Чехов Антон Павлович: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
|||
65 юл:
== Баҫма тарихы ==
Повесть тәүге тапҡыр ''Нива'' журналының ай һайын сыға торған № 10-12 әҙәби ҡушымтаһында [[1896 йыл]]дың октябрь-декабрендә баҫтырыла. Николай II батшалыҡҡа ултырғанлыҡтан сыҡҡан эшселәр стачкаларынан һәм яңы цензор тәғәйенләнгәнлек арҡаһында цензура көсәйеүҙән ҡурҡып, повестың цензура өсөн хәүефһеҙ тәүге биш бүлеген, цензорҙың уяулығын кәметеү маҡсатында, беренсе китап итеп, ҡалғанын икенсе китапта нәшер итергә булалар.
Юл 70 ⟶ 71:
Повестағы тормош сылбырҙарын һүрәтләгән тәьҫораттар яҙыусының бала сағынан уҡ башланып китә. П. Сурожский (П. Н. Шатилов): «…Моғайын, повесты яҙғанда [[Чехов]] Таганрог тураһында уйлаған»<ref>П. Сурожский. Cтатьz «Местный колорит в произведениях А. П. Чехова». «Приазовский край», 1914, № 172, 3 июля</ref>, — тип яҙа.
== Фон ==
[[Чехов]] повесты [[1896 йыл]]дың февралендә яҙа башлай һәм шул уҡ йылдың июль аҙағында тамамлай. Повестың атамаһы арҡаһында килешмәүсәнлек килеп сыға. [[Чехов]]ҡа «Моя жизнь» тигән атама оҡшамай, уның повесты «В девяностых годах» тип атағыһы килә. ''Нива'' журналының мөхәррире Алексей Тихонов-Луговой атаманы ниндәйҙер мемориал менән бәйләй һәм Чеховҡа шул көйөнсә үҙгәртеүһеҙ ҡалдырырға тәҡдим итә. Автор бәхәсләшмәй генә риза була.
== Баҫмалары ==
[[А. П. Чехов]]тың «Хирургия» хикәйәһе [[1884 йыл]]дың авгусында баҫыла. Тәүге тапҡыр аҙналыҡ юмористик әҙәби-нәфис «Осколки» журналының 32-се һанында [[1884 йыл]]дың [[11 август|11 авгусы]]нда «Сценка» исеме менән А. Чехонте ҡултамғаһы аҫтында баҫыла.
[[1886 йыл]]да хикәйә «Пестрые рассказы» йыйынтығына, артабан тағы ла стиль яғынан үҙгәртелеп, А. Ф. Маркс баҫҡан Чехов әҫәрҙәре йыйылмаһына индерелә. Был йыйылма өсөн [[А. П. Чехов]] хикәйәләге ябай һөйләү теленә хас һүҙҙәрҙе әҙәби телдәге һүҙҙәр менән алмаштыра.
[[Чехов]] тере саҡта хикәйә болгар, поляк һәм серб-хорват телдәренә тәржемә ителгән.
== Сюжеты ==
Хикәйә медицина белемле [[Чехов]]тың тормош тәьҫораттары буйынса яҙылған. М. П. Чехов хикәйәнең сюжетың [[Чехов]]тың [[1884 йыл]]да Воскресенск ҡалаһында йәшәгән һәм Чикин земство дауаханаһында табип булып эшләгән сағы менән бәйләп иҫкә ала. Яҙыусы П. Сергеенко сюжеттың барлыҡҡа килеүен ағалы-энеле Антон һәм Александр Чеховтарҙың<ref>«Чеховский юбилейный сборник». М., 1910, стр. 486</ref> актерлыҡ импровизацияһы менән бәйләй.
Хикәйәләге ваҡиға земство дауаханаһында бара. Бер ваҡыт дауахана табибы өйләнергә китә, ә уның урынында ауырыуҙарҙы фельдшер Курятин ҡабул итә. Ошо көндәрҙең береһендә сиркәү дьягы Вонмигласов дауаханаға килә. Уның теше бик ныҡ һыҙлай башлаған була. Дьяктың тешен ҡарағандан һуң, Курятин уны һурып алырға була. Дьякты ҡысҡыртып оҙаҡ ыҙалағандан һуң, фельдшер боҙоҡ теште һындыра. Ошо процедура ваҡытында фельдшер менән пациент пыр туҙып талашып китә.
== Ғаиләһе, туғандары ==
== Сығышы ==
== Атаһы яғынан ==
Ҡартатаһының атаһы, Михаил Емельянович Чех (1762—1849), ғүмере буйынса алпауыт крәҫтиәне була. Уның биш улы булған (Иван, Егор, Артём, Семён и Василий). Михаил емельянович улдарын ҡаты тәрбиәләгән.
