Фонология: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
55 юл:
 
=== Бодуэн де Куртенэ ===
{{main|Бодуэн де Куртенэ}}
 
=== «Фонология нигеҙҙәре» һәм Прага түңәрәге ===
Н. С. Трубецкойҙың 1920-се һәм 1930-сы йылдарҙа яҙылған хеҙмәттәрендә һүрәтләнгән ҡараштары вафатынан һуң сыҡҡан «Фонология нигеҙҙәре» китабында сағылыш таба. Был хеҙмәттә үрҙә һүрәтләнгән төшөнсәләрҙең күбеһе ҡулланыла («фонема», «нейтралләштереү», «оппозиция»), шулай уҡ ул заманға донъя телдәрендә билдәле булған өн системаларының типологик очеркы бирелә.
91 юл:
Автосегментлы фонология (Дж. Голдсмит) һәм уның нигеҙендә үҫкән ижек теориялары (Дж. Клементс һәм С. Кейзер) һәм билдәләр геометрияһы (Дж. Клементс) генератив фонология үҫешенең икенсе бер йүнәлеше булып тора. Был теория сиктәрендә ижек һәм уның өлөштәре, сегменттары, шулай уҡ тондары һәм дифференциаль билдәләре фонологик системаның айырым үҙ аллы элементтары булараҡ ҡарала. Билдәләр сегментҡа буйһонған иерархик структураны хасил итә, әммә улар сегментҡа бәйһеҙ рәүештә үҙгәрә ала. Мәҫәлән, ассимиляция барышы билдәнең сегмент тамырынан айырылыуы һәм күрше сегмент менән ассоциацияланыуы булараҡ һүрәтләнә. Билдәләр геометрияһы теорияһында төрлө йүнәлештәр бар, уларҙа сегмент яһалыу урынын һүрәтләгән дифференциаль билдәләр йыйылмаһы төрлөсә билдәләнә. Билдә йә төп әүҙем артикуляторға (ирен, телдең осо, телдең өҫтө һ. б.), йә һүлпән артикуляторға (альвеола, аңҡау һ. б.) тап килергә мөмкин. Билдәләр геометрияһы хәҙерге АҠШ фонологик мәктәптәре өсөн төп репрезентатив теория булып тора.
 
Ҡулайлылыҡ теорияһы хәҙерге заманда төп фонологик теория һанала (А. Принс һәм П. Смоленский). Был теория сиктәрендә тыуҙырыу ҡағиҙәләрен эҙмә-эҙле ҡулланыу концепцияһы ниндәйҙер бер сикләүҙәр төркөмөнә ярашлы ҡулай форма һайлау концепцияһына алмаштырыла. Ҡулайлылыҡ теорияһы тел грамматикаһын өс төп компоненттың үҙ-ара тәьҫирләшеүе тип һүрәтләй, ул компоненттар: GEN (генератор) — лексик морфемалар нигеҙендә мөмкин булған формаларҙың (кандидаттарҙың) сикһеҙ һанын тыуҙырыу өсөн яуаплы компонент, CON (сикләүҙәр) — өҫтә ятҡан формаларға ҡулланыла торған универсаль сикләүҙәр йыйылмаһы, EVAL (баһа) — ҡулай форма-кандидатты һайлаусы һәм сикләүҙәргә яуап бирмәгәндәрен төшөрөп ҡалдырыусы компонент. Ҡулайлылыҡ теорияһы бындай сикләүҙәрҙең бөтә телдәр өсөн универсаль булыуы, бер-береһе менән һыйышмау ихтималлығы, бик тиҙ ҡулланыла алыуы һәм ҡәтғи иерархия төҙөүе кеүек күҙаллауҙарҙан сығып эш итә. Ҡулайлылыҡ теорияһы төрлө яҡтан тәнҡитләнә, әммә иң көслө тәнҡит үҙәгенә теорияның фонетик даимиһыҙлыҡты (opacity) аңлата алмауы эләгә.
 
== Башҡорт теленең фонологияһы ==
«https://ba.wikipedia.org/wiki/Фонология» битенән алынған