Дуплищев Михаил Илларионович

Дуплищев Михаил Илларионович (ингл. Михайло Іларіонович Дуплiщев; 1912—1993) — совет һәм украин ғалимы, техник фәндәре докторы (1960), профессор (1960).

Ракета техникаһын проектлау, конструкцияһын төҙөү, эксперименталь эшкәртеп еткереү мәсьәләләре буйынса 100-ҙән ашыу фәнни эш, шул иҫәптән монографиялар һәм дәреслектәр, шулай уҡ бер нисә уйлап табыу авторы.

Биографияһы

1912 йылдың 16 ноябрендә Воронеж губернаһы Ҡалмыҡ ауылында (хәҙер Воронеж өлкәһе Поворинский районы Октябрьское ауылы) крәҫтиәндәр Илларион Алексеевич һәм Домна Фроловна Дуплищевтарҙың ғаиләһендә тыуған. Атаһы 1914 йылда Беренсе донъя һуғышы урыҫ-герман фронтында һәләк була. Ул Георгий тәреһе кавалеры була.

Белеме

1937 йылда Сталинград механик институтын (хәҙер Волгоград дәүләт техник университеты), 1940 йылда Ленинградта оборона сәнәғәте инженерҙарының квалификацияһын күтәреү институтын һәм 1951 йылда оборона сәнәғәте академияһын тамамлай. КПСС ағзаһы була

Академияны тамамлағандан һуң кандидатлыҡ диссертацияһы әҙерләү өсөн аспирантурала ҡалдыралар. 1950-1953 йылдарҙа академияла кафедра менән мөдирлек итеүсе академик Михаил Клавдиевич Тихонравов диссертация эшенең фәнни етәксеһе була. Михаил Илларионович 1960 йылда докторлыҡ диссертацияһы яҡлай.

Эшмәкәрлеге

Сталинград механик институтын тамамлағандан һуң Зеленодольскта һәм Новочеркасскта оборона сәнәғәте заводтарында эшләй. 1941-1945 йылдарҙа Пермдә тәжрибә-конструкторлыҡ бюроһында баш инженер-конструктор булып эшләй, үҙйөрөшлө ҡоролмалар төҙөү һәм эшләүҙә ҡатнаша. Бөйөк Ватан һуғышынан һуң Һарытауҙа баш конструктор урынбаҫары булып эшләй. 1948 йылдан башлап С. П. Королев етәкләгән НИИ-88 ғилми-тикшеренеү институтында (хәҙерге машиналар эшләү Үҙәк ғилми-тикшеренеү институтында) өлкән инженер булып эшләй.

1952-1955 йылдарҙа Михаил Илларионович Силәбе өлкәһендәге Златоуст ҡалаһында махсус конструкторлыҡ бюроһы етәксеһе (генераль конструкторы һәм баш инженеры) була. 1955-1960 йылдарҙа «Южное» конструкторлыҡ бюроһының баш конструкторы урынбаҫары. Бер үк ваҡытта, 1955 йылдың сентябренән 1960 йылдың февраленә тиклем Днепропетровск дәүләт университетының (ДГУ, хәҙер Олесь Гончар исемендәге Днепропетровск милли университеты) физика-техник факультетында 1-се кафедра мөдире була. 1960 йылдың февраленән 1990 йылдың апреленә тиклемге осорҙа тулыһынса ДГУ-ның физика-техник факультетында эшләй, техник механика кафедраһы мөдире (1966-1981), машина деталдәре кафедраһы профессоры (1981-1987), техник механика кафедраһы профессоры (1987-1990). Уның етәкселегендә 25 кандидатлыҡ диссертацияһы яҡлана, докторлыҡ диссертациялар консультанты булып тора.

1993 йылдың 18 февралендә Днепропетровскта вафат була. Уның ҡыҙы — Ольга Михайловна Дуплищева, «Южное» конструкторлыҡ бюроһының баш инженеры булып эшләй, космос тармағының Почетлы хеҙмәткәре.

Пермь крайының архив эштәре буйынса агентлығында М. И. Дуплищевҡа ҡағылышлы документтар бар.

Маҡтаулы исемдәре һәм бүләктәре

• Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены менән бүләкләнә (1959) һәм күп кенә миҙалдар, улар араһында «1941-1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында маҡтаулы хеҙмәте өсөн», «Хеҙмәт батырлығы өсөн» (1976), «Фиҙакәр хеҙмәт өсөн» (1970).
• СССР космонавтика федерацияһы М. И. Дуплищевты «Академик М. К. Янгель исемендәге миҙал» менән бүләкләй(1987). Ошо уҡ йылда ул СССР юғары һәм урта махсус белем биреү министрлығының Почет грамотаһы менән бүләкләнә.
• Украина ССР-ының атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1989).

Әҙәбиәт

• Дуплищева Ольга Михайловна. Наставник инженеров и ученых // Днепропетровск : АРТ-пресс, 2007. — 228, [1] с. : ил., портр., факс., табл.; 20 см. (Серия «Золотой фонд Днепропетровского физтеха»); ISBN 978-966-348-117-3.

Һылтанмалар

• ДУПЛІ́ЩЕВ Михайло Іларіонович (укр.)
• Передбачення українського вченого підтвердив адронний колайдер (укр.)
• ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ ЗАКОНОМЕРНОСТЕЙ ЯВЛЕНИЯ ИЗЛУЧЕНИЯ И РАСПРОСТРАНЕНИЯ СВЕТА В ПРОСТРАНСТВЕ, осуществлённые профессором М. И. Дуплищевым
• Предвидение украинского учёного подтвердил адронный коллайдер
• Он посмел оспаривать теорию Эйнштейна