Яҙыуусының ҡартатаһы — Егор Михайлович Чех (1798—12.03.1879) — Воронеж губернаһының Острогожский өйәҙе Ольховатка ауылында тыуған. Ул алпауыт И. Д. Чертковтың крәҫтиәне булған. Был алпауыттың ейәне һуңыраҡ яҙыусы Лев Толстойҙың фекерҙәше була. Егор Михайлович — Чеховтар ғаиләһендә иң беренсе уҡып-яҙыуға өйрәнгән кеше. Уның Чех ҡушаматының ниҙән килеп сыҡҡанлығы билдәле түгел. Выкупившись вместе с семьёй в 1841 йылда Егор Михайлович алпауытнан үҙен-үҙе һатып алыған һәм иреккә сыҡҡан, артабан ул данлыҡлы Дон атаманы Платовтың улы граф Платовҡа идара итеүсе булып эшкэинэ. Ул далалағы Крепкой и Княжой ауылдарында идаралыҡ итә һәм үҙенә аҡса эшләй. Егор Михайлович бик ҡырыҫ холҡло, ҡаты ҡуллы кеше була. Уның ҡаты холҡонан крәҫтиәндәр генә түгел, ә ғаилә ағзалары ла интеккән, шуға күрә уны крәҫтиәндәр «аспид (йылан)» тип атаған. Егор Михайловичтың яҙыусылыҡ һәләте лә була. Ул: «Мин байҙарға бик көнләшеп ҡарайым, сөнки улар ирекле генә түгел, ә уҡый ҙа белә»,- тип әйткән. Уның балалары ирекле крәҫтиәндәр була — өс улдары: Михаил (1823—30.12.1875), Павел (1825—1898) һәм Митрофан (1830 йәки 1836—08.09.1894). Ҡыҙы Александрны (1827—1906) һатып алырға атаһының аҡсаһы етмәй, шуға күрә Александраны 1841 йылда алпауыт Чертков Егор Михайловичҡа бушлай бирәд. Артабан Александра Василий Григорьевич Кожевниковҡа (1819—1904) кейәүгә сыға һәм туйҙан һуң иренең ауылы Твердохлебовоға ире янына күсеп китә. Оло улы Михаилды атаһы Калугаға китап төпләргә уҡырға ебәрә. Михаил артабан бик яҡшы оҫта булып китә. Михаил үҙен Чохов тип атай. Михаил атаһына бик оҫта эшләнгәншкатулка ебәрә, уның өҫтөнә: «Ҡәҙерле атай, минең тырышлығымдың емешен ҡабул ит», -тип яҙылған була. Антон Павлович был шкатулканы бик ныҡ ҡәҙерләп һаҡлаған. Митрофан Егорович Таганрогта бакалея магазинын тотҡан , уның ике улы була: Владимир (1874—1949), Таганрогта уҡытыусы булғану, һәм Егор (1870—03.11.1943), Рус пароходлыҡ һәм сауҙа йәмғиәтендә хеҙмәт иткән. Егорҙы Антон Павлович бик ныҡ хөрмәт иткән һәм яратҡан, уны «Жоржик» тип атап йөрөткән[41]. Егор Михайлович 1879 йылда ҡыҙы А. Е. Кожевникова ҡарауы аҫтында үлгән.
Ҡәрсәһе Ефросинья Емельяновна, тыумыштан Шимко (1806—26.02.1878), ат үрсетеүселәр ғаиләһенән. Егор Михайлович менән ул 58 йыл бергә йәшәгән, Антон Павлович Чеховтың яҙыусы булып китеүендә уның йоғонтоһо бик ныҡ була.
== Әсәһе яғынан ==
Ҡартатаһының ҡатратаһы, Никита Морозов, алпауыт крәҫтиәне, XVIII быуаттың яртыһында Фофаново ауылында йәшәгән (хәҙер Ивановская өлкәһе). Уның улы, Герасим Никитич Морозов (1764—3.05.1825), Ул Волга һәм Оке буйлап ашлыҡ һәм ағас тейәлгән баржаларҙы йөрөткән. Уның ҡатыны крәҫтиән Татьяна Леонтьева, уларҙың биш балаһы булған: Алексеяй, Василий, Мария, Фёдор һәм Яков. 53 йәшендә ул үҙен һәм улы Яковты алпауыттан иреккә һатып ала.
Ҡартатаһы, Яков Герасимович Морозов (1800—1847 йылдар тирәһе), Фофаново ауылында тыуған. Ул атаһына Моршанскиҙа һатыу эше алып барырға ярҙам иткән. 1820 йылда Александра Ивановна Кохмаковаға өйләнә. 1833 йылда Яков Герасимович ярлылана һәм үҙенә эш эҙләргә мәжбүр була — Таганрогта уны генерал Попков эшкәала. Ҡала башлығының комиссионеры булыу менән бер үк ваҡытта ул Ростовта киптерелгән балыҡ менән сауҙа итәко. Өс балаһы була: Иван (1821 һәм 1828— 1866 һәм 1869 йылдар тирәһе), Федосья (1829—25.10.1891), Евгения (артабан А. П. Чеховтың әсәһе).
