Йыл: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
29 юл:
* Сидерик осор (йыл) — Ерҙең Ҡояш тирәләй (сағыштырмаса «ҡатып ҡалған йондоҙҙар»ға) орбиталь хәрәкәтен иҫәпләүҙең инерциаль системаһы. Ул (Ер үҙәге прецессияһы менән ҡуҙғатылған көн-төн тигеҙлеген алдан иҫкәртеү) арҡаһында тропик йылдан бер ни тиклем оҙонораҡ; шулай, J2000 осорона сидерик һәм тропик йылдар оҙонлоғо араһындағы айырма 20 минут 24,5 секунд тәшкил итте. Сидерик йыл тропик йылға ҡарағанда күпкә яйыраҡ үҙгәрә, шуның менән бергә ул оҙоная, ә ҡыҫҡармай. Сидерик йыл оҙонлоғо {{nobr|{{math|''a'' S}} {{=}} (365,25 636 556 + 0,00 000 011{{math|''T''}} ) тәүлек}}, йәки {{nobr|(31 558 149,984 + 0,010{{math|''T''}} ) секунд СИ}} тәшкил итә<ref name=all>{{книга| автор = Аллен К. У.| заглавие = Астрофизические величины| ссылка = http://astro-archive.prao.ru/ASTRO/Astro_archive/Books/C_W_Allen_AstrophysicalQuantities_(rus).pdf| место = Москва| издательство = «Мир»| год = 1977| страницы = 28}} {{Wayback|url=http://astro-archive.prao.ru/ASTRO/Astro_archive/Books/C_W_Allen_AstrophysicalQuantities_(rus).pdf |date=20180416012910 }}</ref>.
 
* Аномалистик йыл — Ер Ҡояшҡа яҡыныраҡ (2011 йылдың 3 ғинуары) булған апсидтар — перигелия һәм Ер Ҡяштан күберәк алыҫайған (2011 йылдың 4 июле) - афелия тип аталған Ерҙең үҙенең эллиптик орбитаһына ҡарата нөктәләр әйләнеше <ref name="Викитека ЭСБЕ"/>. Аномалистик йыл ғәҙәттә перигелиялар араһында барыу ваҡыты булараҡ билдәләнә. Юлиан осоронан иҫәпләнгән J2011,0 осоро аномалистик йылының уртаса оҙонлоғо {{nobr|365,259 636 тәүлек}} {{nobr|(365 тәүлек 6 сәғәт 13 мин 52,6 с)}} тәшкил итә. J1900,0 осоронан юлиан йөҙ йыллыҡтары менән иҫәпләнгән {{math|''Т''}} мәленә аномалистик йылдың оҙонлоғон {{nobr|{{math|''a'' A}} {{=}} (365,25 964 134 + 0,00 000 304{{math|''Т''}}) тәүлек}} формулаһы буйынса иҫәпләп сығарырға мөмкин <ref name=all/>. АномалистическийАномалистик годйыл отличаетсясидерик отйылдан сидерическогопланеталар годасыуалышы вследствиеһәм, медленногоиң вековогоаҙ поворотадәрәжәлә, [[Линиясағыштырмалыҡтың апсид|линиидөйөм апсид]],теорияһы вызванногоэффекттары возмущениямиҡуҙғатҡан отапсид планетһыҙығының и,яй вбыуат гораздоәйләнеше меньшейарҡаһында степени,айырыла. эффектами общей теории относительности.
 
* Аждаһа (йәки тотолоу) йылы — уртаса Ҡояштың ай орбитаһы ''үҫә барыусы'' үҙәгенән үтеүе араһындағы осор — {{nobr|{{math|''a'' D}} {{=}} (346,620 031 + 0,000 032{{math|''Т''}}) тәүлеккә}} тигеҙ<ref name=all/>. Ағымдағы Аждаһа йылында ике {{нп3|ҡояш һәм ай тотолоу миҙгеле|en|Eclipse season}} — тотолоуҙың бер миҙгеле йыл башында (аҙағында), икенсеһе күк сфераһында Ҡояш ай орбитаһының ''кәмеүсе'' үҙәге уртаһында тора. Аждаһа йылының сидерик йылдан мөһим айырмаһы ай орбитаһының сағыштырмаса ҙур тиҙлеге һәм прецессияһы менән (прецессия осоро, аждаһа осоро тип аталғаны йәмғеһе 18,6 йылға тигеҙ) бәйле.
Аномалистический год отличается от сидерического года вследствие медленного векового поворота линии апсид, вызванного возмущениями от планет и, в гораздо меньшей степени, эффектами общей теории относительности.
 
ТакимШулай образомитеп, ианомалистик аномалистическийта, итропик тропическийта, иаждаһа йылдары ла драконический годы определены в неинерциальных системах отсчёта, вращающихся с различными угловыми скоростями по отношению к инерциальной системе, в которой определён сидерический год.
* [[Драконический год|Драконический (или затменный) год]] — период между прохождениями среднего Солнца через ''восходящий'' [[Узлы Луны|узел лунной орбиты]] — равен {{nobr|{{math|''a''<sub>D</sub>}} {{=}} (346,620 031 + 0,000 032{{math|''Т''}} ) суток}}<ref name=all/>. В течение драконического года происходят два {{нп3|сезон затмений|сезона солнечных и лунных затмений|en|Eclipse season}} — один сезон затмений в начале (конце) года, другой в его середине, когда Солнце на небесной сфере находится вблизи ''нисходящего'' узла лунной орбиты. Существенное отличие драконического года от сидерического связано с относительно большой скоростью прецессии лунной орбиты (период прецессии, так называемый драконический период, равен всего 18,6 года).
 
Таким образом, и аномалистический, и тропический, и драконический годы определены в неинерциальных системах отсчёта, вращающихся с различными угловыми скоростями по отношению к инерциальной системе, в которой определён сидерический год.
 
=== Календарь йылдар ===
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Йыл» битенән алынған