Нервы туҡымаһы

Нервы туҡымаһы — сығышы буйынса эктодерманан яһалған туҡыма булып тора. Нервы системаһының нигеҙен тәшкил итә һәм уның функцияларын тормошҡа ашырыу өсөн махсуслашҡан.

Нервы туҡымаһы баш һәм арҡа мейеләренең массаһын, нервы төйөндәрен төҙөй. Нервы күҙәнәктәренән китеүсе нервы сүстәре, организмдың төрлө өлөштәре араһында йылдам бәйләнеш тәьмин итеп, баш һәм арҡа мейеләренән бөтә ағзаларға һәм туҡымаларға тарала.

Нервы туҡымаһы организмда туҡымалар, ағзалар, ағзалар системалары эшмәкәрлеген, уларҙың үҙ-ара һәм тирә-яҡ мөхит менән бәйләнешен көйләй.

Улар нервы күҙәнәктәре — нейрондарҙан торалар.Нейрондар оҙон һәм ҡыҫҡа үҫентеләре булған, ядро һәм цитоплазманан торған йондоҙ формаһындағы тәне булған (нейрон тәне.) күҙәнәктәр. Ҡабул итеү һәм тапшырыу нейрон бүртә ҡуҙ мускулдар, тире, башҡа туҡымаларға, органдарға. Организмда нервы туҡымаһы килешеп эшләүен тәьмин итә.

Структураһы

Тора нервы туҡымаларындағы нейрондарға (нейроцит), төп функция үтәй, һәм нейроглия, микроокружение нейрон менән тәьмин итеү өсөн үҙенсәлекле. Шулай уҡ ул эпендима (ҡайһы бер ғалимдарыбыҙ, уны бер глия бүленә) һәм, ҡайһы бер сығанаҡтар буйынса, електәге күҙәнәктәр (өсөнсө желудочек дислокацияланған өлкәһендә мейегә, унан күсеп луковица обонятельный, әйләнеп торған тешле һәм извилина гиппокамп).

Нейрондар

Нейрондар —төп нервы күҙәнәктәре. Нервы системаһының структуралы-функциональ берәмектәре булып торалар. Күп һанлы үҫентеләре булған йондоҙ формалы күҙәнәктәр. Ҡыҫҡа, ныҡ тармаҡланған үҫентеләре — дендриттар (грекса дендрон — ағас) . Улар башҡа нейрондарҙан, рецептор күҙәнәктәрҙән йәки туранан-тура тышҡы ҡуҙғытҡыстарҙан сигналдарҙы ҡабул итәләр. Нейрондың оҙон, күбеһенсә аҙ тармаҡланыусан үҫентеһе лә була. Ул аксон (грекса аксис — үҫенте) тип атала. Аксон сигналдарҙы нейрон тәненән башҡа нервы күҙәнәктәренә һәм иннервациялаған (нервылар менән тәъмин ителгән) ағзаларға тапшыра.

Нейроглия

Нейроглия — функциялары һәм, өлөшләтә килеп сығышы буйынса берҙәм булған, ярҙамсы күҙәнәктәрҙән торған ҡатмарлы комплекс.

• <b>Микроглия</b> ( фагоцит күҙәнәктәр) күҙәнәктәре «глия» төшөнсәһенә ҡараһалар ҙа, мезодерма сығышлы булараҡ туранан-тура нервы туҡымаһы түгелдәр .
• Макроглия (эпендимоциттар, астроциттар, олигодендроциттар — глиобласт сығышлы күҙәнәктәр. Терәк, туҡландырыу, секретор һәм сикләү (һаҡлау) функцияларын үтәйҙәр..
• Эпендималь күҙәнәктәр (эпендимоциттар) үҙәк нервы системаһындағы (ҮНС) ҡарынсыҡтарҙың эске йөҙөн көпләйҙәр. Был күҙәнәктәрҙең өҫкө йөҙөндә шыйыҡса ағымын тәьмин итеүсе төксәләр бар

Эмбриогенез

Нервы туҡымаһының яралғы булараҡ барлыҡҡа килеүе нейруляция процесында бара ( нервы көпшәһе барлыҡҡа килеү дәүерендә ). Мөхит йоғонтоһо һәм башҡа тән структураларының үҫеше (бигерәк тә хорданың) хордалыларҙың эктодермаһында бураҙна барлыҡҡа килтерә. Бураҙнаның ситтәре яҡынайып нервы көпшәһе барлыҡҡа килтерә һәм эктодерманан айырыла.

Бураҙнаның ситтәре ҡушылыуҙан барлыҡҡа килгән һыҙат нервы һырты (гребень) тип атала. Уның кәүҙә тапҡырына тура килгән күҙәнәктәренең бер өлөшө латераль һәм вентраль йүнәлештәрҙә күсеп ганглиоз пластинка барлыҡҡа килтерә. Ганглиоз пластинканейробласт һәм глиобластарға башланғыс бирә.Улары үҙ нәүбәтендә нейрондарҙың, спиналь һәм вегетатив ганглийҙар нейроглияһының башланғысы булып торалар. .

Нервы һырты күҙәнәктәренең бер өлөшө эктодерма аҫтында тарала һәм меланобласттарҙы— тиренең пигмент күҙәнәктәре башланғыстарын барлыҡҡа килтерә.

Баш бүлегенең нерв күҙәнәктәре баш һөйәге-мейе нервы ядроларын формалаштырыуҙа ҡатнаша. Уларҙың бер өлөшө баштың ян яҡтарындағы эктодерманың ҡалынайған ерҙәренән — нервы плакодтарынан .

Нервы көпшәһе күҙәнәктәре — медуллобластар, — нейробласт һәм глиобластарға — нейрондарҙың һәм арҡа һәм баш мейеһе нейроглияһы башланғыстарына дифференцияланалар (махсуслашалар).

Махсуслаша (дифференцировка) барған һәм эмбриональ яралғынан күскән һайын медуллобластар һәм нейробластар бүленеү һәләтен юғалта баралар, груша формаһын алып, ядролары һәм эргастоплазмаһы үҙенсәлекле яңы ҡоролош кисерә. Уларҙың тәүҙә аҙаҡ күп үҫентеләре барлыҡҡа килә.

Махсуслашыуҙың мөһим билдәһе булып цитоплазмла нәҙек кенә фибриллалар барлыҡҡа килеүе тора. Әкренләп уларҙың һаны арта бара. Организмда Дефинитивный нейрондар араһында билдәле тәртиптә күҙәнәк-ара үҙенсәлекле бәйләнеш — синапс. урынлаша.

Глиобластар миграция һәм макроглияны тәшкил итеүсе глиоциттарға махсуслашыу тамамлағандан һуң да, юғары пролифератив әүҙемлеген һаҡлап ҡала.

Микроглия нервы туҡымаһы гистогенезы барған урынға күсеүсе һөйәк кимеге моноцитобластарынан барлыҡҡа килә.

Түбән төҙөлөшлө хордалыларҙың нейруляция процесы башҡасараҡ бара .