Исаак Ньютон: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Sherbn (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Sherbn (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
14 юл:
}}
'''Исаа́к Нью́тон''' ({{lang-en|Sir Isaac Newton}}, 1752 йылға тиклем ғәмәлдә булған [[Юлиан календары]] буйынса [[1642]] йылдың [[25 декабрь|25 декабрендә]] тыуған, [[1727]] йылдың [[20 март]]ында вафат булған, йәки [[Григориан календары]] буйынса [[1643]] йылдың [[4 март]]ында тыуған, [[1727]] йылдың [[31 март]]ында вафат булған) — [[Бөйөк Британия|инглиз]] [[физика|физигы]], [[математика|математигы]] һәм [[астрономия|астрономы]], [[классик физика]]ға нигеҙ һалыусыларҙың береһе; кешелек тарихында «механика фәненең атаһы» тигән маҡтаулы исем менән танылған бөйөк инглиз ғалимы. [[Тәбиғи фәлсәфәнең математик нигеҙе|«Тәбиғи фәлсәфәнең математик нигеҙе»]] тигән хеҙмәттә
[[гравитация]](бөтә ғаләм тартылыу законын) һәм [[Классик механика |механиканың өс законы]]н асып, [[классик механика]]ға нигеҙ һала.
== Биографияһы ==
29 юл:
[[1655]] йылда Исаакты йыраҡ булмаған мәктәпкә бирәләр, бында ул аптекарь Кларк өйөндә йәшәй. Бында ул үҙенең ғәҙәттән тыш һәләтле булыуын күрһәтә, әммә [[1659]] йылда әсәһе алып ҡайтып 16 йәшлек үҫмергә хужалыҡ эштәрен йөкмәтергә маташа. Уның тырышыуы бушҡа була — Исаак китап уҡыу һәм төрлө механизмдар төҙөүҙе хуп күрә. Уның һәләтен күреп, уҡытыусылар һәм туғандары Исаактың әсәһен улын [[Кембридж университеты]]на ебәрергә күндерәләр.
Уның [[физика]], [[математика]], [[астрономия]] өлкәләрендә яһаған асыштары, ҡаҙаныштары һанап бөтөргөһөҙ, һәм улар береһенән-береһе мөһимерәк. Ньютон — механика һәм астрономия фәндәренә теоретик нигеҙ һалыусы. Ул — ғаләмдәге есемдәрҙең үҙ-ара тарту көсө законын, математикала ([[Готфрид Лейбниц|Г. Лейбниц]] менән бер дәүерҙә) интеграл һәм дифференциал мөнәсәбәтендәге законсылыҡтарҙы асыусы ла, көҙгөлө телескопты уйлап табыусы ла, оптика буйынса күп кенә эксперименталь хеҙмәттәр авторы ла. И. Ньютон, фәндә беренсе булып, [[яҡтылыҡ]]тың матдәсел, корпускуляр сифатын һәм уның (яктылыктың) бүленеү (дисперсик) сифатын да аса. Ньютон матдәләрҙең сикһеҙ ваҡ ҡына өлөшсәләрҙән (атомдарҙан), һуңғыларының артыҡ бүленмәҫ киҫәксәләрҙән торғанлығы тураһында ла ҡараштарын белдерә.
Исаак Ньютонды хаҡлы рәүештә бөйөк һәм мәшһүр ғалим итеп *беренсеһе — инерция законы; *икенсеһе * өсөнсөһө — беренсе есемгә икенсеһе яғынан тәьҫир иткән һәр көс өсөн икенсе есемгә беренсеһе яғынан тәьҫир итеүсе ҙурлығы һәм тәьҫир итеү көсөнөң йүнәлеше менән тиң көс бар (закон действия и противодействия). Был һәм башҡа ошондай асыштарҙың әһәмиәте астрономия, физика, механика, математика һ. б. фәндәрнең киләсәк үҫеше өсөн генә түгел, бәлки, ғөмүмән донъяның барлыҡ законлылыҡтарын өйрәнеү өсөн дә тейешле нигеҙ, шулай ук этәргес көс булыуҙа тип һанарға кәрәк. == Әҙәбиәт ==
| |||