Википедия

Һөйәк: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
1 юл:
[[Файл:Genga 10.jpg|thumb|]]
'''Һөйәк''' — [[Умыртҡалылар|умыртҡалы]] хайуандарҙың таяныу-хәрәкәт итеү системаһында һөлдәһен[[һөлдә]]<nowiki/>һен төҙөүсе ағза булып тора. Бер нисә төр туҡыманан[[Туҡыма (биология)|туҡыма]]<nowiki/>нан төҙөлә. Әммә иң төп состав өлөшө — туҡымаһы һөйәк туҡымаһы
 
==Һөйәк туҡымаһы==
 
Һөйәктәр беше тоташтырғыс туҡыманың бер төрөнән — һөйәк туҡымаһынан төҙөлгән. Күҙәнәктәренең үҫентеләре бар.

Күҙәнәк-ара матдәһе һөйәк туҡымаһының 2/3 өлөшөн тәшкил итә. Ул ҡаты, ныҡ. Үҙенең сифаты менән ташты хәтерләтә .
 
Һөйәк күҙәнәктәре һәм уларҙың үҫентеләре күҙәнәк-ара шыйыҡса тулған үтә нәҙек «каналдар» менән уратып алынған.
 
Каналдарҙағы күҙәнәк-ара шыйыҡса аша һөйәк күҙәнәктәре туҡлана һәм һулыш ала.

Һөйәк туҡымаһы нервылар һәм ҡан тамырҙары менән тәьмин ителгән.
 
==Һөйәктәрҙең әһәмиәте==
Һөлдәне төҙөүсе һөйәктәр менән мускулдар Һөйәк кешенеңэске ағзалар өсөн терәк структураларыфункцияһын үтәй, шулай уҡ, һәм хәрәкәт ағзалары булып тора.
 
Улар, эске ағзалар урынлашҡан ҡыуышлыҡтарҙы сикләп, һаҡлағыс функцияны үтәйҙәр. Мәҫәлән, йөрәк менән үпкәләрҙе — күкрәк ситлеге, күкрәк һәм арҡа мускулдары һаҡлап тора.
Юл 45 ⟶ 49:
Һөйәктәр органик һәм органик булмаған матдәләрҙән төҙөлгән. Минераль һәм органик матдәләрҙең әһәмиәтен тәжрибә ярҙамында анһат асыҡларға мөмкин.
 
Әгәр һөйәкте оҙаҡ үртәһәң, ундағы һыу сыға, ә органик берләшмәләр янып бөтә. Быны бик һаҡлыҡ менән эшләгәндә, һөйәк үҙенең формаһын юғалтмай. Ләкин шундай ыуалыусанға әүерелә: ҡағылыу менән ул шунда уҡ органик булмаған матдәләрҙән торған ваҡ ҡына, ләкин бик ҡаты өлөшсәләргә таралып төшә. Органик булмаған матдәләр һөйәктәргә ҡатылыҡ бирә.
 
Һөйәкте органик булмаған берләшмәләрҙән — карбонат һәм кальций фосфатынан арындырырға мөмкин. Бының өсөн һөйәкте тәүлек буйына 10 процентлы НС1 эретмәһенә һалып тоталар. Кальций тоҙҙары аҡрынлап эреп бөтә,. һәмӘ һөйәк үҙе шул тиклем һығылмалыға әүерелә. Уны төйөн итеп бәйләргә була. Органик берләшмәләр һөйәккә һығылмалылыҡ һәм бөгөлөүсәнлек бирәләр.
 
Органик булмаған берләш мәләрҙеңберләшмәләрҙең ҡатылығы менән органик берләшмәләрҙең һығылмалылығы — икеһе бергә һөйәкғәрҙең ныҡ булыуын тәьмин итә.
 
== Һөйәктәрҙең үҫеүе==
 
Бала саҡта һәм йәш ваҡытта кешенең Һөйәктәре буйға һәм йыуанлыҡҡа үҫә. ЬөлдәнеңҺөлдәнең формалашыуы 22— 25 йәш тәрҙәйәштәрҙә тамамлана.
 
Ьөйәктең йыуанлыҡҡа үҫеүе һөйәк ярыһының эске йөҙө күҙәнәктәренең бүленеүенә бәйләнгән. Был саҡта һөйәк өҫтөндә — күҙәнәктәрҙең яңы ҡатлауҙары, ә был күҙәнәктәр тирәһендә күҙәнәк-ара матдә барлыҡҡа килә.
 
һөйәк баш тарынбаштарын ҡаплаусы кимерсәк туҡыма күҙәнәктәренең бүленеүе иҫәбенә һөйәктәр буйға үҫә. һөйәктәрҙең үҫеүен биологик әүҙем матдәләр, мәҫәлән,
гипофиз бүлеп сығара торған үҫеш гормоны -— соматотропин регуляциялайкөйләй.
 
Был гормон етерлек булмағанда, бала бик әкрын үҫә. Бындай кешеләр 5— 6 йәшлек баланан бейек булып үҫмәйҙәр. Улар кәрләләр булып ҡалалар.
Юл 64 ⟶ 68:
Әгәр бала саҡта гипофиз үҫеш гормонын артыҡ күп эшләп сығарһа, алпамыша — буйы 2 м-ға еткән һәм унан да оҙон кеше булып үҫә.
 
Оло кешелә гипофиз функцияһы көсәйһә, кәүҙәнең ҡайһы бер өлөштәре, мәҫәлән, ҡул-аяҡ бармаҡтары, танау, пропорцияһыҙ үҫә башлай. Был сир акромегалия тип атала.
 
Оло кешеләрҙә һөйәктәр буйға һәм йыуанлыҡҡа үҫмәй. Ләкин иҫке һөйәк матдәһенең яңыһы менән алмаш ыныуы бөтә ғүмерҙәре буйына бара. Һөйәк матдәһе һөлдәгә тәьҫир итеүсе көсөргәнеш, йәғни йөктәмә (нагрузка) йоғонтоһонда яңынан үҙгәрергә һәләтле.
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Һөйәк» битенән алынған