Өләсәһе Александра Ивановна Кохмакова (1804—1868), хәлле оҫталар ғаиләһенән. Был ғаилә иконалар яҙған һәм ағастан төрлө кәрәк-яраҡтар эшләгән. Ул Шуяла иренән башҡа йәшәгән, ире бары тик ваҡыт-ваҡыт ҡына ғаиләһенә килеп-китеп йөрөгән. 1847 йылдағы ҡаты янғын 88 йортто яндырған, шул иҫәптән Морозовтар бер нимәһеҙ тороп ҡалған. Ошо уҡ йылда холеранан Яков вафат була. Тол ҡатын Александраға ике ҡыҙы: Феодосия һәм Евгенияға- шул уҡ генерал Попков ярҙам итеп үҙ ғаиләһенә ала һәм етем ҡыҙҙарҙы уҡыу-яҙыуға өйрәтә.
Ата-әсәһе
1841 йылда, Чеховтың буласаҡ әсәһенә алты йәш тулғанда, яҙыусының буласаҡ атаһы Павел Ростовта Яков Морозовта (Евгенияның атаһында) йәшәй башлай. Алты йылдан һуң, Яков вафат булғас, был ғаиләләр араһында бәйләнеш юғала, ләкин тағы ла алты йылдан һуң яңынан күрешәләр. Баҡтиһәң, Евгенияның ағаһы Иван (1825—1867) Павел Егоровичтың бер туған ҡустыһы Митрофан Чехов (1836—1894) ҡулы аҫтында хеҙмәт иткәне билдәле була . Ошо арҡала Павел һәм Евгения танышып китә һәм 1854 йылда улар сиркәүҙә никахлаша.
Юл 96 ⟶ 117:
П. Е. Чехов
Атаһы, Павел Егорович Чехов (1825—1898), үҙенең атаһына оҡшап ныҡ ҡаты холоҡло булһа ла, ғаиләһен яҡшы ҡараған, әммә балаларын ҡаты тотҡан. Ул балаларын үҙе сауҙа иткән кибетендә иртәнән алып ҡара кискә тиклем эшләргә , шулай уҡ сиркәү хорындайырларға мәжбүр иткән. Павел Егорович тормошоноң аҙағында көндәлегенә былай тип яҙып ҡуйған:
Юл 107 ⟶ 127:
Чеховтарҙың өлкән быуындары бик дини кешеләр була, улар сиркәүгә йөрөй һәм хаж ҡыла. Ситркәүҙә Павел Егорович нота таный һәм скрипкала уйнарға өйрәнә, хорҙа поет һәм 1864 йылда кафедраль сиркәүҙең регенты булып тора. Был сиркәүҙә хор Афон монахтары кеүек псаломдарҙы бик оҙаҡ һуҙып башҡара, шунлыҡтан Павел Егоровичты 1867 йылда эштән сығаралар1. Артабан Павел Егорович грек монастырына күсә һәм бында хор ойоштора. Был хорҙа уның улдары Александр, Николай һәм Антон жырлай. Павел Егорович хорҙы скрипка моңо аҫтында башҡарта һәм монастырҙа регент була. Бының арҡаһында ул ҡалала бик билдәле кешегә әйләнә, уның хорын тыңларға хатта башҡа ҡалаларҙан һәм Ростовтан да кешеләр килә. Александр Павлович башта дискант менән, артабан бас менән пел; Николайскрипкала уйнай һәм атаһына уйнарға ярҙам итә. Антон альт менән пел Ғаилә татыу йәшәй.
Павел Егоровичтың сауҙа эштәре бик уңышлы башланыап китһә лә, артабан насарая, кибеттә бысраҡ була, уда һатыу иткән малайҙар һатып алыусыларҙы ота.
Юл 125 ⟶ 144:
* Литературный музей А. П. Чехова. Сборник статей и материалов, вып. 4, Ростов н/Д., 1967, стр. 91.
* Чехов А. П. Моя жизнь: (Рассказ провинциала) // Чехов А. П. Полное собрание сочинений и писем: В 30 т. Сочинения: В 18 т. / АН СССР. Ин-т мировой лит. им. А. М. Горького. — М.: Наука, 1974—1982.
* Чехов А. П. Бабы // Чехов А. П. Полное собрание сочинений и писем: В 30 т. Сочинения: В 18 т. / АН СССР. Ин-т мировой лит. им. А. М. Горького. — М.: Наука, 1974—1982.
| |||