвуетун некеше менее десяти человекҡатнаша. ОниУлар бьюткүкрәктәренә себяһуғалар вһәм грудьбиттәрен и царапают лицотырнап, повторяяҡабатланылар: «{{Lang-sq2|"O i mjeri unë për ty o biri / nipi / miku jem}}»" ({{TrАлб. -sq| "Ах, ямин несчастныйбәхетһеҙ, ахо, мойулым сын/племянник бер туғаным /друг}} дуҫым").
 
'Gjâma e Burrave' барлыҡҡа килеүен [[1468 йыл]]да албан юлбашсыһы Скандербег үлеме менән бәйләйҙәр. Был версия Марина Балетның Лека Дудиндың милли герой өсөн ҡайғы-хәсрәттән сәстәрен һәм һаҡалдарын йолҡоп алыуы тураһында һүҙҙәренә нигеҙләнгән.<ref name=":0" />.
Происхождение ''Gjâma e Burrave'' связывают со смертью [[Скандербег|Скандербега]] в 1468 году. Эта версия основана на высказывании [[Барлети, Марин|Марина Барлети]] о том, что [[Дукаджини, Лека|Лека Дукаджини]] вырвал себе волосы и бороду в знак скорби о народном герое<ref name=":0" />.
 
'Gjâma e Burrave' традицияһы албан католиктары араһында мосолмандар ҡарағанда күберәк таралған, сөнки [[ислам]] нигеҙендә, ир-аттарға үлгәндәр өсөн илау тыйыла.
Традиция ''Gjâma e Burrave'' более распространена среди [[Католицизм в Албании|албанских католиков]], чем среди [[Ислам в Албании|мусульман]], так как согласно [[Ислам|исламу]] мужчинам запрещено оплакивать умерших.
 
Коммунистик режимда был ғөрөф-ғәҙәт тыйылған, ә 1990 йылдан һуң уны ҡайтанан аяҡҡа баҫтырыу эштәре башланған.
При коммунистическом режиме этот обычай был запрещён, а после 1990 года началось его возрождение.
 
ТрадицияҮлгәндәрҙе оплакиванияилау умершихтрадицияһы фигурируеталбан вһуғышсыларының [[Албанскиеалбан песнийырҙарында передовыхла воинов|албанскихсағылыш песнях передовых воинов]]тапҡан[5<ref>{{Книга|автор=Elsie, Robert|заглавие=Songs of the frontier warriors|ответственный=|год=2004|язык=en|издание=|место=|издательство=Bolchazy-Carducci|страницы=|страниц=|pages=341|isbn=0-86516-412-6}}</ref>.
 
== ПримечанияИҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
<references />
[[Категория:ОбрядыАлбания и ритуалымәҙәниәте]]
 
[[Категория:Албания фольлоры]][[Категория:Ғөрөф-ғәҙәттәр]][[Категория:Ерләү йолалар]]
{{изолированная статья}}
 
[[Категория:Фольклор Албании]]
[[Категория:Культура Албании]]
[[Категория:Обряды и ритуалы]]
[[Категория:Похоронные традиции]]
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Вайтим» битенән алынған