Йыл: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
27 юл:
* Тропик йыл — '''уртаса экваториаль Ҡояштың''' хәрәкәт осоро<ref>Среднее экваториальное Солнце — воображаемая точка небесной сферы, ''равномерно'' движущаяся по экватору в ту же сторону, что и истинное Солнце по эклиптике, таким образом, что в моменты весеннего равноденствия эта точка совпадает с центром истинного Солнца (которое движется по эклиптике ''неравномерно'' ввиду эллиптичности земной орбиты и возмущений от планет). </ref>, шунан ары тропик оҙонлоҡ 360 градусҡа, йәғни 1 әйләнешкә (тропик оҙонлоҡ уртаса яҙғы {{comment|көн-төн тигеҙлеге|равноденствие}}нән иҫәпләнә) ҙурая. Фәҡәт был осор ғына йыл миҙгелдәренең алмашыныуын билдәләй. Иҫкергәне, артыҡ дөрөҫ булмағаны, ләкин тропик йылды Ҡояштың {{comment|көн-төн тигеҙлеге|равноденствие}} нөктәһен ике эҙмә-эҙлекле үтеү арауығы иң аңлайышлы билдәләмә булып тора. Тропик йыл юлиан йөҙ йыллығы һайын бер тапҡыр яҡынса 0,53 секундҡа яйлап ҡыҫҡара. Уның [[J1900]] осорона оҙайлығы {{nobr|31 556 925,9747 секундҡа СИ}} тигеҙ булды<ref>Тропик йылды һәм секундты бәйләгән дәүмәл дөрөҫ була, сөнки ваҡыттың атом шкалаһы барлыҡҡа килгәнгә тиклем секундты билдәләү 1900,0 осорона ҡарата фәҡәт тропик йылдың оҙайлығына </ref>, йә {{nobr|тәүлектең 365,24 219 878}} бәйләнгән; [[J2000]] (2000 йылдың 1 ғинар көн үҙәге [[Ер ваҡыты|TT]]) осорона тропик йыл 31 556 925,19 секунд, йәки 365,2 421 897 тәүлек тәшкил итте. 1900 йылдан артыҡ йырағаймаған теләһә ниндәй ваҡыт мәленә тропик йылдың оҙонлоғон {{nobr|(365,24 219 878 − 0,00 000 616{{math|''T''}} ) тәүлек}} йәки {{nobr|(31 556 925,9747 − 0,5307{{math|''T''}} ) секунд СИ}} тип сағылдырған <ref name=all/>. Тап тропик йыл миҙгелдәрҙең һәм кешеләрҙең мөһим хужалыҡ эшмәкәрлеген сағылдырған тәбиғәт күренештәре миҙгелдәр ҡабатланыу осорона бәйле, шуның өсөн календарь системаларының күпселеге календарь йылдың уртаса оҙонлоғон тропик йылдың оҙонлоғона мөмкин тиклем яҡынлаштырып билдәләргә ынтыла.
 
* Сидерик осор (йыл) — Ерҙең Ҡояш тирәләй (сағыштырмаса «ҡатып ҡалған йондоҙҙар»ға) орбиталь хәрәкәтен иҫәпләүҙең инерциаль системаһы. Ул (Ер үҙәге прецессияһы менән ҡуҙғатылған көн-төн тигеҙлеген алдан иҫкәртеү) арҡаһында тропик йылдан бер ни тиклем оҙонораҡ; шулай, J2000 осорона сидерик һәм тропик йылдар оҙонлоғо араһындағы айырма 20 минут 24,5 секунд тәшкил итте. Сидерик йыл торпиктропик йылға ҡарағанда күпкә яйыраҡ үҙгәрә, шуның менән бергә ул оҙоная, ә ҡыҫҡармай. Сидерик йыл оҙонлоғо составляет {{nobr|{{math|''a''<sub> S</sub>}} {{=}} (365,25 636 556 + 0,00 000 011{{math|''T''}} ) тәүлек}}, йәки {{nobr|(31 558 149,984 + 0,010{{math|''T''}} ) секунд СИ}} тәшкил итә<ref name=all>{{книга| автор = Аллен К. У.| заглавие = Астрофизические величины| ссылка = http://astro-archive.prao.ru/ASTRO/Astro_archive/Books/C_W_Allen_AstrophysicalQuantities_(rus).pdf| место = Москва| издательство = «Мир»| год = 1977| страницы = 28}} {{Wayback|url=http://astro-archive.prao.ru/ASTRO/Astro_archive/Books/C_W_Allen_AstrophysicalQuantities_(rus).pdf |date=20180416012910 }}</ref>.
 
