|
== Терминология ==
Был өлкәлә терминдар төрлөсә, бының сәбәптәре – — шартлаусы матдәләрҙең химияһы һәм технологияһының ҡатмарлы һәм төрлө булыуы , донъялағы сәйәси һәм хәрби ҡапма-ҡаршылыҡтар, был өлкәләге һәр төрлө мәғлүмәтте йәшерергә тырышыу.
Әлеге ваҡытта Берләшкән милләттәр ойошмаһы [[2011 ]] йылда ҡабул иткән редакцияла ( Согласованная на глобальном уровне система классификации и маркировки химических веществ- СГС) классификация түбәндәге билдәләмәләр бирә<ref name="part2">{{cite web|url=http://www.unece.org/fileadmin/DAM/trans/danger/publi/ghs/ghs_rev04/Russian/02r_part2.pdf|title=Согласованная на глобальном уровне система классификации и маркировки химических веществ. Часть 2. Физические опасности|accessdate=2013-03-07|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Fgq6aheK?url=http://www.unece.org/fileadmin/DAM/trans/danger/publi/ghs/ghs_rev04/Russian/02r_part2.pdf|archivedate=2013-04-07}}</ref>:
{{начало цитаты}}
2.1.1.1 Шартлаусы матдә (йәки ҡатнашма) — ҡаты йәки шыйыҡ матдә (йәки матдәләр ҡатнашмаһы ),
ул үҙ-үҙенән химик реакция булдырып, юғары температуралағы газдар бүлеп сығара,
ул газдың баҫымы һәм тиҙлеге яҡын-тирәләге әйберҙәрҙе емерә.
Пиротехник матдәләр ҙә, газ бүлеп сығармаған хәлдә лә, ошо ҡатегорияға инә.
{{конец цитаты}}
{{начало цитаты}}
Пиротехник матдә (йәки ҡатнашма) —детонацияһыҙ үҙ-үҙен дауам иттереүсе экзотермик химик реакциялар һөҙөмтәһендә йылылыҡ, ут, тауыш һәм төтөн, йәки уларҙың комбинацияһы эффектын булдырыу өсөн тәғәйенләнгән матдә, йәки ҡатнашма .
{{конец цитаты}}
Шартлаусы матдәләр - — индивидуаль шартлатҡыс матдәләр, шулай уҡ флегматизаторҙар, металл өҫтәлмәләр һәм башҡа компоненттарҙан торған бер йәки бер нисә индивидуаль шартлаусы матдәләр.
Шартлаусы матдәләрҙең шартлаусыға әйләнеү өсөн ошо шарттар кәрәк:
* химик әйләнеүҙең юғары тиҙлеге;
* йылылыҡ бүленеп сығыуы( (процесс экзотермиклығы);
* шарлау булғанда газдар һәм парҙың да бүленеп сығыуы;
* реакция үҙенән –үҙе -үҙе барыу мөмкинлеге.
Рәсәйҙә техноген ғәҙәттән тыш хәлдәр стандартлаштырыуы сиктәрендә шартлау хәүефе булған матдәләргә ут ялҡыны тәьҫирендә, йәки һелкетеүгә, йә иһә ышҡыуға динитробензолдан һиҙгерерәк матдләрҙематдәләрҙе индерәләр <ref>ГОСТ 22.0.05-97 Безопасность в чрезвычайных ситуациях. Техногенные чрезвычайные ситуации. Термины и определения п. 3.3.12</ref>.
== Һылтанмалар ==
| 