Һөйәк: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
[[Файл:Genga 10.jpg|thumb|]]
'''Һөйәк''' — [[Умыртҡалылар|умыртҡалы]] хайуандарҙың таяныу-хәрәкәт итеү системаһында [[һөлдә]]<nowiki/>һен төҙөүсе [[Ағза (биология)|ағза]] булып тора. Бер нисә төр [[Туҡыма (биология)|туҡыма]]<nowiki/>нан төҙөлә. Әммә иң төп состав өлөшө — һөйәк туҡымаһы
 
==Һөйәк туҡымаһы==
 
Һөйәктәр беше тоташтырғыс туҡыманың бер төрөнән — һөйәк туҡымаһынан төҙөлгән. Күҙәнәктәренең[[Күҙәнәк]]<nowiki/>тәренең үҫентеләре бар.
 
Күҙәнәк-ара матдәһе һөйәк туҡымаһының 2/3 өлөшөн тәшкил итә. Ул ҡаты, ныҡ. Үҙенең сифаты менән ташты хәтерләтә .
15 юл:
 
==Һөйәктәрҙең әһәмиәте==
Һөлдәне төҙөүсе һөйәктәр менән [[мускулдар]] эске ағзалар өсөн терәк функцияһын үтәй, шулай уҡ, хәрәкәт ағзалары булып тора.
 
Улар, эске ағзалар урынлашҡан ҡыуышлыҡтарҙы сикләп, һаҡлағыс функцияны үтәйҙәр. Мәҫәлән, йөрәк менән үпкәләрҙе — күкрәк ситлеге, күкрәк һәм арҡа мускулдары һаҡлап тора.
21 юл:
Ҡорһаҡ ҡыуышлығы ағзаларын (ашҡаҙан, эсәктәр һәм бөйөрҙәрҙе) — умыртҡалыҡтың түбәнге бүлеге, таз һөйәктәре, арҡа һәм ҡорһаҡ мускулдары һаҡлай.
 
[[Баш мейеһе]] — мейе ҡумтаһы эсендә, ә арҡа мейеһе арҡа мейеһе каналында урынлашҡан.
 
Һөйәктәрҙең ҡыҙыл кимек матдәһендә ҡан күҙәнәктәре эшләнә (эритроциттар һәм лейкоциттар). Һөйәктәр минераль тоҙҙар һаҡланған склад та булып тора.
27 юл:
== Һөйәктәрҙең төҙөлөшө==
 
[[Кеше һөлдәһе һөйәктәре|Кеше һөлдәһе]] һөйәктәренең ҙурлығы һәм формаһы төрлө-төрлө. Һөйәктәр оҙон һәм ҡыҫҡа булырға мөмкин.
 
Оҙон һөйәктәрҙе көпшәле һөйәктәр тип тә атайҙар. Уларҙың эсе ҡыуыш була. Оҙон һөйәктәрҙең ошондай төҙөлөшө уларҙың бер үк ваҡытта ныҡ һәм еңел булыуын тәьмин итә.
 
Билдәле булыуынса, [[металл]] йәки пластмассанан[[Пластмассалар|пластмасса]]<nowiki/>нан яһалған көпшә шул уҡ материалдан яһалған, оҙонлоғо һәм диаметры шундай уҡ булған тотош күсәр кеүек үк ныҡ була.
 
Көпшәле һөйәктәрҙең ҡыуышлыҡтарында майға бай тоташтырғыс туҡыма — һары елек майы була.
43 юл:
Һөйәктәрҙең өҫкө йөҙө һөйәк ярыһы менән ҡапланған. Был — һөйәккә ялғанып үҫкән йоҡа, ләкин тығыҙ тоташтырғыс туҡыма ҡатлауы.
 
Һөйәк ярыһынан [[ҡан тамырҙары]] менән нервылар[[Нерв|нервы]]<nowiki/>лар үтә. Кимерсәк менән ҡапланған һөйәк баштарында һөйәк ярыһы ҡатлауы булмай.
 
== Һөйәктең составы==
64 юл:
гипофиз бүлеп сығара торған үҫеш гормоны — соматотропин көйләй.
 
Был [[Гормондар|гормон]] етерлек булмағанда, бала бик әкрын үҫә. Бындай кешеләр 5— 6 йәшлек баланан бейек булып үҫмәйҙәр. Улар кәрләләр булып ҡалалар.
 
Әгәр бала саҡта гипофиз үҫеш гормонын артыҡ күп эшләп сығарһа, алпамыша — буйы 2 м-ға еткән һәм унан да оҙон кеше булып үҫә.
72 юл:
Оло кешеләрҙә һөйәктәр буйға һәм йыуанлыҡҡа үҫмәй. Ләкин иҫке һөйәк матдәһенең яңыһы менән алмаш ыныуы бөтә ғүмерҙәре буйына бара. Һөйәк матдәһе һөлдәгә тәьҫир итеүсе көсөргәнеш, йәғни йөктәмә (нагрузка) йоғонтоһонда яңынан үҙгәрергә һәләтле.
 
Мәҫәлән, балериналарҙың аяҡаяҡтарындағы баш бармагыныңбармағының һөйәктәре йыуаная. Ул бармаҡтарҙың массаһы эске ҡыуышлыҡтың киңәйеүе арҡаһында еңеләйә.
 
Һөлдәгә төшкән көсөргәнеш ҙурайған һайын, яңырыу процестары әүҙемерәк бара һәм һөйәк матдәһе шул тиклем нығыраҡ була.
 
Һөйәктәрҙең тоташыуы.
 
Оло кешенең һөлдәһе үҙ-ара тоташҡан 220 самаһы һөйәктән тора. Ҡайһы бер һөйәктәр бөтөнләй хәрәкәтһеҙ тоташҡан. Мәҫәлән, баш һөйәктәренең тоташыуы (йөйҙәр) шундайға керә. Бындай тоташыу юлы менән тәндә ҡыуышлыҡтар барлыҡҡа килә һәи эске ағзалар өсөн терәк һәм һаҡлау функцияларын үтәй.
 
Һөйәктәрҙең хәрәкәтсән тоташыуын быуындар тип атайҙар. Бындай тоташыуҙар, ғәҙәттә, ослоҡтарҙа һәм ослоҡтар билбауында була. Мәҫәлән, бот, тубыҡ, терһәк быуындары.
 
Быуында тоташҡан һөйәктәрҙең береһендә, ғәҙәттә, быуын соҡоро урынлашҡан. Был соҡорға икенсе һөйәктең формаһы менән уға тура килеүсе башы инеп тора.
 
Быуын соҡоро һәм уға инеп ултырған һөйәк башы ялтырап торған шыма кимерсәк ҡатлауы менән ҡапланған була . Был быуын хәрәкәтләнгәндә ошо соҡор эсендәге һөйәк башының шыуып йөрөүен еңеләйтә.
 
Быуынды төҙөүсе һөйәктәр бик ныҡ бәйләүестәр менән тоташҡан. Быуын өҫтән быуын ҡабы менән ҡапланған. Уның эсендә быуын шыйыҡсаһы (синивиаль шыйыҡса) була. Был шыйыҡса ышҡылыуҙы кәметә, һөйәк башының быуын соҡоронда шыуып йөрөүенә булышлыҡ итә.
 
Кимерсәктәр, бәйләүестәр, быуын ҡабы тоташтырғыс туҡыма төрҙәре булып тора.. Көйәктәрҙең кимерсәк ҡатламдар менән ярым хәрәкәтсән тоташыуын ярым быуындар тип атайҙар
 
== Әҙәбиәт ==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Һөйәк» битенән алынған