* Аномалистик йыл — Ер Ҡояшҡа яҡыныраҡ (2011 йылдың 3 ғинуары) булған апсидтар — перигелия һәм Ер Ҡяштан күберәк алыҫайған (2011 йылдың 4 июле) - афелия тип аталған Ерҙең үҙенең эллиптик орбитаһына ҡарата нөктәләр әйләнеше <ref name="Викитека ЭСБЕ"/>. Аномалистик йыл ғәҙәттә перигелиялар араһында барыу ваҡыты булараҡ билдәләнә. Юлиан осоронан иҫәпләнгән J2011,0 осоро аномалистик йылының уртаса оҙонлоғо {{nobr|365,259 636 тәүлек}} {{nobr|(365 тәүлек 6 сәғәт 13 мин 52,6 с)}} тәшкил итә. J1900,0 осоронан юлиан йөҙ йыллыҡтары менән иҫәпләнгән {{math|''Т''}} мәленә аномалистик йылдың оҙонлоғон {{nobr|{{math|''a'' A}} {{=}} (365,25 964 134 + 0,00 000 304{{math|''Т''}}) тәүлек}} формулаһы буйынса иҫәпләп сығарырға мөмкин <ref name=all/>. Аномалистический год отличается от сидерического года вследствие медленного векового поворота [[Линия апсид|линии апсид]], вызванного возмущениями от планет и, в гораздо меньшей степени, эффектами общей теории относительности.
 
Аномалистический год отличается от сидерического года вследствие медленного векового поворота линии апсид, вызванного возмущениями от планет и, в гораздо меньшей степени, эффектами общей теории относительности.
 
J2011,0 осоро аномалистик йылының уртса оҙонлоғо {{nobr|365,259 636 тәүлек}} {{nobr|(365 тәүлек 6 сәғәт 13 мин 52,6 с)}} тәшкил итә. Для момента {{math|''Т''}}, отсчитываемого в юлианских столетиях от эпохи J1900,0, длительность аномалистического года можно вычислить по формуле {{nobr|{{math|''a''<sub>A</sub>}} {{=}} (365,25 964 134 + 0,00 000 304{{math|''Т''}} ) суток}}<ref name=all/>. Аномалистический год отличается от сидерического года вследствие медленного векового поворота [[Линия апсид|линии апсид]], вызванного возмущениями от планет и, в гораздо меньшей степени, эффектами общей теории относительности.
* [[Драконический год|Драконический (или затменный) год]] — период между прохождениями среднего Солнца через ''восходящий'' [[Узлы Луны|узел лунной орбиты]] — равен {{nobr|{{math|''a''<sub>D</sub>}} {{=}} (346,620 031 + 0,000 032{{math|''Т''}} ) суток}}<ref name=all/>. В течение драконического года происходят два {{нп3|сезон затмений|сезона солнечных и лунных затмений|en|Eclipse season}} — один сезон затмений в начале (конце) года, другой в его середине, когда Солнце на небесной сфере находится вблизи ''нисходящего'' узла лунной орбиты. Существенное отличие драконического года от сидерического связано с относительно большой скоростью прецессии лунной орбиты (период прецессии, так называемый драконический период, равен всего 18,6 года).
 
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Йыл» битенән алынған