Сәскәле үҫемлектәр: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Һәҙиә (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
|||
31 юл:
'''Сәскәле үҫемлектәр''' йәки '''ябыҡ орлоҡлолар, көплө орлоҡлолар''' ({{lang-ru|Цветко́вые расте́ния, Покры́тосеменны́е}}, {{lang-la|Magnoliophyta}}, йәки ''Angiospermae'' {{lang-el|ανγio}} — сосуд, {{lang-el2|σπέρμα — орлоҡ}}) иң юғары үҫемлектәр бүлегенә инә.
Сәскәләре енси үрсеү ағзаһы булып тора һәм орлоҡ бөрөһө (орлоғо емеш эсендә) емшән эсендә көплө (ҡаплаулы) була. Шуға ла уларҙы ябыҡ, йәки көплө орлоҡлолар тип атайҙар ҙа инде.
==Сәскәле үҫемлектәр, йәки Ябыҡ орлоҡлолар бүлегенең төп билдәләре==
1.Үрсеү (репродуктив)органы — сәскә.
2.Орлоҡ бөрөһөн һәм емеште һаҡлаусы емшән һәм емеш эргәлегенең булыуы.
Сәскәле [[үҫемлектәр]]ҙең йәнә бер үҙенсәлеге - '''икеләтә аталаныуы'''. Орлоҡ бөрөһө эсендә ике күҙәнәк аталана:'''▼
3.Сәскәһенең ел, бөжәктәр, һыу һәм ҡоштар ярҙамында һеркәләнеүе
4.Инә үрсем(инә гаметофит) булып орлоҡ бөрөһө эсендәге 8 ядролы ( 8 гаплоид күҙәнәктән торған)яралғы моҡсайы тора.
5.Ата үрсем булып (ата гаметофит) булып вегетатив һәм генератив күҙәнәктәрҙәг торған һеркә тора.
▲6.Сәскәле [[үҫемлектәр]]ҙең йәнә бер үҙенсәлеге - '''икеләтә аталаныуы'''. Орлоҡ бөрөһө эсендә ике күҙәнәк аталана:'''
'''йомортҡа күҙәнәк'''( n )+ '''спермий''' (n)= '''зигота'''(2n)
Юл 39 ⟶ 49:
'''үҙәк күҙәнәк''' (2n) + '''спермий''' (n) = '''триплоид күҙәнәк''' (3n)
[[Орлоҡ]]тың бөтә үҫеше емшән эсендә, аҙаҡ өлгөргәнсе '''емеш''' эсендә (емеш эргәлеге һаҡлай) бара.
8.Сәскәле үҫемлектәрҙең орлоғандағы эндосперм триплоид күҙәнәктәрҙән тора.Эндоспермда бәбәк өсөн туҡлыҡлы матдәләр һалына, һәм ул орлоҡ эсендә уның менән бергә өлгөрә.
9.Орлоҡтың бәбәгенән спорофит үҫеп сыға(үҫемлектең енси булмаған диплоид быуыны).Был быуын үлән, ҡыуаҡ, лиана, ағас формалары булып йәшәй.
Емеш бары сәскәле үҫемлектәрҙә генә була. Ошо үҙенсәлеге сәскәле үҫемлектәрҙе барыһынан да отошлораҡ итә.
Сәскәле үҫемлектәр башҡа төр үҫемлектәрҙән [[сәскә]]ләре булыуы һәм '''[[емеш]]''' барлыҡҡа килтереүе менән айырыла.
==Систематикаһы ==
Сәскәле үҫемлектәр ғәжәп күп төрлө. Быны төшөнөү өсөн уларҙы үҙ сиратында тағы ла төркөмдәргә бүләләр.
Юл 55 ⟶ 70:
Ә ғаиләнең һәр береһен үҫемлектәрҙең ниндәй ҙә булһа бер класына индерәләр: '''[[бер өлөшлөләр]]''' йәки '''[[ике өлөшлөләр]]''' класына.
==
[[Файл:203 Camelina sativa.jpg|100px|thumb|right|Әүернә сәскәлеләр]]1. '''Әүернә сәскәлеләр''' — 3000-гә яҡын төрө бар, бер һәп күп йыллыҡтар, бөжәктәр ярҙамында һеркәләнә, сәскәләре бөтәһе лә әүернә(крест) һымаҡ. Сәскәләре тәлгәш, емештәре пәрҙәле ҡуҙаҡ. Күбеһе культуралы үҫемлектәр(кәбеҫтә,һыйыр шалҡаны, торма, редис, шалҡан, турнепс, горчица, керән, левкой). Сүп үләндәре лә бар(тиле шалҡан, тиле торма, ярут, көтөүсе муҡсаһы, [[ҡаҡы]], еҫле тиле торма). Ҡайһы берҙәренән май һығалар.
| |||