Аҙау походтары: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Тутыйғош (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Тутыйғош (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
1 юл:
{{Ук}}
'''1695 һәм 1696 йылдарҙағы''' '''Аҙау походтары''' — [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәйҙең]] [[Ғосман империяһы]]на ҡаршы хәрби кампанияһы; батша ҡыҙы Софья Алексеевна хөкүмәтенең [[Ғосман империяһы]] һәм [[Ҡырым]] менән башлаған һуғыштың дауамы; [[Пётр I]] тарафынан уның батшалыҡ осоро башында башлана һәм төрөк [[Аҙау ҡәлғәһе]]н яулау менән тамамлана. Аҙау походтарында урыҫ ғәскәрҙәре составында [[башҡорттар]] ҡатнаша<ref name="Военная история башкир">Военная история башкир: энциклопедия / гл. ред. А.
== 1695 йылғы беренсе Аҙау походы ==
35 юл:
== Башҡорттарҙың Аҙау походтарында ҡатнашыуы ==
1-се Аҙау походы уңышһыҙлыҡ менән тамамлана. 2-се походта урыҫ ғәскәрҙәренең дөйөм һаны яҡынса 65 мең тәшкил итә, шул иҫәптән 3 меңгә яҡын [[башҡорттар]], [[ҡалмыҡтар]] һәм [[Яйыҡ]] [[казактар]]ы. Ҡоро ер яғынан ҡәлғәне урыҫ армияһы ҡамап ала, төрөктәр үҙенең флоты һәм союздашы булған Аҙауҙы азат итергә тырыша. 1696 йылдың 14 июнендә казактар аталғыларға тейәлеп, Ҡырым ханы ғәскәрҙәре ярҙамында Дон йылғаһының тамағына килеп ингән десантлы төрөк флотын (яҡынса 4 мең кеше) һөжүмләй. Төрөктәр ике карабын юғалтып, диңгеҙгә сигенә һәм башҡа әүҙем ғәмәлдәр үткәрмәй. Кубань татарҙарының атакалары казактар һәм башҡорттар тарафынан кире ҡағыла. 17 июлдә казактар ҡәлғәне һөжүмләп ҡарайҙар, үрҙе яулайҙар, әммә өҫтәмә көстәр булмау сәбәпле кире сигенергә мәжбүр булалар. 19 июлдә, һөйләшеүҙәрҙән һуң, Аҙау ҡәлғәһе бирелә<ref name="Военная история башкир"></ref>.
Рәсәй тарихында киң билдәле шәхес Алдар-батыр ҙа Батша Петр I алып барған Аҙау походтарында ҡатнашып, ҙур батырлыҡтар күрһәткән. Алыштар алдынан ҡаршы торған армиялар араһында көс һынашыу йолаһы үткәрелгән. Шундай көрәштә башҡорт уҙаманы, данлыҡлы [[Алдар Иҫәкәев]] (Алдар Иҫәнгилдин) айырыуса ҡаһарманлыҡ күрһәтә. Яу алдынан батырҙар көрәшендә черкес батырын еңеп, дан алған. Батша уны ике мәртәбә тарханлыҡ дәрәжәһенә сығара<ref>[https://ba.wikibooks.org/wiki/ Алдар Иҫәкәев] </ref>.
Аҙау походтарында күрһәткән батырлыҡтары өсөн 62 башҡорт яугирына ''тархан'' титулы бирелә<ref name="Военная история башкир"></ref>.
== Аҙау походтарының әһәмиәте ==
Юл 57 ⟶ 61:
== Әҙәбиәт ==
* Военная история башкир: энциклопедия / гл. ред. А.
* ''Вельяминов-Зернов В. В.'' Источники для изучения тарханства, жалованного башкирам русскими государями//Записки Императорской Академии наук. 1864. т. 4. кн. 1-2. (эл. книга)
* ''Гордон П.'' Дневник. 1690—1695 / Ред. М. Р. Рыженков. М.: Наука, 2014. — 624 с. — (Памятники исторической мысли). — <nowiki>ISBN 978-5-02-038041-7.▼
* ''Гордон П.'' Дневник.
▲* ''Гордон П.'' Дневник.
* ''Манойленко Ю. Е.'' Русская артиллерия в Азовских походах Петра I и осаде Азова в 1736 году // Военно-исторический журнал. 2011. № 11. С. 56—61.
* ''Павленко Н. И.'' Пётр Великий. — {{М.}}: Мысль, 1990
| |||